«Η ιατρική είναι η επιστήμη των ατελών στοιχείων. Δύο και δύο δεν κάνουν απαραιτήτως τέσσερα, χρειάζεται ο συνδυασμός πολλών παραγόντων. Και ό,τι λέει ο γιατρός δεν είναι πάντα θέσφατο», λέει ο θρύλος της καρδιολογίας, με το ρεκόρ των πρωτοποριακών επιτευγμάτων, επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπύρος Μουλόπουλος.
Είναι ψηλός, λεπτός, αεικίνητος παρά τα 98 του χρόνια. Τα λόγια του, σταράτα. Οι διηγήσεις του, ένας ποταμός από εικόνες μιας μυθιστορηματικής ζωής: δεκαετίες έρευνας μέσα σε αυτοσχέδια και μη πειραματικά εργαστήρια, σειρά διεθνώς εφαρμοσμένων εφευρέσεων που σώζουν κάθε μέρα χιλιάδες ζωές, ατελείωτες ώρες εκπαίδευσης πολλών γενεών φοιτητών, αμέτρητοι άθλοι – πηγή έμπνευσης για εκατοντάδες γιατρούς.
Είναι μεσημεράκι και καθόμαστε στην αυλή του σπιτιού του, πίνουμε καφέ πριν σερβιριστεί το εξαιρετικά επιμελημένο γεύμα, με την ελπίδα ότι θα φυσήξει. Δεν φυσάει. Κάνει ζέστη. Ομως δεν την αντιλαμβανόμαστε πια όταν ξεκινάει η χειμαρρώδης συζήτηση με τον σοφό γιατρό, δάσκαλο, ερευνητή, που βλέπει καλύτερα από τον καθένα τα αδιέξοδα: «Εισβολή άλλων επιστημών στην ιατρική. Υπερβολική εξειδίκευση, στις ΗΠΑ είναι καταγεγραμμένες 22 ειδικότητες και 160 υποειδικότητες. Οικονομικοποίηση της ιατρικής, σαν μανιτάρια ξεφυτρώνουν οι συνεργατικές μονάδες υγείας, εκτός πανεπιστημίου και δημοσίου ελέγχου, με επικεφαλής έναν οικονομικό διευθυντή. Το σύστημα χρειάζεται, διεθνώς, πλήρη αναδιαμόρφωση», λέει.
«Εγκατέλειψα το σπίτι μου»
Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική Αθηνών το 1950, έκανε την ειδικότητα της Παθολογίας στην Α΄ Παθολογική Κλινική του Λαϊκού δουλεύοντας αμισθί επί 24ώρου βάσεως για τρία χρόνια. «Μου είπε προ ημερών ένας γιατρός “έσκασα, έκανα δέκα εφημερίες τον μήνα”. Εγώ είχα εγκαταλείψει το σπίτι μου, έμενα μέσα στο νοσοκομείο, έβγαινα μόνο την Κυριακή το βράδυ…». Ελαβε την ειδικότητα της καρδιολογίας, διδακτορικό με άριστα, πέρασε από όλες τις πανεπιστημιακές βαθμίδες έως εκείνη του πρύτανη, ηγήθηκε φορέων και υπηρεσιών, έγινε «θεσμός».
Τις πρώτες πρωτιές τις επιτυγχάνει ήδη στην αρχή της σταδιοδρομίας του το 1954 στη Θεραπευτική Κλινική του «Αλεξάνδρα», όπου είχε στήσει πειραματικό εργαστήριο. «Στο “Αλεξάνδρα” πήγαμε με τον καθηγητή Μαλάμο μετά την κατάργηση της Α΄ Παθολογικής του Λαϊκού και αφού δουλέψαμε για ένα χρόνο στο τότε Δημοτικό Νοσοκομείο». Εκεί λοιπόν πραγματοποιεί την πρώτη στον κόσμο στεφανιαιογραφία, «αρχικά σε ζώα και στη συνέχεια σε άνθρωπο», ένα χρόνο πριν από την εφαρμογή της στις ΗΠΑ. Ιδρύει το πρώτο εργαστήριο ηλεκτροφυσιολογίας, για την αντιμετώπιση των αρρυθμιών, επιμελείται την τοποθέτηση του πρώτου –φερμένου από τις ΗΠΑ– βηματοδότη, διενεργεί την πρώτη λεμφαδενογραφία για τη διάγνωση αιματολογικών παθήσεων, κατασκευάζει το πρώτο ροόμετρο για παθήσεις του θυρεοειδούς, τοποθετεί τον πρώτο εξωτερικό απινιδωτή. Ακόμη, εγκαθιστά στο «Αλεξάνδρα» την πρώτη οργανωμένη μονάδα εντατικής θεραπείας παθολογικών νοσημάτων, την πρώτη μονάδα εγκεφαλικών επεισοδίων κ.ά. Ο ίδιος με μεγάλη σεμνότητα λέει ότι «την πρώτη ΜΕΘ για χειρουργημένους την έφτιαξε ένας χειρουργός στον “Ερυθρό Σταυρό”». Ομως την πρώτη ΜΕΘ παθολογικών νοσημάτων στην Ελλάδα, η οποία φέρει το όνομά του, την εγκατέστησε εκείνος στο «Αλεξάνδρα». «Στην αρχή με τέσσερα κρεβάτια σε άδειο θάλαμο της Μαιευτικής Κλινικής. Το 1982 απαγορεύτηκε με νόμο να έχουν οι κλινικές περισσότερα από 40 κρεβάτια, εμείς είχαμε 178. Αντέδρασα μετατρέποντας τα 55-60 σε ΜΕΘ, τη μεγαλύτερη που υπήρχε στη χώρα, μόνο για εμφράγματα, και δημιούργησα μονάδα εγκεφαλικών επεισοδίων εκεί όπου είχαμε αναπτύξει την πρώτη ΜΕΘ». Επινόησε τη νοσηλεία των πέντε βαθμίδων (κοινές κλίνες, συνεχούς επιτήρησης, ηλεκτρονικής παρακολούθησης, αυξημένης φροντίδας, ΜΕΘ), η οποία καθιερώθηκε αργότερα σε πρωτοποριακά κέντρα του εξωτερικού. Θεσμοθέτησε πρώτος τη συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση, «με ημερίδες στο πανεπιστήμιο για τις εξελίξεις της ιατρικής. Ερχονταν γιατροί από παντού».
Εχουμε επτά ιατρικές σχολές. Θα αναλογούσαν σε μια χώρα με 14 εκατ. πληθυσμό. Εχουν χτιστεί νοσοκομεία σε κάθε μικρή πόλη των βου- λευτών μας. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη, θα αρκούσαν οκτώ μεγάλα νοσοκομεία.
Ομως διεθνώς γνωστός έγινε με την εφεύρεση της ενδοαορτικής αντλίας στις ΗΠΑ, στην Κλινική του Κλίβελαντ, ένα από τα μεγαλύτερα καρδιοχειρουργικά κέντρα της υφηλίου, όπου την περίοδο 1960-1962 πειραματιζόταν με τη μηχανική αντιμετώπιση καρδιοπαθειών. Η ενδοαορτική αντλία είναι ένα μπαλόνι που εισάγεται στην κατιούσα αορτή και με την περιοδική διάτασή του προωθεί το αίμα προς τα περιφερικά όργανα όταν η καρδιά υστερεί. Διευθυντής της κλινικής ήταν ο Βίλεμ Κολφ, ο εφευρέτης του τεχνητού νεφρού, ο οποίος εκείνη την περίοδο ασχολούνταν με την κατασκευή τεχνητής καρδιάς. Εγώ έβλεπα ότι το εγχείρημά του είχε προβλήματα και με έναν νεαρό μηχανικό που είχαμε στο εργαστήριο όπου κάναμε πειράματα σε ζώα έφτιαξα την ενδοαρτική αντλία. Ο Κολφ είπε ότι ξέφυγα από το πλαίσιο του προγράμματος, αλλά εκ των υστέρων θεωρούσε τον εαυτό του τυχερό που δεν με σταμάτησε. Ωστόσο, πέρασαν οκτώ ή εννέα χρόνια μέχρι η αντλία να εφαρμοστεί ευρέως. Ενας καρδιοχειρουργός από τη Νέα Υόρκη, ο Κάντροβιτς, πίεσε τον αδελφό του της βιομηχανίας Avco στη Βοστώνη να κατασκευάσει την εξωτερική αντλία. Ηταν η εποχή, 1969-70, που γίνονταν πολλές εγχειρήσεις καρδιάς με εξωσωματική κυκλοφορία και χάνονταν ασθενείς». Η αντλία αυτή υπάρχει σήμερα σε όλα τα νοσοκομεία, αποτελεί μέρος του υποχρεωτικού εξοπλισμού χειρουργείων καρδιακών επεμβάσεων και σώζει κάθε χρόνο περί τις 200.000 ζωές (αναφορά σε πιστοποιητικό του Κολφ).
«Επιπλέον, η εφεύρεση αυτή δημιούργησε ένα κύμα έρευνας από μη ιατρικές επιστήμες για την υποβοήθηση της καρδιάς. Η καρδιολογία στράφηκε σε νέες τεχνικές που έφεραν φοβερές μεταβολές στον χειρισμό των καρδιοπαθειών. Ολη αυτή η πειραματική πορεία έδωσε ώθηση στη μηχανοποίηση της αντιμετώπισης πολλών νόσων, με τη συμβολή και άλλων επιστημών, που κυριολεκτικώς εισέβαλαν στην ιατρική».
Ξαναπιάνουμε το νήμα της διήγησης για το Κλίβελαντ. «Ο Κολφ πήρε επιχορήγηση 1 εκατ. δολαρίων από το αμερικανικό δημόσιο για να ολοκληρώσει την κατασκευή της τεχνητής καρδιάς, όμως το διοικητικό συμβούλιο της κλινικής δεν έκανε δεκτή τη χρηματοδότηση, έτσι ο Κολφ πήγε στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα, όπου αργότερα τοποθέτησε σε άνθρωπο την πρώτη τεχνητή καρδιά. Εγώ είχα ήδη επιστρέψει στην Αθήνα, όμως έκανα μια συμφωνία με τον καθηγητή να πηγαίνω τους θερινούς μήνες στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα και να πειραματίζομαι στο εργαστήριό του. Αυτό κράτησε μια δεκαετία». Εκεί ο κ. Μουλόπουλος πέτυχε πειραματικά την τοποθέτηση τεχνητών ή και φυσικών βαλβίδων χωρίς εγχείρηση. Η εφεύρεσή του αυτή είχε τρομερό αντίκτυπο και εφαρμόστηκε ευρέως. Σε μια φωτογραφία του 1983 βλέπουμε τον κ. Μουλόπουλο να λαμβάνει τα διάσημα του επίτιμου διδάκτορος του Πανεπιστημίου της Γιούτα από τον τότε πρύτανη του ιδρύματος. Δίπλα του βρίσκεται ο Βίλεμ Κολφ.
Από τις πολλές διακρίσεις, αυτή είναι που θεωρεί περισσότερο σημαντική, όπως και εκείνες που ήρθαν από τη Γαλλία –εκλέχθηκε επίτιμο μέλος της Γαλλικής Καρδιολογικής Εταιρείας και αντεπιστέλλων της Γαλλικής Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής–, «κυρίως γιατί στη Γαλλία δεν εργάστηκα ποτέ», λέει. Από τις πολλές θεσμικές θέσεις όπου υπηρέτησε σε υπουργεία, νοσοκομεία, εθνικές και διεθνείς επιστημονικές εταιρείες, επιτροπές και υπηρεσίες, περισσότερο σημαντική θεωρεί εκείνη του προέδρου του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου του υπουργείου Υγείας, όπου συνέταξε το πρώτο συνταγολόγιο.
Το ΕΣΥ σήμερα
Για τη σημερινή κατάσταση στην Υγεία λέει: «Στέλνουν στα Επείγοντα ειδικευόμενους, δεν υπάρχουν βοηθοί, επιμελητές. Ο διευθυντής της κλινικής εκλέγεται από το προσωπικό. Η οργάνωση του νοσοκομείου είναι αναντίστοιχη εκείνης του πανεπιστημίου, όπου παρεμβαίνει διαρκώς το κράτος. Η Ελλάδα έχει αυτή τη στιγμή επτά ιατρικές σχολές, θα αναλογούσαν σε μια χώρα με 14 εκατ. πληθυσμό. Εχουν χτιστεί μεγάλα νοσοκομεία σε κάθε μικρή πόλη των βουλευτών μας. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη, θα αρκούσαν οκτώ μεγάλα, πλήρη σε προσωπικό και εξοπλισμό νοσοκομεία, που να απέχουν 2,5 ώρες το πολύ από κάθε σημείο της χώρας».
«Ερευνα εκ του μη όντος»
«Αυτό που κάνει ένα γιατρό καλό», λέει ο κ. Μουλόπουλος, «είναι η πολύωρη εκπαίδευση από τους καθηγητές του στους θαλάμους των ασθενών και η πειραματική εργασία. Ο γιατρός πρέπει να γνωρίζει καλά τη φυσιολογία του ανθρώπου, να έχει δει την καρδιά να πάλλεται. Ομως δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την έρευνα. Η έννοιά της έχει παρεξηγηθεί. Η έρευνα δεν είναι πρωτίστως για να ανακαλύψεις κάτι, είναι για να καταλάβεις σε βάθος το αντικείμενό σου. Τα περισσότερα πειραματικά εργαστήρια δεν λειτουργούν στα ελληνικά νοσοκομεία. Ισως διότι είναι μια δραστηριότητα η οποία δεν χρηματοδοτείται επαρκώς σε μια εποχή που πρωτεύων παράγοντας είναι ο οικονομικός». Στο «Αλεξάνδρα», «ήμουν υπεύθυνος στα εξωτερικά ιατρεία. Και τι έκανα; Είχαμε ένα δωμάτιο για τις ακτινογραφίες. Εκεί πήγαινα τα βράδια μια-δυο φορές την εβδομάδα με την ομάδα που κατάφερνα να συγκροτήσω και κάναμε πειράματα σε ζώα. Το πρωί έμπαιναν οι νοσοκόμες της Χριστιανικής Ενώσεως και το έκαναν λαμπίκο για να βάλουμε τους αρρώστους. Κάναμε έρευνα εκ του μη όντος…».
Η συνάντηση
Απολαύσαμε ένα θεσπέσιο γεύμα, μοσχαράκι με μελιτζάνες, πλούσια χωριάτικη, παντζαροσαλάτα, το οποίο κλείσαμε με τάρτα φράουλα. Το μενού επιμελήθηκε η κόρη του κ. Μουλόπουλου, Λία-Ευαγγελία, καθηγήτρια Ακτινολογίας στην Ιατρική Αθηνών. Μιλήσαμε και για την άλλη κόρη του, Δήμητρα, επίσης γιατρό, παθολόγο, για τη σύντροφό του Μαρία, την οποία έχασε μόλις πριν από πέντε μήνες, για τα επτά εγγόνια του και τα τέσσερα δισέγγονα. Λυπάται που τα παιδιά δεν ακούν πια τους έμπειρους γονείς τους σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό τους. Διηγήθηκε ιστορίες για τον πατέρα του, επίσης γιατρό, για τους αφοσιωμένους μαθητές του. Στην ερώτηση τι θα έλεγε σε ένα φοιτητή Ιατρικής, απάντησε: «Οτι έχει μπλέξει άσχημα. Βρίσκεται μπροστά σε ένα χάος που τελεί υπό διεθνή αναδιαμόρφωση».
