Το γεύμα ήταν προγραμματισμένο να γίνει στη Λέσβο, εκεί όπου η Γιούσρα Μαρντίνι θα επέστρεφε ύστερα από εννέα χρόνια, για να κολυμπήσει στα ίδια νερά που είχε κινδυνεύσει ως πρόσφυγας. Hξερα όμως πως θα ήταν μια πολύ φορτισμένη αποστολή για εκείνη και o χρόνος πολύ πιεσμένος, οπότε αντιπρότεινα να βρεθούμε στην Αθήνα με το που θα επέστρεφε.
Την πρώτη φορά που είχα προσπαθήσει να της πάρω συνέντευξη ήταν το 2018. Εργαζόμουν τότε στους Ολυμπιακούς Αγώνες των Νέων στο Μπουένος Αϊρες και η Γιούσρα ήταν εκεί ως «αθλήτρια-πρότυπο». Είχε όμως πολύ ευγενικά αρνηθεί να μου μιλήσει γιατί ήξερε πως ένα από τα θέματα της συνέντευξης θα ήταν η μεγαλύτερη αδελφή της Σάρα, που βρισκόταν τότε προφυλακισμένη στις φυλακές Κορυδαλλού κατηγορούμενη ότι ως εθελόντρια στη Λέσβο είχε συμμετάσχει σε εγκληματικό δίκτυο διακίνησης ανθρώπων.
Δύο ακόμη φορές είχα προσπαθήσει – τη μια είχε αρρωστήσει με COVID και την άλλη είχε μόλις βγει η ταινία βασισμένη στη ζωή της («Οι κολυμβήτριες») και το Netflix, που αποφάσιζε σε ποια Μέσα θα έδινε συνέντευξη, δεν απάντησε ποτέ στο αίτημά μου. Μέχρι και την τελευταία στιγμή φοβόμουν πως πάλι κάτι θα γινόταν και θα ακυρωνόταν η συνάντησή μας, αλλά η Γιούσρα εμφανίστηκε στο τραπέζι που την περίμενα, δίπλα από την πισίνα του ξενοδοχείου της, στις 9.30 π.μ. ακριβώς. Αβαφη, με τα μαλλιά της πιασμένα πρόχειρα αλογοουρά, μου μιλούσε με ενθουσιασμό. Καταλάβαινα βέβαια ότι ίσως είχε μόλις ξυπνήσει. Oταν δίναμε την παραγγελία μας χασμουρήθηκε – έβαλε τα γέλια και ζήτησε συγγνώμη από τον σερβιτόρο και από εμένα. Hταν χαλαρή και με το που ξεκινήσαμε τη συζήτησή μας κατάλαβα πως ήταν πλέον διατεθειμένη να μιλήσει για τα πάντα.
«Δεν ήμουν αρκετά γενναία τότε», παραδέχεται σήμερα για την περίοδο που η αδελφή της βρισκόταν στη φυλακή. «O μάνατζερ που είχα μου έλεγε πως δεν πρέπει να μιλάω για την υπόθεση αυτή. Αυτό που ακόμη δεν έχω συγχωρήσει στον εαυτό μου είναι ότι δεν την επισκέφθηκα ποτέ στον Κορυδαλλό. Μιλούσαμε κάθε μέρα στο τηλέφωνο, ήμουν η μόνη από την οποία ζητούσε βοήθεια κλαίγοντας. Μου έλεγαν όμως πως εάν ταξιδέψω στην Ελλάδα μπορεί να συλλάβουν κι εμένα. Δεν το καταλάβαινα αλλά δεν είχα τρόπο να ξέρω εάν πράγματι ισχύει». Ηταν τότε 20 χρόνων. Τρία χρόνια νωρίτερα είχαν ξεκινήσει μαζί με τη Σάρα το επικίνδυνο ταξίδι από τη Συρία.
Οι δύο αδελφές έχουν ελάχιστα χρόνια διαφορά. Αχώριστες, μεγάλωσαν στο νερό – στο κολυμβητήριο της Δαμασκού με προπονητή τον πατέρα τους και κοινό όνειρο τη συμμετοχή στους Ολυμπιακούς. Με τον πόλεμο, οι γονείς τους αποφάσισαν να δώσουν όλες τις οικονομίες τους και να τις στείλουν στην Ευρώπη για να είναι ασφαλείς. Ενα βράδυ του Αυγούστου 2015 βρέθηκαν μόνες τους και φοβισμένες στα παράλια της Τουρκίας. Μπήκαν 20 άτομα σε μια βάρκα που χωρούσε το πολύ οκτώ. Οταν η μηχανή χάλασε, τα δυο κορίτσια μαζί με έναν ακόμη συνεπιβάτη βούτηξαν στο νερό και οδήγησαν τη λέμβο προς τις ελληνικές ακτές.
Σύμβολο ελπίδας
Ηταν μόνο η αρχή μιας απίστευτης περιπέτειας. Εφτασαν στη Γερμανία και εκεί αναζητώντας κολυμβητήριο ώστε να συνεχίσουν τις προπονήσεις τους, συνάντησαν τον προπονητή Σβεν Σπάνεκρεμπ, ο οποίος άκουσε την ιστορία τους και θέλησε να τις βοηθήσει. Τους εξασφάλισε διαμονή σε ένα δωμάτιο στον κολυμβητικό του σύλλογο και άρχισε να τις προπονεί. Η Σάρα αναγκάστηκε να τα παρατήσει λόγω του τραυματισμού που υπέστη στο ταξίδι προς την Ελλάδα, αλλά έγινε δεκτή σε ένα πανεπιστήμιο και ξεκίνησε σπουδές. Η Γιούσρα, όμως, που προπονείτο εξαντλητικά, συνεχώς βελτίωνε τους χρόνους της και κατάφερε να μπει στη νεοσύστατη ομάδα προσφύγων των Ολυμπιακών Αγώνων. Στο Ρίο έγινε μέσα σε μια νύχτα παγκοσμίως γνωστή – ένα σύμβολο ελπίδας και αισιοδοξίας στην προσφυγική κρίση. Ξεκίνησε να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο δίνοντας ομιλίες, συνάντησε από τον Ομπάμα μέχρι τον Πάπα, ήταν η νεότερη πρέσβειρα στην Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ.
«Εχω δουλέψει πολύ με τον εαυτό μου για να διαχειριστώ όλο αυτό που συνέβη σ’ εμένα προσωπικά. Αλλά και το πώς επηρέασε την αδελφή μου και τη σχέση μας», εξηγεί. Οταν η Σάρα τη συνόδευσε στους Ολυμπιακούς, της ανακοίνωσε ότι θα επέστρεφε στην Ελλάδα για να προσφέρει αυτά που δεν είχαν βρει εκείνες όταν ξεκινούσαν το δικό τους ταξίδι. Ομως, η σύλληψη και η δικαστική περιπέτεια που ακολούθησε –και που ακόμη είναι σε εξέλιξη– ήταν τραυματική. Oταν αποφυλακίστηκε και επέστρεψε στο Βερολίνο αποφάσισε πως θα διέκοπτε τις σπουδές της για να επικεντρωθεί στο ανθρωπιστικό έργο. Οσο οι δικοί της ανησυχούσαν με την απρόβλεπτη συμπεριφορά της τόσο εκείνη απομακρυνόταν. Κάποια στιγμή μίλησε ανοικτά για το μετατραυματικό στρες με το οποίο είχε διαγνωσθεί – όχι από την εμπόλεμη ζώνη ούτε από το επικίνδυνο ταξίδι που παραλίγο να της στοιχίσει τη ζωή, αλλά από την άδικη δίωξη που την οδήγησε στη φυλακή. «Η Σάρα προσπαθεί να σταθεί ξανά στα πόδια της. Κι εμείς είμαστε δίπλα της. Τη θαυμάζω για όλα αυτά που έχει κάνει, για την απόφασή της να επιστρέψει στη Λέσβο. Εγώ συνειδητοποιώ σήμερα πως δεν άντεχα να κάνω αυτό το ταξίδι. Με είχε στοιχειώσει», λέει η Γιούσρα.
Αμέσως πριν από το δικό της ταξίδι για τη Λέσβο ήταν στο Παρίσι, λαμβάνοντας μέρος σε ένα ντεφιλέ μόδας. «Eχω συνηθίσει το ότι η ζωή μου είναι γεμάτη τέτοιες αντιθέσεις. Παλιά με ζόριζε, όχι πια», εξηγεί. Οι δικοί της, παρ’ όλα αυτά, ανησυχούσαν για το πώς θα ένιωθε επιστρέφοντας στο νησί. «Ενιωθα πως υπερβάλλουν, όταν όμως από το αεροπλάνο είδα από ψηλά τη Λέσβο έβαλα τα κλάματα. Στη διαδρομή με το αυτοκίνητο έβλεπα παντού τα σημεία από όπου είχα περάσει – την αυλή της εκκλησίας που είχαμε κοιμηθεί για τρεις ημέρες, το μπιτς μπαρ στο οποίο είχαμε μπει προσποιούμενες τις τουρίστριες για να κάνουμε ένα ντους. Συγκινήθηκα πολύ, αλλά ήταν και λυτρωτικό. Ενιωσα πως τα έχω καταφέρει και πως είμαι δυνατή. Για χρόνια είχα το σύνδρομο του επιζώντος. Δεν μπορούσα να δεχτώ ότι πολλοί άλλοι, ακριβώς σαν εμένα, δεν τα κατάφεραν. Ακόμη δεν μπορώ να διαχειριστώ το ότι υπάρχουν μεγάλα πλοία των ευρωπαϊκών κρατών, που ενώ ξέρουν πως κάποιοι κινδυνεύουν στη θάλασσα αδιαφορούν. Πως κάποιοι επαναπροωθούνται και οδηγούνται στον θάνατο».
Ακόμη δεν μπορώ να διαχειριστώ το ότι υπάρχουν μεγάλα πλοία των ευρωπαϊκών κρατών, που ενώ ξέρουν πως κάποιοι κινδυνεύουν στη θάλασσα αδιαφορούν. Πως κάποιοι επαναπροωθούνται και οδηγούνται στον θάνατο.
Στη Λέσβο, έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επέστρεψε για να κολυμπήσει, όχι από απόγνωση αλλά για καλό σκοπό. Σε μια δράση του «Yoga and Sport with Refugees», μια οργάνωση με παράρτημα και στη Λέσβο που στηρίζει τους πρόσφυγες μέσω του αθλητισμού. Η ιδέα ήταν 54 εθελοντές κολυμβητές από όλο τον κόσμο, μαζί με πρόσφυγες από το νησί, να κολυμπήσουν μέρος μιας διαδρομής δώδεκα χιλιομέτρων που συμβολίζουν την απόσταση ανάμεσα στην Τουρκία και τη Λέσβο. Η Γιούσρα ήταν η πρώτη που μπήκε στο νερό. «Είχε πολύ αέρα και κύματα. Με φόβιζε, αλλά ήταν μια πολύ δυνατή εμπειρία. Ενιωθα δέος». Κολύμπησε εκπροσωπώντας το ίδρυμα «Yusra Μardini Foundation» που έχει δημιουργήσει, το οποίο στηρίζει πρόσφυγες μέσα από τον αθλητισμό και την εκπαίδευση. «Η κολύμβηση μου έδινε πάντα δύναμη. Ηταν αυτό που μου άλλαξε τη ζωή», σημειώνει.
Η πρόκληση της μετάβασης
Πέρυσι τέτοιον καιρό ανακοίνωσε πως σταματάει τον πρωταθλητισμό, θέλοντας να επικεντρωθεί στο ίδρυμα και στις σπουδές της. «Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη πρόκληση είναι αυτή η μετάβαση για έναν αθλητή. Ούτε καν οι συναθλητές σου, που σκέφτονται πως είσαι τυχερή που δεν έχεις πλέον καθημερινές εξαντλητικές προπονήσεις. Νιώθεις όμως μετέωρη και συνήθως δεν υπάρχει καμία στήριξη». Στους Ολυμπιακούς στο Παρίσι θα επιστρέψει, αλλά ως δημοσιογράφος – παρουσιάστρια για το Eurospοrt, κυρίως για τους αθλητές της ομάδας προσφύγων. «Θα μου είναι δύσκολο να είμαι δίπλα στην πισίνα και να μην αγωνίζομαι, αλλά προσπαθώ να είμαι αισιόδοξη γι’ αυτό το νέο κεφάλαιο», λέει γελώντας. «Εχω μοιραστεί αρκετά την ιστορία μου και νιώθω ότι ήρθε η ώρα να μοιραστώ τις ιστορίες άλλων ανθρώπων. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι μια φανταστική πλατφόρμα για να το κάνω αυτό».
Οι σπουδές και ο «φόβος»
H παραγωγή της ταινίας του Netflix ήταν για εκείνη μια συναρπαστική εμπειρία. «Στους τίτλους τέλους επίτηδες γράψαμε ότι η Σάρα οδηγήθηκε στις ελληνικές φυλακές, χωρίς να αποκαλύπτουμε την κατάληξη της υπόθεσης. Οποιος έχει δει την ταινία, το πρώτο πράγμα που με ρωτάει είναι για την αδελφή μου». Πριν από δύο χρόνια πήρε υποτροφία για να σπουδάσει κινηματογράφο στο Πανεπιστήμιο USC στο Λος Αντζελες. «Ευχαριστιέμαι τις σπουδές, αν και συχνά ήμουν σε δίλημμα εάν θα τις ολοκληρώσω. Είναι δύσκολο να είσαι σε μια αίθουσα διδασκαλίας όταν ξέρεις πως την ίδια στιγμή μπορείς να συναντήσεις τους σημαντικότερους CEO ή να είσαι σε κάποιο γύρισμα. Φέτος όμως αποφάσισα πως δεν θέλω να μην πάρω πτυχίο εξαιτίας… FOMO (fear of missing out – ο φόβος να μην αφήσεις μια ευκαιρία να πάει χαμένη). Επίσης η μητέρα μου πάντα μας έλεγε ότι το μεγαλύτερο εφόδιο μιας γυναίκας είναι οι σπουδές της. Θα με σκότωνε εάν της έλεγα πως δεν θα αποφοιτήσω», λέει γελώντας.
Η συνάντηση
Το πλάνο ήταν να βρεθούμε για πρωινό στο ξενοδοχείο όπου έμενε. Η αίθουσα του πρωινού ήταν γεμάτη από τουρίστες, οπότε φτάνοντας, της έστειλα μήνυμα ότι θα την περιμένω στον εξωτερικό χώρο, δίπλα από την πισίνα, που ακόμη ήταν άδειος και είχε ησυχία. Ξεκινήσαμε με δυο κρύους καφέδες –χωρίς ζάχαρη, εκείνη με γάλα, εγώ με γάλα αμυγδάλου– και δεν προχωρήσαμε σε άλλη παραγγελία. Οταν ολοκληρώσαμε την κουβέντα μας το πρωινό είχε τελειώσει. «Τι θα κάνεις σήμερα;» τη ρώτησα φεύγοντας. «Θα πάω μέχρι τη θάλασσα και απλά θα χαλαρώσω. Μετά τη Λέσβο ήξερα πως θα χρειαστώ χρόνο μόνη μου, οπότε αποφάσισα να μείνω μερικές ημέρες στην Αθήνα χωρίς πρόγραμμα». Ο λογαριασμός για τους δύο καφέδες ήταν 8 ευρώ.
