Εφθασε πολύ νωρίτερα από το ραντεβού μας. Μου έγραψε να μην αγχωθώ καθώς είχε δουλειά να κάνει. Πράγματι, μπαίνοντας στο εστιατόριο τον είδα να μιλάει στο κινητό του. Στη διάρκεια της συζήτησής μας θα μου εξηγήσει πως, παρότι βρίσκεται στην Ελλάδα για διακοπές, δεν μπορεί να σταματήσει τις συνεννοήσεις με την ομάδα ερευνητών που συντονίζει, γιατί οι τεχνολογικές λύσεις εξελίσσονται κυριολεκτικά συνεχώς. «Συζητήσεις που έκανα πριν από μερικές μόλις εβδομάδες είναι πολύ διαφορετικές σήμερα. Λείπω για δύο εβδομάδες και ο κόσμος έχει αλλάξει».
Ο Θέμης Προδρομάκης κατέχει τη βασιλική έδρα της Μηχανικής (Regius Chair of Engineering) στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ένας από τους τρεις καθηγητές με αντίστοιχο τίτλο στο Ηνωμένο Βασίλειο και ο πρώτος που διορίστηκε με υπογραφή του βασιλιά Καρόλου. Οπως είπε, οι δρόμοι του με τον βασιλιά συνδέθηκαν ξανά όταν συμμετείχε στη χορωδία που έψαλε στην τελετή στέψης του στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ. «Το παραδοσιακό τραγούδι ήταν το χόμπι μου. Δυστυχώς, λόγω μετοικεσίας το άφησα. Κράτησα όμως τη βυζαντινή μουσική. Στο Λονδίνο, όπου έμενα χρόνια, ήμουν ο πρωτοψάλτης στον καθεδρικό ναό, την Αγία Σοφία», μου εξήγησε, προσθέτοντας πως η ισορροπία μεταξύ εργασίας, χόμπι και οικογένειας είναι ευεργετική για τον ίδιο. Σε ηλικία μόλις 43 ετών ο επιστήμονας έχει καταφέρει να λάβει διακρίσεις, να εξασφαλίσει μεγάλες χρηματοδοτήσεις για ερευνητικά πρότζεκτ και να πατεντάρει καινοτομίες. Σήμερα ηγείται μιας ομάδας 60 επιστημόνων που σχεδιάζουν καινοτόμες εφαρμογές και συσκευές για τη λειτουργία της τεχνητής νοημοσύνης. Η περιγραφή του σκοπού της ομάδας του καθρεφτίζει και την προσωπική του φιλοδοξία: να ωθήσει τα όρια της επιστήμης της ηλεκτρονικής.
Παιδί Ελλήνων μεταναστών, γεννήθηκε στο Σίδνεϊ και μεγάλωσε στο Αίγιο, τόπο καταγωγής των γονιών του. Εκεί περνάει μέχρι σήμερα τις καλοκαιρινές διακοπές του με τη συντοπίτισσα σύζυγό του Μαρία Στιβαχτοπούλου και τα δύο παιδιά τους. Ηδη από την εφηβική του ηλικία άρχισε να γοητεύεται από την ηλεκτρονική και τους υπολογιστές. «Θυμάμαι σε ηλικία 15-16 χρόνων που περνούσα από βιτρίνες στο Αίγιο που είχαν φέρει τον πρώτο υπολογιστή. Hταν ασύλληπτο για εμένα. Με ενθουσίαζε τόσο πολύ το ότι έβλεπα σε μια οθόνη να δημιουργούνται διάφορα σχήματα». Μαθητής του 16, δεν ασχολήθηκε με τις Πανελλαδικές και γράφτηκε σε ένα αγγλικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο που είχε παράρτημα στην Αθήνα. Ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές του στην Αγγλία, όπου και αποφάσισε να μείνει. Ακόμα θυμάται τα λόγια των γονιών του, που τότε εργάζονταν ως αγρότες. «Μου είπαν: “Κάνε αυτό το οποίο θες να κάνεις, αλλά αν κοπείς σε ένα μάθημα θα γυρίσεις πίσω”. Αυτό μου έδωσε άλλη ώθηση. Δεν κόπηκα σε κανένα». Σταθμός στην καριέρα του ήταν το διδακτορικό του και έπειτα η εργασία του ως ερευνητή στο Imperial College. Εκεί συνέβαλε στην ανάπτυξη εφαρμογών νανοτεχνολογίας για την ιατρική και ξεκίνησε να ασχολείται επισταμένως με την ανάπτυξη των μεμρίστορ, εξελιγμένων δηλαδή επεξεργαστών, που φιλοδοξούν να φέρουν επανάσταση στον τρόπο που λειτουργεί η τεχνητή νοημοσύνη. Για το επίτευγμά του αυτό, το 2021 αναδείχθηκε στους φιναλίστ του Μπλαβάντικ (κορυφαία διάκριση για νέους επιστήμονες).
«Συνειδητοποίησα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στον τομέα της μηχανικής. Εμπνευστήκαμε από τη βιολογία, από τις χημικές συνάψεις που ενώνουν τους νευρώνες στον εγκέφαλό μας και είπαμε αν μπορούμε να κάνουμε κάτι αντίστοιχο. Και έτσι ήρθε η ιδέα με τα μεμρίστορ». Προσπαθώντας να μου εξηγήσει τι εννοεί, μου έφερε ένα παράδειγμα: «Σε είδα για πρώτη φορά από κοντά. Και είπα: έτσι είναι η Αλεξία. Αυτή είναι μια πληροφορία που ήρθε από τα μάτια μου και διοχετεύθηκε μέσω του οπτικού νεύρου στον εγκέφαλό μου, που έκανε τις συνδέσεις, δηλαδή συνέδεσε την εικόνα σου με τις προηγούμενες φορές που είχαμε μιλήσει μαζί. Από τη στιγμή που κάτσαμε απέναντι, το μάτι μου λαμβάνει την ίδια πληροφορία, ωστόσο αυτή είναι πλέον άχρηστη σε εμένα και έτσι δεν πηγαίνει στα άνω διαμερίσματα του εγκεφάλου για να την επεξεργαστεί ξανά. Εμείς κάναμε ακριβώς το ίδιο με τα μεμρίστορ».
Αναφέρθηκε σε μια πιθανή εφαρμογή της τεχνολογίας που ανέπτυξε: οι κάμερες στο Λονδίνο θα μπορούν να μην καταγράφουν, συλλέγουν και επεξεργάζονται τα δεδομένα όλων των προσώπων που περνούν από μπροστά τους –εικόνες που αποτελούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα και ανά πάσα στιγμή μπορεί να υποκλαπούν–, αλλά θα τροφοδοτούνται με τις φωτογραφίες 100 καταζητούμενων και μόνο όταν εντοπίσουν τα πρόσωπα αυτά θα ενεργοποιούνται.
«Τέτοια χρήση τεχνολογίας θέλεις. Oταν αποδείξεις ότι έτσι χρησιμοποιείς την τεχνολογία, ακόμα και αυτοί που είναι σκεπτικοί μπορεί να πουν ότι δεν έχουν πρόβλημα. Γιατί πολύς κόσμος δεν θέλει να χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη; Και έχουν δίκιο. Σου έχει τύχει να συζητάς με κάποιον φίλο σου και να λες για κάτι και ξαφνικά να αρχίσεις να βλέπεις διαφημίσεις επ’ αυτού; Αυτό συμβαίνει γιατί οι συσκευές μας είναι συνεχώς “on”, ακούνε τα πάντα τα οποία λέμε και, με τη δική μας έγκριση, στο background μάς στέλνουν διαφημίσεις αντίστοιχες».
Ο ρόλος μας πρέπει να είναι συμβιωτικός με την τεχνολογία. Oποιος δεν το κάνει, πραγματικά θα προσγειωθεί πολύ άσχημα. Θα εξαφανιστεί δυστυχώς, γιατί δεν θα είναι ανταγωνιστικός.
– Το κινητό μου δηλαδή ακούει τι λέμε τώρα;
– Σου πάω στοίχημα ότι όταν θα μπεις στο Facebook θα δεις πράγματα που θα αναρωτηθείς γιατί τα βλέπεις και θα είναι επηρεασμένα από τη συζήτησή μας.
Στην «ομάδα των κακών»
Μιλώντας για ηθική και τεχνητή νοημοσύνη, τον ρώτησα αν ποτέ ένιωσε ότι ανήκει στην «ομάδα των κακών». Η απάντηση ήρθε αστραπιαία: «Ναι! Ενιωσα άσχημα όταν κάναμε τη σύνδεση ενός εγκεφάλου ποντικού σε πραγματικό χρόνο με έναν εγκέφαλο από κυκλώματα που εμείς κατασκευάσαμε. Οι εγκέφαλοι λειτουργούσαν παράλληλα. Πλέον το έχουμε εξελίξει. Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος ακούει έναν ήχο (ακουμπάει απαλά το πιρούνι στο ποτήρι του κρασιού) και δίνει την εντολή στον μυ του ποντικού να κουνήσει το πόδι του».
Οι επιστήμονες που αναπτύσσουν προηγμένες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης προβληματίζονται για το πού αυτή μπορεί να φτάσει; «Δεν μπορώ να απαντήσω αν θα έρθει η συντέλεια του κόσμου από την τεχνητή νοημοσύνη. Κάποιοι επιστήμονες όμως φοβούνται γι’ αυτό. Το “Terminator” το θυμάσαι. Δεν είναι παράλογο η τεχνητή νοημοσύνη να γίνει τόσο δημιουργική που να πει “δεν έχω ανάγκη τους ανθρώπους, είμαι καλύτερα χωρίς”. Για αυτό επιμένω πως η λήψη αποφάσεων πρέπει να παραμείνει στον άνθρωπο, και για αυτό γίνεται μεγάλη δουλειά. Υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας». Μου έφερε ως παράδειγμα το Tesla αυτοκίνητο που οδηγεί. Στην αρχή δεν το εμπιστευόταν τόσο. Τώρα, παρότι συνεχίζει να κάθεται στη θέση του οδηγού, σε ακραίες συνθήκες, όπως αυτή μιας κατακλυσμιαίας βροχής, εμπιστεύεται περισσότερο τα «μάτια της μηχανής» από τα δικά του.
Παραδέχθηκε πως η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης θα οδηγήσει στην απώλεια θέσεων εργασίας καθώς και στην αλλαγή πολλών επαγγελμάτων, στην οποία ο άνθρωπος θα κληθεί να προσαρμοστεί. «Ο ρόλος μας πρέπει να είναι συμβιωτικός με την τεχνολογία. Οποιος δεν το κάνει, πραγματικά θα προσγειωθεί πολύ άσχημα. Θα εξαφανιστεί δυστυχώς, γιατί δεν θα είναι ανταγωνιστικός, ούτε σε κόστος, ούτε σε φόρτο εργασίας, ούτε στην ταχύτητα. Ολες αυτές οι μεταβολές έρχονται πολύ γρήγορα και εμείς δεν είμαστε προετοιμασμένοι. Υπάρχουν αρκετοί που λένε ότι θα πάνε ενάντια στο κύμα. Είναι λάθος, και κάπως ουτοπικό».
Κλείνοντας, η συζήτησή μας πηγαίνει στην έννοια της επιτυχίας. «Επιτυχία για εμένα είναι να τα πηγαίνεις καλά με τον εαυτό σου, και εγώ σε αυτή τη φάση νιώθω καλά». Μία ημέρα μετά το γεύμα μας, μου έστειλε ένα screenshot όπου έδειχνε τη διαφήμιση της «Καθημερινής» που του εμφανίστηκε στο Facebook.
Τα ενεργοβόρα «εργοστάσια» δεδομένων
Στόχος της ομάδας που διευθύνει ο κ. Προδρομάκης είναι, μεταξύ άλλων, να αναπτύξουν συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που θα είναι λιγότερο ενεργοβόρα και πιο βιώσιμα από τα υπάρχοντα. Τα μεμρίστορ κινούνται στην κατεύθυνση αυτή. «Να σας πω ένα νούμερο το οποίο θα σας σοκάρει; Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε, του χρόνου, το 2025, θα χρησιμοποιούμε τουλάχιστον το 20% της παγκόσμιας ενέργειας μόνο και μόνο για τη διαχείριση δεδομένων. Είναι το ένα πέμπτο της παγκόσμιας ενέργειας. Είναι τρομακτικό, και αυτό θα αυξάνεται εκθετικά». Ως παράδειγμα φέρνει το ChatGPT4, το οποίο για να εκπαιδευτεί ως μοντέλο αξιοποιεί ενέργεια ισοδύναμη με αυτή που καταναλώνει όλη η πόλη του Εδιμβούργου για δύο ημέρες. «Πολύ σύντομα θα έχουμε τρομερό πρόβλημα με το περιβάλλον».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε ένα ζεστό απόγευμα στο εστιατόριο Novak, δίπλα από τον Πύργο Αθηνών, και προτιμήσαμε να καθίσουμε στον κλιματιζόμενο εσωτερικό χώρο. Μου είχε πει εξαρχής πως όσο και αν ακούγεται περίεργο δεν τρώει φέτα και ελιές. Παραγγείλαμε μια σαλάτα με τοματίνια και πέστο, σεβίτσε λαβράκι για ορεκτικό, ενώ για κύρια πιάτα επιλέξαμε σολομό και τόνο. Το κρασί το έφερε ο ίδιος. Είναι ένα σαντορινιό λευκό, το οποίο προμηθεύεται κάθε καλοκαίρι που έρχεται στην Ελλάδα και επιστρέφει πάντα με αυτό στις αποσκευές του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο λογαριασμός ήταν 75 ευρώ.
