Μιλάει με πάθος. «Τα επόμενα πέντε χρόνια θα είναι πολύ κρίσιμα για την Ελλάδα. Αν εξακολουθήσει να καταστρέφεται, να ξεπουλιέται με τον ίδιο ρυθμό, τα νησιά να κτίζονται ανεξέλεγκτα, η φύση να υποβαθμίζεται, ο τόπος μας δεν θα είναι πια αυτός που αγαπήσαμε όλοι εμείς και οι ξένοι, η πολύ ιδιαίτερη, πολύ όμορφη μικρή Ελλάδα, που έχει τόσα πολλά να πει διεθνώς». Λυδία Καρρά, μια αγωνίστρια με γρήγορο μυαλό και ακούραστη απέραντη καρδιά, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Την ίδρυσαν, πολύ νέοι, με τον Κώστα Καρρά το 1972, επιφέροντας μια βαθιά τομή στο βραδυκίνητο ελληνικό «σώμα».
«Η Ελλάδα είναι πολύ ευάλωτη γιατί δεν την έχουμε προφυλάξει. Θα πρέπει ο πρωθυπουργός να δράσει επειγόντως με τα αρμόδια υπουργεία για τη χωροταξική θωράκιση της χώρας. Θα αφήσουμε να χτιστούν τα πάντα; Πάει η Πάρος, πάει η Μύκονος, πάει η Σαντορίνη, τη Σίφνο θα τη σώσουμε ή θα πάει κι εκείνη; Η Ελληνική Εταιρεία δεν είναι κατά της ανάπτυξης, είναι υπέρ, αλλά της βιώσιμης ανάπτυξης και του μέτρου, δεν λέμε όχι σε όλα, δεν λέμε μη χτίζεις, όμως θα πρέπει να ξεκαθαριστεί το πού μπορείς να χτίσεις, ώστε να μην καταστρέψεις έναν παραδοσιακό οικισμό, ένα πανέμορφο τοπίο».
Θα πρέπει ο πρωθυπουργός να δράσει επειγόντως με τα αρμόδια υπουργεία για τη χωροταξική θωράκιση της χώρας. Θα αφήσουμε να χτιστούν τα πάντα;
Λίγη ώρα πριν, μας είχε καλωσορίσει με το χαρακτηριστικό λαμπερό της χαμόγελο και ένα τρυφερό σφίξιμο του χεριού, στην αυλή του σπιτιού της στα ριζά της Ακρόπολης, όπου όλα, ο ναΐσκος, η μαρμάρινη δεξαμενή, τα πέτρινα πεζούλια, μολονότι κουβαλούν στρώσεις ιστορίας μοιάζουν ανάλαφρα. Και ξεχνάς αυτοστιγμεί το πολύχρωμο φουσκωμένο ποτάμι των τουριστών στους δρόμους της Πλάκας, που η Ελληνική Εταιρεία, η ΕΛΛΕΤ, με οδηγό κυρίως τη Λυδία Καρρά, έσωσε και τώρα όλοι απολαμβάνουν. Κι όχι μόνον την Πλάκα. Αλλά και αρχιτεκτονικούς και περιβαλλοντικούς θησαυρούς σε όλη την Ελλάδα. Μισός αιώνας αγώνων και έργων «έχουν αφήσει το βαθύ αποτύπωμά τους πάνω στους τοίχους εκκλησιών που συντηρήθηκαν, σε βιότοπους που διασώθηκαν, σε οικισμούς που προστατεύτηκαν, σε τοπία θάλασσας και βουνών που δεν καταστράφηκαν», όπως αναφέρει η ίδια στο λεύκωμα «Ευάλωτη γη».
Οι πιο καθοριστικοί αγώνες; «Το άρθρο 24 του Συντάγματος του 1975. “Πρέπει οπωσδήποτε να μπει ένα άρθρο για το περιβάλλον”, είπε ο Κώστας στον Κωνσταντίνο Τσάτσο, Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Κι εκείνος συμφώνησε αμέσως. Ομως, δεν υπήρχε χρόνος. Μέρα και νύχτα δούλεψε η ομάδα των νομικών μας, το άρθρο συντάχθηκε και παραδόθηκε τελευταία στιγμή. Χάραξε μια πορεία. Προσέφερε τη βάση που δεν υπήρχε, όπου μπορούσε να πατήσει η μεταγενέστερη νομολογία του ΣτΕ και η θετική δράση υπουργών. Επειτα, ήταν ο μεγάλος οκταετής αγώνας για την Πλάκα, η οποία στα σχέδια πόλης προβλεπόταν να κατεδαφιστεί. Οι οικογένειες την είχαν εγκαταλείψει, μόνο τα γεροντάκια είχαν μείνει. Η περιοχή είχε παραδοθεί σε ντίσκο και μπαρ. “Διονυσόπολη” την ονόμαζαν οι νονοί. Στο ξεκίνημα, όλοι μας έλεγαν “μην προσπαθείς στην Ελλάδα, κάνε μόνο αγαθοεργίες, μην εμπλέκεσαι σε αγώνες”. Αλλά το βάλαμε πείσμα με τον Κώστα και ξεκινήσαμε τον αγώνα με τα καταπληκτικά γεροντάκια, που στάθηκαν δίπλα μας γερά. Προσεγγίσαμε μικρές οργανώσεις των κατοίκων, όμως ήταν κομματικοποιημένες και δεν ήθελαν καμιά σχέση οι μεν με τους δε. Τους κάλεσα, λοιπόν, ένα μεσημέρι χωρίς να πω ότι θα έρθουν και οι “άλλοι”. Σε μισή ώρα είχε σπάσει ο πάγος και ιδρύθηκε η Συντονιστική Επιτροπή για τη σωτηρία της Πλάκας. Δύσκολος αγώνας. Με λιθοβόλησαν, το αυτοκίνητό μας γέμισε σβάστικες, ήταν πολύ δυσάρεστο, αλλά υπήρξε η ευτυχής συγκυρία, στη Μεταπολίτευση, να αναλάβει αρμόδιος υπουργός ο Στέφανος Μάνος, ο οποίος στήριξε την πρωτοποριακή μελέτη του καθηγητή του ΕΜΠ Διονύση Ζήβα για τις χρήσεις γης στην Πλάκα και εξέδωσε το πρώτο διάταγμα. Ο Αντώνης Τρίτσης, στη συνέχεια, υπέγραψε χωρίς αλλαγές το σχέδιο. Και ο αγώνας συνεχίζεται, η Πλάκα εξακολουθεί να δέχεται πιέσεις, ο χρυσός της είναι οι χρήσεις γης».
Ο πιο μακροχρόνιος δικαστικός αγώνας; «Κατά της εκτροπής του Αχελώου, κράτησε 22 χρόνια». Ο πιο σημαντικός; «Μια μέρα ήρθαν κάτοικοι του Μακρυγιάννη και του Κουκακίου με την πολεοδόμο Ειρήνη Φρεζάδου και μου παρουσίασαν 18 άδειες για την ανέγερση κτιρίων που θα έκρυβαν την Ακρόπολη. Κοινοποιήσαμε το θέμα στις πιο δημοφιλείς εκπομπές των ΗΠΑ, στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εφημερίδες. Ο δικαστικός αγώνας κράτησε δύο χρόνια. Ημασταν τυχεροί που πρόεδρος του ΣτΕ ήταν η νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Είχε πει, “εμείς οι δικαστές πρέπει να βγαίνουμε από την αίθουσα με το κεφάλι ψηλά”. Την ημέρα που εκδόθηκε η απόφαση βρισκόμουν στο Παρίσι για να παραλάβω το βραβείο Europa Nostra για τα “Μονοπάτια Πολιτισμού”, την αναδημιουργία σε όλη την Ελλάδα ενός πλέγματος παλιών μονοπατιών μοναδικής φυσικής ομορφιάς, που ενώνουν πόλεις και χωριά μεταφέροντας πλούτο και πολιτισμό. Μου τηλεφωνούσαν, λοιπόν, από του Μακρυγιάννη, το Κουκάκι, την Πλάκα και μου έλεγαν, “σήμερα νιώθουμε υπερήφανοι που είμαστε Ελληνες”. Σημαντική δικαστική νίκη ήταν και η διάσωση των παραδοσιακών κτιρίων στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, όπως και η ακύρωση της άδειας ανέγερσης μεγάλης βίλας σε προστατευόμενη παραλία της Πάτμου».
Η χειρότερη χώρα στην Ευρώπη σε θέματα χωροταξίας
Με τον Κώστα Καρρά γνωρίστηκε μέσω του αντιδικτατορικού αγώνα στο Λονδίνο. Η αντιδικτατορική επιτροπή με πρόεδρο τον Γιάννη Σπράο συγκέντρωνε χρήματα για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Η Λυδία Ποταμιάνου (ακόμη τότε), φοιτήτρια και ειδική ανταποκρίτρια του Observer για θέματα νεολαίας, με αποστολές στο Παρίσι κατά τον Μάη του ’68, στην Ελλάδα την περίοδο της χούντας, στην Τσεχοσλοβακία κατά την Ανοιξη της Πράγας –όταν στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του Ντούμπτσεκ συμμετείχε η νεολαία των πανεπιστημίων–, επελέγη από την επιτροπή να προσεγγίσει ως νέα τον νεαρό Ελληνα εφοπλιστή Κώστα Καρρά. «Οταν ρώτησα πώς, μου είπαν, όταν εμφανιστεί ο Καρράς θα πεις “θέλετε να σας μιλήσω για την Τσεχοσλοβακία;”, κι εκείνος σίγουρα θα ενδιαφερθεί να μάθει και θα έρθει δίπλα σου. Και πράγματι ήρθε και κόλλησε και δεν ξεκόλλησε ποτέ», λέει και γελάει.
«Αρραβωνιασμένοι, κάναμε το πρώτο μας ταξίδι στην Ελλάδα. Αντικρίσαμε μια τρομερή κατάσταση. Οι πόλεις γκρεμίζονταν η μία μετά την άλλη. Ακόμη και στο Ναύπλιο, η ιδιοκτήτρια του μικρού ξενοδοχείου όπου μέναμε ήθελε να το δώσει αντιπαροχή. Εκεί λοιπόν, σε ένα καφενεδάκι σκεφθήκαμε ότι με αυτό έπρεπε να ασχοληθούμε στη ζωή μας. Ρωτήσαμε και μάθαμε για τους καλύτερους σε κάθε τομέα, την αρχιτεκτονική κληρονομιά, το περιβάλλον, και με αυτούς συγκροτήσαμε το διοικητικό μας συμβούλιο. Πρώτος ήταν ο Μπάμπης Μπούρας, τον συναντήσαμε στη Θεσσαλονίκη. Είχαμε προγραμματίσει ένα μισάωρο ραντεβού και μείναμε μαζί όλη μέρα. Ετσι ξεκίνησε η εταιρεία, το πρώτο μας παιδάκι».
Οι σημερινοί αγώνες; «Οι επιστήμονές μας παροτρύνουν τον πρωθυπουργό για τη γρήγορη ολοκλήρωση των χωροταξικών μελετών – είμαστε η χειρότερη χώρα στην Ευρώπη σε θέματα χωροταξίας. Παλεύουμε για τον προσδιορισμό της φέρουσας ικανότητας για κάθε νησί, αγωνιζόμαστε για τη ρύθμιση του υπερτουρισμού – ντόπιοι εγκαταλείπουν τις ιστορικές πόλεις γιατί δεν μπορούν να πληρώσουν το ενοίκιο· δεν είμαστε εναντίον των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων, αλλά υπέρ της έξυπνης χρήσης τους, π.χ. θα μπορούσαν να αναστηλωθούν και να αξιοποιηθούν εγκαταλειμμένοι οικισμοί. Δουλεύουμε πυρετωδώς για την προσαρμογή στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, είμαστε η μόνη ΜΚΟ που συμμετέχει στο σχετικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα».
Οι ταινίες; Η πρώτη από τις 16 ταινίες που σκηνοθέτησε, για τη Μονή του Σινά, εμπεριείχε «το στοιχείο του περιβάλλοντος, το ίδιο και η δεύτερη, για τον Στίβεν Ράνσιμαν, και η τρίτη για την Πάτμο – τελικά όλες μου οι ταινίες έκλειναν μέσα τους το θέμα του περιβάλλοντος. Πιστεύω πολύ στη δύναμη της ταινίας, του ντοκιμαντέρ. Ευαισθητοποιεί τον κόσμο». Η ταινία της, «Φωνή Αιγαίου», πρέπει να έχει παιχτεί σε όλες τις πλατείες των νησιών του Αιγαίου.
Οι εθελοντές
«Πιστεύουμε πολύ στον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών. Στο πρόγραμμα SOS τούς μαθαίνουμε πώς να παρουσιάζουν τεκμηριωμένα αυτό που κινδυνεύει στον τόπο τους και τους βοηθάμε, με τους 14 αμειβόμενους συνεργάτες μας και τους δεκάδες εθελοντές επιστήμονες, να το διασώσουν. Η Ελληνική Εταιρεία απαρτίζεται από ειδικά συμβούλια επιστημόνων ανά τομέα, δεν είναι δομημένη σαν πυραμίδα. Εξαιρετικοί επιστήμονες από όλη την Ελλάδα δουλεύουν σκληρά, αφιλοκερδώς, προκειμένου να επιτύχουμε τους στόχους μας. Θα ήθελα το κράτος να τους καλέσει και να τους δώσει ένα βραβείο». Η ΕΛΛΕΤ είναι έργο συλλογικό, λέει η κ. Καρρά. «Εβαλαν το λιθαράκι τους πολλοί. Μερικοί που δεν είναι πια κοντά μας, όπως ο Μπάμπης Μπούρας, ο νυν αντιπρόεδρος της ΕΛΛΕΤ, χρόνια ζυμωμένος με τους αγώνες μας ιστορικός Κώστας Σταματόπουλος, ο πολεοδόμος Γιάννης Μιχαήλ. Χορηγοί, φιλέλληνες, εθελοντές, χιλιάδες πολίτες».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στην αυλή της οικίας Καρρά. Η Ιωάννα, εξαίρετη μαγείρισσα από τη Χίο, είχε ετοιμάσει για μας τυρόπιτες σε φύλλο ανοιχτό, μπιφτεκάκια από φακές και μια πλούσια σε γεύσεις ανάμεικτη πράσινη σαλάτα. Τρώγοντας μιλήσαμε για τον Ερασίνο ποταμό στη Βραυρώνα, τον τροφοδότη του μοναδικού βιοτόπου, τις πηγές του με τα σπάνια είδη ψαριών, ο οποίος κινδυνεύει να τσιμεντωθεί. Αλλά και για την περισσότερο φιλοπεριβαλλοντική πλέον στάση της κοινωνίας. «Oταν ξεκινήσαμε, μας θεωρούσαν γραφικούς, δεν υπήρχε ενδιαφέρον. Τα τελευταία χρόνια η στάση της κοινωνίας άλλαξε και πιστεύω ότι οφείλεται στην κλιματική αλλαγή. Για τους νέους είναι το πρώτο θέμα και αγωνίζονται για την υιοθέτηση μέτρων. Πολύ μεγάλη αλλαγή. Δεν είναι παρήγορη, γιατί είναι αρκετά αργά. Ο,τι κάνουμε φέτος θα έπρεπε να είχε γίνει προ πενταετίας. Αλλά δεν πειράζει, ας το κάνουμε φέτος».
