Πρώτα δίνουμε ραντεβού στο Μουσείο Φιλελληνισμού, το δημιούργημα του Κωνσταντίνου Βελέντζα, στην οδό Ζησιμοπούλου στη Νέα Φιλοθέη. Η ζεστή του απλότητα διαλύει αυτοστιγμεί τους τύπους. Καθόμαστε για λίγο σε ένα τραπεζάκι ανάμεσα στα εκθέματα, μπροστά σε ένα αντίγραφο του 18ου αι. της Σχολής των Αθηνών του Ραφαήλ και πριν καταλήξουμε στο εστιατόριο Albion για το «Γεύμα με την Κ», διατρέχουμε γρήγορα τους τέσσερις ορόφους του Μουσείου με την Ιστορία του φιλελληνισμού αποτυπωμένη σε πίνακες, αγαλματίδια, αντικείμενα, ιστορικά ντοκουμέντα, κυρίως της περιόδου της ελληνικής παλιγγενεσίας, απτά αποδεικτικά της θυελλώδους ζωής ανθρώπων που έκαναν πράξη τη βαθιά αγάπη τους για την Ελλάδα. Πυκνή ξενάγηση, ποταμός γνώσεων, αλυσίδα εκπλήξεων. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Κωνσταντίνος Βελέντζας, ηλεκτρολόγος μηχανολόγος με ειδίκευση στον αυτοματισμό, ιδρυτής και πρόεδρος του διεθνούς ομίλου εταιρειών πληροφορικής European Dynamics με δραστηριότητα σε 40 χώρες, είναι η ψυχή του Μουσείου Φιλελληνισμού, καρπός 14 ετών σπουδών (Αρχαιολογίας, Ιστορίας, Μουσειολογίας), συστηματικής έρευνας, συλλογής 4.500 σπάνιων αντικειμένων και έργων τέχνης.
«Φιλελληνισμός σημαίνει να δίνεις, όχι να παίρνεις», λέει μόλις φτάνουμε στο εστιατόριο. «Δεν ταυτίζεται με την προώθηση των συμφερόντων της Ελλάδας. Η χώρα μας ευνοείται δευτερευόντως από τα ευεργετήματα που φέρνει ο φιλελληνισμός πρώτα στις κοινωνίες όπου ανθεί. Είναι τα εφόδια που χρειάζεται ο πολιτισμένος άνθρωπος για να έχει νόημα η ζωή του, για να δρα θετικά. Πριν πάρει κρίσιμες αποφάσεις, να μπορεί να ανατρέχει στις ελληνικές αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Τον ρωτώ, πώς έγινε και παθιάστηκε με τον ελληνικό πολιτισμό. «Στα 15 βρέθηκα να πηγαίνω σχολείο στο Βέλγιο, όπου ο πατέρας μου υπηρετούσε στο ΝΑΤΟ. Είχα επιλέξει τη θετική κατεύθυνση. Ο καθηγητής αρχαίων ελληνικών επέμενε να πάρω το μάθημά του, δεν το έκανα, έπρεπε ακόμη να μάθω γαλλικά, να μπω στο Πολυτεχνείο, θα ήταν εις βάρος των σπουδών μου. Ομως, μου έκανε εντύπωση η προσοχή που έδινε ο άνθρωπος αυτός και το εκπαιδευτικό σύστημα στην κλασική παιδεία. Επειτα, κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας μου στο εξωτερικό –διότι η εταιρεία μου δεν δραστηριοποιείται στην Ελλάδα, παρέχει υπηρεσίες στον τομέα της Πληροφορικής σε κυβερνήσεις και δημόσιους οργανισμούς σε τέσσερις ηπείρους–, συνεργάτες και πελάτες μου, άνθρωποι οι περισσότεροι τεχνολογικού προσανατολισμού, είχαν και κλασική παιδεία, μου ανέφεραν φράσεις κλασικών, συζητούσαν για Ελληνες φιλοσόφους. Οταν έφτασα σε κάποια φάση ωριμότητας θέλησα να κάνω κάτι χρήσιμο για την Ελλάδα, που ταυτόχρονα να αναδεικνύει, να διαιωνίζει αυτή την αγάπη που έχει ο δυτικός κόσμος για την κληρονομιά του ελληνικού πολιτισμού. Βλέπεις ανθρώπους να κάθονται ώρες στην ουρά για να ανέβουν στην Ακρόπολη, η Ελλάδα στο υποσυνείδητό τους είναι η κοιτίδα του πολιτισμού τους στην οποία θέλουν να επιστρέψουν. Ομως, για να έχει ένα ρεύμα φιλοσοφικό προοπτική στον χρόνο, θα πρέπει να διαθέτει ρίζες που να κατανοούνται, να αναλύονται, να υπογραμμίζονται. Ξεκινήσαμε επιχειρώντας να καταγράψουμε τη διαδρομή του ρεύματος αυτού…».
«Φιλελληνισμός σημαίνει να δίνεις, όχι να παίρνεις. Δεν ταυτίζεται με την προώθηση των συμφερόντων της Ελλάδας. Η χώρα μας ευνοείται δευτερευόντως από τα ευεργετήματα που φέρνει ο φιλελληνισμός πρώτα στις κοινωνίες όπου ανθεί».
Πότε έγινε η αρχή; «Μολονότι φιλέλληνες υπήρχαν και στην αρχαιότητα, ο φιλελληνισμός ξεκίνησε στην Αναγέννηση με την αναβίωση της κλασικής αρχαιότητας. Ομως, υπήρχε τότε η αντίληψη στις δυτικές κοινωνίες ότι η ελληνική αρχαιότητα ήταν η αρχή της, ότι το αποκορύφωμά της ήταν ο ρωμαϊκός πολιτισμός. Την αντίληψη αυτή ανέτρεψε στα μέσα του 18ου αι. ο Βίνκελμαν, ο πατέρας της αρχαιολογίας, ο οποίος με το βιβλίο του “Ιστορία της Αρχαίας Τέχνης” έδειξε ότι ο ρωμαϊκός πολιτισμός είναι αντιγραφή του ελληνικού και μάλιστα του αθηναϊκού και έδωσε πολιτική διάσταση λέγοντας ότι μόνο σε καθεστώς δημοκρατίας μπορεί η τέχνη να φτάσει στην απόλυτη ακμή. Ακολούθησε ο Μπαρτελεμί και το “Ταξίδι του Νέου Ανάχαρση”, που μιλούσε για πρώτη φορά καθαρά για ελληνικό πολιτισμό και προσέφερε σε γενεές επί γενεών στην Ευρώπη ελληνική παιδεία. Οι άνθρωποι είχαν στα σπίτια τους αντικείμενα που θύμιζαν Ελλάδα, ένα επιτραπέζιο ρολόι με τη μορφή του Περικλή ή της Αθηνάς κόστιζε όσο μια μικρή Μερσεντές σήμερα. Επειτα ήταν τα ευρωπαϊκά φιλολογικά σαλόνια με απαγγελίες Σαπφούς και Πινδάρου, η κυρία Σενιέ στο Παρίσι, μητέρα δύο πολύ σημαντικών Γάλλων ποιητών, και το ελληνόγλωσσο ξενοδοχείο της. Εκεί σύχναζαν ο Κοραής και ο Τσακάλωφ, ήταν η πρώτη μυστική επαναστατική οργάνωση πριν από τη Φιλική Εταιρεία, την οποία σύστησε αργότερα ο Τσακάλωφ στην Οδησσό. Η πνευματική προετοιμασία των Ελλήνων για την Επανάσταση, στη Βιέννη, μετέτρεψε τον Κοραή σε λόγιο και τον Ρήγα Φεραίο σε φλογερό πατριώτη. Και ύστερα ήταν όλοι εκείνοι που ήρθαν από την Ευρώπη και την Αμερική, με τον Ομηρο κάτω από τη μασχάλη, για να πολεμήσουν για την Ελλάδα και την απελευθέρωσή της. Είναι μια μακριά αλυσίδα με πολλούς κρίκους και είναι ασύλληπτο το ότι δεν έσπασε κανένας από αυτούς, διότι αν είχε σπάσει δεν θα είμαστε εδώ σήμερα».
Ποια από τα κειμήλια που έχει συλλέξει τον έχουν συγκινήσει περισσότερο; «Θα αναφέρω τρία που αφηγούνται προσωπικές ιστορίες. Μια χρυσή καρφίτσα του Λόρδου Βύρωνα που έχει τυλιγμένη μέσα της μια μικρή τούφα από τα μαλλιά του. Μετά τον θάνατό του, ο στενός φίλος του Ιταλός κόμης Πιέτρο Γκάμπα τη χαρίζει στον άλλο στενό φίλο του Βύρωνα, Βρετανό Τένεντ Εμερσον, ο οποίος έγραψε κατόπιν τρία εμβληματικά βιβλία για την Ελλάδα. Στο πίσω μέρος της καρφίτσας υπάρχει χαραγμένη σχετική αφιέρωση. Ο Γκάμπα, αδελφός της τελευταίας συντρόφου του Βύρωνα, Τερέζα Γκουιτσιόλι, και ο Εμερσον στάθηκαν στο πλευρό του Βύρωνα μέχρι τον θάνατό του. Ο Γκάμπα εντάχθηκε στη συνέχεια στον τακτικό ελληνικό στρατό και σκοτώθηκε. Το δεύτερο είναι μια πολύ συγκινητική επιστολή του Σατωβριάνδου προς μία Ελληνίδα, τη Μαντώ Μαυρογένους ή την Ευανθία Καΐρη, αμφότερες φωτεινές μορφές Ελληνίδων σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Το τρίτο είναι ένα πρωτότυπο σχέδιο της αψίδας του Τουρέ, η οποία βρίσκεται μέσα στην καθολική εκκλησία του Ναυπλίου. Μνημείο για τους φιλέλληνες που έπεσαν στην Ελλάδα, χρηματοδοτημένο από τον Γάλλο στρατιωτικό φιλέλληνα Ιλαρίωνα Τουρέ, ιδρυτή της Πυροσβεστικής, ο οποίος έμεινε και πολέμησε στην Ελλάδα. Μετέβη στη Γαλλία για λόγους υγείας και όταν επέστρεφε με πλοίο, μόλις αντίκρισε τη Σαλαμίνα, από τη συγκίνησή του που έβλεπε ξανά την Ελλάδα, πέθανε».
Ιδιαίτερη θέση στις αναζητήσεις του είχε… «Ο Λόρδος Βύρων». Το δικό του όνομα άλλωστε φέρει βραβείο που για τέταρτη χρονιά φέτος απονέμει σε διεθνείς προσωπικότητες με φιλελληνική δράση –σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών– η Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό, που ίδρυσε ο κ. Βελέντζας και διοικεί το Μουσείο. «Τζον Κέρι, Ζακ Λανγκ, Σαρλ Πικτέ, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, Τζακ Λου, Κλάους Ρέγκλινγκ, Κάγια Κάλας, Νγκόζι Οκόνιο-Ιουεάλα, Κρίστια Φρίλαντ ήρθαν συγκινημένοι και συγκινημένες στην Ελλάδα να το παραλάβουν».
Τι αναμένουμε; «Το Μνημείο Φιλελλήνων που στήνουμε σε χώρο του Πολεμικού Μουσείου». Σε μεγάλη πλάκα έχουν χαραχθεί, στη μία όψη, 1.150 ονόματα φιλελλήνων που έδωσαν τη ζωή τους για την απελευθέρωση της Ελλάδας και στην άλλη 850 ονόματα εκείνων που τη στήριξαν. «Eνα από τα θέματα του 7ου ψηφίσματος που επικυρώθηκε παρουσία Καποδίστρια στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Αργους, αφορούσε την ανέγερση μνημείων για φιλέλληνες που έπεσαν και για εκείνους που στήριξαν την απελευθέρωση. Ηταν μια δέσμευση του ελληνικού κράτους που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Ο Σολωμός, ο Βαλαωρίτης, ο Παλαμάς, οι πνευματικοί άνθρωποι της εποχής κρατούσαν ζωντανή αυτή την αίσθηση χρέους προς τους φιλέλληνες που ήταν παρόντες όχι μόνο στην Επανάσταση του ’21, αλλά και στην Κρητική Επανάσταση, στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς πολέμους, στο ’40».
Η προσφορά του Βύρωνα
«Ο Λόρδος Βύρων συνεισέφερε με πολλούς τρόπους στην απελευθέρωση. Μετά το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα έγραψε το Προσκύνημα, του Τσάιλντ Χάρολντ, βιβλίο που τον έκανε διάσημο σε μια μέρα και έφερε στο προσκήνιο τη χώρα μας ως κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού. Προωθούσε την ιδέα ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι και πάλι ελεύθερη – Greece might be free again. Επειτα με τον Γκιαούρη, όπου ο αντισυμβατικός φουστανελοφόρος ήρωας συγκρούεται με τον Χασάν, την αδικία, τη βαρβαρότητα και νικά, αλλά και τη Νύμφη της Αβύδου, τον Κουρσάρο, την Πολιορκία της Κορίνθου, τον Δον Ζουάν, όπου αναπαράγεται αυτό το πρότυπο, εξοικείωσε την κοινή γνώμη με τη μορφή του Ελληνα ήρωα. Και όταν ξέσπασε η Επανάσταση, οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να ταυτίσουν τους επαναστάτες με τους ήρωες του Λόρδου Βύρωνα, του πιο διάσημου ανθρώπου στον κόσμο. Τέλος, ο Βύρων ήρθε στην Ελλάδα, υιοθέτησε την υπόθεση της Ελληνικής Επανάστασης και πέθανε για τον σκοπό αυτό».
Η συνάντηση
Στην αυλή του εστιατορίου Albion, όπου απολαύσαμε λαβράκι ψημένο σε φύλλο μπανάνας και black angus ταλιάτα με ντοματίνια, ήταν πολύ δροσερά. Μιλήσαμε για τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου, τις ετήσιες υποτροφίες που χορηγεί σε μεταδιδακτορικούς ερευνητές σε συνεργασία με το Χάρβαρντ. «Συζητάμε και με άλλα πανεπιστήμια του εξωτερικού για παρόμοιες υποτροφίες», λέει. Γνωρίζουμε την Ιστορία μας; «Οχι. Είναι σημαντικό να γνωρίζεις την Ιστορία, αλλά ακόμη πιο σημαντικό να την αξιοποιείς για να βγάζεις συμπεράσματα. Να μην επαναλαμβάνεις λάθη. Εχει την τάση ο άνθρωπος να λειαίνει τις γωνίες, να δημιουργεί μύθους. Δεν είναι κακοί, φτάνει να μην αντικαθιστούν πλήρως την αλήθεια. Για παράδειγμα, είναι μύθος ότι τα δύο δάνεια που πήραμε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ήταν τοκογλυφικά. Είναι από τους μύθους εξαιτίας των οποίων έχει υποφέρει πολλά η Ελλάδα».
