Η μητέρα του Ανάνθα Τσαντρακάσαν ήταν βιοχημικός και ερευνήτρια στην πόλη Τσενάι της Ινδίας. «Εργαζόταν πάνω στο κολλαγόνο και συχνά με έπαιρνε μαζί της στο εργαστήριο. Την έβλεπα να κάνει πειράματα και ήθελα να της μοιάσω. Πήρε υποτροφία από το Ιδρυμα Fulbright και ήρθαμε στις ΗΠΑ όταν ήμουν στην εφηβεία». Οι γονείς του Παύλου-Πέτρου Σωτηριάδη έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στην πορεία του. «Αρχιτέκτονας και ζωγράφος ο πατέρας μου, μου εμφύσησε την αγάπη για τα μαθηματικά, τη μηχανική, τον ηλεκτρισμό, αλλά και την τέχνη. Η μητέρα μου άφησε την καριέρα της για να με μεγαλώσει με τον καλύτερο τρόπο».
Οι δύο άνδρες συναντήθηκαν στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και πάνω στον κοινό παρονομαστή των ισχυρών οικογενειακών δεσμών, που έγιναν εφαλτήριο για την πρόοδό τους, έχτισαν μια εξίσου δυνατή σχέση: ο κ. Τσαντρακάσαν ήταν επιβλέπων καθηγητής του διδακτορικού του κ. Σωτηριάδη, γενναιόδωρος και υποστηρικτικός, όπως πρέπει να είναι κάθε μέντορας. Η επίσκεψη του σημερινού πρύτανη της Σχολής Μηχανικών του MIT και υπεύθυνου για την καινοτομία και τη στρατηγική του φημισμένου αμερικανικού πανεπιστημίου στην Αθήνα, για την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου κατέχει έδρα ο Ελληνας πρώην φοιτητής του, αποδεικνύει και τη βαθιά φιλία που τους ενώνει.
– Τι κάνει τους αποφοίτους του ΜΙΤ να ξεχωρίζουν;
Ανάνθα Τσαντρακάσαν: Το μότο του MIT «mens et manus» –«μυαλό και χέρι» στα λατινικά– είναι ο πυρήνας αυτού που τους κάνει ξεχωριστούς. Η εκπαίδευσή τους επικεντρώνεται τόσο στις βασικές γνώσεις όσο και στην πρακτική εφαρμογή τους, γι’ αυτό και προετοιμάζονται ώστε να ανταποκρίνονται ακόμη και στα πιο δύσκολα προβλήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι διαχρονικά η επίδρασή τους στον κόσμο είναι τεράστια: τις τελευταίες δεκαετίες, πίσω από σχεδόν κάθε σημαντική ανακάλυψη ή νέα τεχνολογία που σώζει ζωές, θα βρει κανείς αποφοίτους μας να έχουν ηγηθεί ή να έχουν συμβάλει καθοριστικά σ’ αυτές τις προσπάθειες.
Παύλος-Πέτρος Σωτηριάδης: To μοναδικό περιβάλλον του, που ενισχύει τον ακαδημαϊκό ενθουσιασμό, ανεβάζει συνεχώς τα επίπεδα αδρεναλίνης και μεταδίδει στους φοιτητές βαθιά αγάπη για μάθηση. Το οικοσύστημα του MIT καλλιεργεί την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα· δεν είναι τυχαίο ότι τόσο πολλοί απόφοιτοί του γίνονται επιτυχημένοι επιχειρηματίες, κατέχουν θέσεις επιρροής παγκοσμίως και συμβάλλουν στην πρόοδο σε διαφόρους τομείς. Τους ενσταλάζει τη δέσμευση στην αριστεία. Το ισχυρό δίκτυο αποφοίτων τούς παρέχει διά βίου υποστήριξη και ευκαιρίες. Ενώ και άλλα πανεπιστήμια «παράγουν» επίσης εξαιρετικούς αποφοίτους, η ξεχωριστή κουλτούρα και, βέβαια, οι πόροι του MIT παρέχουν μοναδικά πλεονεκτήματα.
– Μιλήσατε για την επιχειρηματικότητα, που για το ελληνικό πανεπιστήμιο είναι ακόμη ταμπού. Τι θέση μπορεί και πρέπει να έχει σε ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα;
Α.Τ.: Στο ΜΙΤ τη θεωρούμε μονοπάτι για να έχει ό,τι δημιουργούμε αντίκτυπο στην κοινωνία, γι’ αυτό και έχουμε πολλά σχετικά προγράμματα. Συχνά λέμε ότι το οικοσύστημά μας είναι ένα σκαμνί με τρία πόδια: την έρευνα, την εκπαίδευση και την επιχειρηματικότητα. Το τρίτο πόδι είναι συχνά ο πιο άμεσος τρόπος με τον οποίο οι ερευνητές μας μπορούν να κάνουν τον κόσμο να επωφεληθεί από τις ανακαλύψεις και τα προϊόντα τους. Τα επιχειρηματικά μας προγράμματα συμβάλλουν στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και της βιομηχανίας, παρέχοντας ένα δίκτυο υποστήριξης και πόρων.
Π.-Π.Σ.: Είναι αλήθεια ότι στη χώρα μας η κατάσταση ήταν διαφορετική, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Η νοοτροπία στα δημόσια πανεπιστήμια δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευνοϊκή απέναντι στην επιχειρηματικότητα και σίγουρα η μικρότερη κλίμακα της οικονομίας μας έπαιξε τον ρόλο της. Ωστόσο, έχει συντελεστεί πρόοδος τα τελευταία χρόνια. Πολλές εταιρείες spin-off αναδύονται από τα πανεπιστήμιά μας. Ιδρύματα όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έχουν δημιουργήσει τμήματα μεταφοράς τεχνολογίας για να διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία. Επιπλέον, υπάρχουν πολυάριθμοι μηχανισμοί για την υποστήριξη νεοφυών επιχειρήσεων. Αν και το επίπεδο συνεργασίας μεταξύ του ελληνικού ακαδημαϊκού κόσμου και της βιομηχανίας δεν μπορεί να συγκριθεί ακόμη με το αμερικανικό, το τοπίο αλλάζει ραγδαία. Συνεχίζοντας να χτίζει γέφυρες μεταξύ των δύο χώρων, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να επιταχύνει τον ρυθμό της έρευνας και της καινοτομίας, δημιουργώντας ένα δυναμικό περιβάλλον για επιστημονικές και τεχνολογικές προόδους.
«Η επιστήμη θα μπορούσε να περιγραφεί ως η υλοποίηση της μαγείας με όρους λογικής! Η περιέργεια, αυτό το ευγενές κίνητρο, πυροδοτεί την επιθυμία μας να κατανοήσουμε το άγνωστο, να λύσουμε σύνθετα προβλήματα και να δημιουργήσουμε νέα πράγματα».
– Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει τον κόσμο μας. Είναι υπόσχεση ή απειλή;
Α.Τ.: Αυτό είναι καίριο ερώτημα, το οποίο μας απασχολεί ιδιαίτερα στο ΜΙΤ. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι έτοιμη να επηρεάσει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής μας – από το πώς θα εργάζονται οι άνθρωποι στο μέλλον μέχρι την ιατρική και την εκπαίδευση. Ελπίζουμε να κατανοήσουμε σύντομα πώς θα καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε τον αντίκτυπό της για το καλό της κοινωνίας και να μετριάσουμε τις πιθανές βλάβες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυτές οι τόσο ισχυρές τεχνολογίες – όπως έχει συμβεί με όλες τις τεχνολογικές επαναστάσεις στην Ιστορία της ανθρωπότητας…
Π.-Π.Σ.: Η τεχνητή νοημοσύνη υπάρχει εδώ και δεκαετίες. Αυτό που της έχει δώσει ώθηση τελευταία είναι η πολύ μεγάλη αύξηση της υπολογιστικής ισχύος και η μείωση του υπολογιστικού κόστους σε σύγκριση με το παρελθόν. Η ταχεία εξέλιξή της, λόγω της ανάπτυξης των εξελιγμένων αλγορίθμων, των τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων και των δυνατοτήτων επεξεργασίας που πλέον έχουμε, της επιτρέπει να αντιμετωπίζει πολύπλοκα προβλήματα και να εκτελεί εργασίες που κάποτε θεωρούνταν αποκλειστικότητα της ανθρώπινης νοημοσύνης. Από τη μια πλευρά μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα σε πολλούς τομείς, να οδηγήσει σε ανακαλύψεις στην ιατρική έρευνα και την προστασία του περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων, παρέχοντας λύσεις που προηγουμένως ήταν αδιανόητες. Ωστόσο, ενέχει και κινδύνους, όπως η δυνατότητα των συστημάτων ΑΙ να αναπτύξουν τις δικές τους προτεραιότητες και στρατηγικές, που ενδεχομένως να μην ευθυγραμμίζονται με τα ανθρώπινα συμφέροντα. Χωρίς την κατάλληλη επίβλεψη και ένα «ηθικό φίλτρο», θα μπορούσε να λάβει αποφάσεις επιβλαβείς ή μεροληπτικές. Επιπλέον, η ευρεία εφαρμογή της θα μπορούσε να οδηγήσει στην απώλεια, όχι μόνο θέσεων εργασίας, αλλά και ανθρώπινων γνωστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Με δυο λόγια: η τεχνητή νοημοσύνη είναι ισχυρό εργαλείο – και υπόσχεση και απειλή, ανάλογα με το πώς θα την αναπτύξουμε και θα την εφαρμόσουμε. Αγκαλιάζοντας τις θετικές πτυχές της και αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της με υπευθυνότητα, διαφάνεια, λογοδοσία και δικαιοσύνη στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, θα αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές της για να βελτιώσουμε τον κόσμο μας, προστατεύοντάς τον από τα πιθανά μειονεκτήματά της.
– Συμφωνείτε ότι η κλιματική κρίση είναι η μητέρα όλων των κρίσεων;
Α.Τ.: Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για τον κόσμο μας σήμερα κι αυτός είναι ο λόγος που οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την τεχνογνωσία από διάφορους κλάδους. Αν κοιτάξετε πίσω στην Ιστορία θα διαπιστώσετε ότι υπήρξαν ποικίλες κρίσεις και προκλήσεις. Ηταν σίγουρα ανησυχητικές, αλλά ταυτόχρονα λειτούργησαν ως ευκαιρίες για καινοτομία και οδήγησαν στην ανάπτυξη τεχνολογιών που άλλαξαν το παιχνίδι. Δεν πρόκειται να υπάρξει μία και μοναδική λύση για την επιβράδυνση ή την αναστροφή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Χρειαζόμαστε έναν συνδυασμό λύσεων και για να φτιαχτεί αυτό το «υφαντό», ερευνητές και μηχανικοί από κάθε τομέα θα πρέπει να συνεργαστούν.
– Τι κινεί τελικά την επιστήμη; Η περιέργεια;
Α.Τ.: Η περιέργεια είναι σίγουρα το θεμέλιο της επιστημονικής έρευνας: να θέτει κανείς τις σωστές ερωτήσεις και να πραγματοποιεί τα σωστά πειράματα για την αναζήτηση μιας απάντησης ή μιας λύσης. Θα προσέθετα επίσης την επιμονή και την υπομονή ως κορυφαίες επιστημονικές αρετές. Ο ρυθμός της έρευνας μπορεί μερικές φορές να είναι απογοητευτικά αργός. Κι αν υπάρχει μια καθολική αλήθεια στην έρευνα, αυτή είναι ότι αναπόφευκτα θα υπάρξουν εμπόδια και πισωγυρίσματα σε οποιαδήποτε προσπάθεια υλοποίησης μιας ιδέας. Ομως και η συνεργασία είναι επιστημονική αρετή. Η έρευνα είναι ομαδική προσπάθεια. Η πρόοδος έρχεται μόνο όταν οι άνθρωποι συσπειρώνονται, παραμερίζουν το «εγώ» και το άγχος για το ποιος θα πιστωθεί την επιτυχία και εργάζονται με στόχο το ευρύτερο καλό.
Π.-Π.Σ.: Για μένα η επιστήμη θα μπορούσε να περιγραφεί ως η υλοποίηση της μαγείας με όρους λογικής! Η περιέργεια, αυτό το ευγενές κίνητρο, πυροδοτεί την επιθυμία μας να κατανοήσουμε το άγνωστο, να λύσουμε σύνθετα προβλήματα και να δημιουργήσουμε νέα πράγματα. Σε συνδυασμό με τη φιλοδοξία για επιτεύγματα και την επιθυμία να βοηθήσουμε την ανθρωπότητα, είναι το καύσιμο στη «μηχανή» των επιστημονικών προσπαθειών.
«Πείνα» για γνώση
– Τι σημαίνει να είστε μέντορας, κ. Τσαντρακάσαν;
A.T.: Ημουν τυχερός. Είχα από την αρχή της πορείας μου πολύτιμη στήριξη και καθοδήγηση από μερικά πραγματικά λαμπρά μυαλά. Ομως, το mentoring είναι δρόμος διπλής κατεύθυνσης. Δεν είναι σημαντικό μόνο να βρίσκεις μέντορες, αλλά και να είσαι ο ίδιος μέντορας, νωρίς και συχνά στην καριέρα σου. Ενθαρρύνω τους φοιτητές μου να αναζητούν ευκαιρίες για να καθοδηγήσουν άλλους μέσω της ενασχόλησής τους με επαγγελματικά δίκτυα ή κοινότητες αποφοίτων. Μπορώ να πω από προσωπική εμπειρία ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη επιβράβευση από το να βοηθάς την επόμενη γενιά ταλέντων στον τομέα σου και να βλέπεις την επιτυχία τους, όπως συμβαίνει με τον Παύλο. Αισθάνομαι υπερήφανος για το γεγονός ότι εβδομήντα πέντε νέοι άνθρωποι έκαναν το διδακτορικό τους δίπλα μου.
– Ποιες είναι οι αρετές ενός φοιτητή που τον οδηγούν στην επιτυχία;
Α.Τ.: Η «πείνα» για γνώση, η σκληρή δουλειά, η προθυμία να εξερευνήσει νέους κλάδους και να αποκτήσει νέες δεξιότητες. Επίσης η προσαρμοστικότητα, η ετοιμότητα να αλλάξει πορεία όταν τα πράγματα δεν «λειτουργούν» όπως τα είχε φανταστεί. Αλλά και η ικανότητα για συνεργασία. Οι φοιτητές που υποστηρίζουν τους συνομηλίκους τους, αναζητούν διαφορετικές προοπτικές και συμβάλλουν στο ευρύτερο καλό συνήθως εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά επιτυχημένοι και στην επαγγελματική πορεία τους.
Η συνάντηση
Ο αθηναϊκός καύσωνας και η ταλαιπωρία από το πολύωρο ταξίδι του Ανάνθα Τσαντρακάσαν, μας έκαναν να προτιμήσουμε τη δροσιά του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία», όπου διέμενε. Ηταν η πρώτη του φορά στην Ελλάδα. «Δεν ξέρω αν θα καταφέρω να ανέβω στην Ακρόπολη με τόση ζέστη, όμως σίγουρα θέλω να επιστρέψω σύντομα στη χώρα σας για διακοπές», είπε στην «Κ», εκφράζοντας τη συγκίνηση και τη χαρά του για την αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, «σε αναγνώριση της πρωτοποριακής έρευνάς του στα ενεργειακά αποδοτικά ολοκληρωμένα κυκλώματα και συστήματα, η οποία έχει αλλάξει θεμελιωδώς τον σχεδιασμό των συσκευών χαμηλής ισχύος, καθώς και της επιδραστικής συνεισφοράς του στην εκπαίδευση και την έρευνα», όπως σπεύδει να εξηγήσει ο Παύλος-Πέτρος Σωτηριάδης. Επεται και συνέχεια; Ισως περαιτέρω συνεργασία μεταξύ των δύο ιδρυμάτων; «Φυσικά», απάντησαν και οι δύο.
