Βρεθήκαμε με τον Νίκο Πέτρου, πρόεδρο της πρώτης περιβαλλοντικής οργάνωσης που ιδρύθηκε στην Ελλάδα –της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης– στο κέντρο της Αθήνας, ένα πρωινό με αφόρητη ζέστη. Ο ίδιος φυσιολάτρης και ένας από τους γνωστότερους φωτογράφους της ελληνικής υπαίθρου, εκτιμά ότι η κλιματική αλλαγή έρχεται να αποδείξει με τον χειρότερο δυνατό τρόπο πόσο μη βιώσιμες είναι οι ακολουθούμενες πολιτικές και πόσο προσκολλημένη είναι η χώρα μας σε αντιλήψεις του παρελθόντος, αναφέροντας χαρακτηριστικό παράδειγμα τη «νεκρανάσταση» της εκτροπής του Αχελώου.
Ο Νίκος Πέτρου είναι απογοητευμένος από τη μικρή, συχνά προσχηματική, σημασία που δίνεται στην προστασία του περιβάλλοντος στη χώρα μας. Η έλλειψη συνεκτικών πλαισίων για την περιβαλλοντική προστασία ουσιαστικά, λέει, εξυπηρετεί την ασυδοσία. Η φτωχή περιβαλλοντική δημοκρατία, όπως λ.χ. ο τρόπος που γίνεται η δημόσια διαβούλευση στη χώρα μας, αποδεικνύει την ελάχιστη σημασία που δίνεται από την πολιτεία στη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων. Η πριμοδότηση της περαιτέρω μεγέθυνσης του τουρισμού, παρά τις εμφανείς συνέπειες, δείχνει απροθυμία να θιγούν τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα του τουριστικού κλάδου.
– Πώς ένας οδοντίατρος – προσθετολόγος καταλήγει να ασχοληθεί ενεργά με την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα;
– Η αγάπη μου για τη φύση ξεκίνησε από την παιδική μου ηλικία, όταν πήγαινα με τον πατέρα μου και τους θείους μου στα βουνά για κυνήγι – να σημειώσω ότι δεν κυνηγάω ο ίδιος, προτιμώ την παρατήρηση της φύσης. Η φωτογραφία ήρθε στην πορεία, όταν ζούσα στην Αμερική κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1988 είπα να συνδυάσω τις δύο μου αγάπες. Ξεκίνησα με τη Δαδιά, πηγαίνοντας και φωτογραφίζοντας. Και κάπως έτσι προέκυψε η ιδέα να κάνουμε ένα βιβλίο για την περιοχή, καθώς δεν υπήρχε κάτι ανάλογο.
– Υστερα από 18 βιβλία για την ελληνική φύση, ποιες περιοχές ξεχωρίζετε;
– Η καρδιά μου είναι στη Βόρεια Ελλάδα. Αν το δούμε από την πλευρά της φύσης, τις περιοχές που έχουν διαταραχθεί λιγότερο από τον άνθρωπο, τότε ξεχωρίζω τη Ροδόπη, όλη την οροσειρά, από το Φαλακρό προς την Ξάνθη έως και τις απολήξεις στον Eβρο. Ξεχωρίζω βέβαια και τα μεγάλα Δέλτα, τις μεγάλες λίμνες… από την ανατολική Μακεδονία έως τη Θράκη.
– Η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, στην οποία είστε πρόεδρος από το 2009, ήταν η πρώτη περιβαλλοντική οργάνωση στην Ελλάδα. Πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος της 70 χρόνια μετά;
– Η ΕΕΠΦ ξεκίνησε τη δεκαετία του ’40 από τους ορειβάτες, τους ανθρώπους που ήταν σε επαφή με τη φύση. Ιδρύθηκε το 1951 από μια ομάδα 50 ανθρώπων στην οποία υπήρχαν πολύ μεγάλες προσωπικότητες, καθηγητές πανεπιστημίου, λογοτέχνες. Αν δείτε τα ιδρυτικά κείμενα ή τις ανακοινώσεις εκείνης της εποχής, θα μπορούσαν να ισχύουν αυτολεξεί και σήμερα. Μιλούσαν για το πρόβλημα των καταπατήσεων, την έλλειψη προστασίας… πολλά από τα ζητήματα που μας απασχολούν 70 χρόνια μετά, με πολύ πιο έντονες και δύσκολες πιέσεις. Βέβαια τότε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν η εντατική εκμετάλλευση των δασών, με την υλοτομία και την κτηνοτροφία, ενώ σήμερα συμβαίνει το αντίθετο, η εγκατάλειψη των δασών που οδηγεί στη δάσωση και την απώλεια κάποιων σημαντικών περιοχών. Ενα από τα προβλήματα της Δαδιάς πριν από τη φωτιά ήταν αυτό, ότι το δάσος είχε εξαπλωθεί τόσο που είχε καλύψει όλα τα ανοίγματα, είχε μειωθεί η βιοποικιλότητα.
– Μιλήσατε για την επισκεψιμότητα της Ροδόπης… Πώς βλέπετε την εξέλιξη του τουρισμού σήμερα στην Ελλάδα;
– Δυστυχώς στη χώρα μας έχουμε μια πάγια πολιτική κατεύθυνση, που δεν έχει αναστραφεί εδώ και δεκαετίες. Θέλουμε μόνο μεγέθυνση του αριθμού των επισκεπτών, γι’ αυτό πριμοδοτούμε τα νέα καταλύματα. Αυτό είναι αδιέξοδο. Εχουμε φτάσει στο σημείο να υποβαθμίζουμε το τουριστικό προϊόν, όταν τους τρεις μήνες που είναι η κορύφωση της σεζόν προσφέρουμε κακές υπηρεσίες, έχουμε συνωστισμό, κυκλοφοριακό, προβλήματα επάρκειας νερού. Για πόσο καιρό θα συντηρούμε ένα μη βιώσιμο μοντέλο τουρισμού; Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις φωνάζουμε εδώ και χρόνια για τη φέρουσα ικανότητα, την πρόβλεψη για την κλιματική κρίση, τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και το τοπίο.
Tους τρεις μήνες που είναι η κορύφωση της σεζόν προσφέρουμε κακές υπηρεσίες, έχουμε συνωστισμό, κυκλοφοριακό, προβλήματα επάρκειας νερού. Για πόσο καιρό θα συντηρούμε ένα μη βιώσιμο μοντέλο τουρισμού;
– Η μια πλευρά είναι το διαχειριστικό πρόβλημα. Το αποτύπωμα του τουρισμού δεν είναι όμως το σοβαρότερο;
– Φυσικά. Eχουμε άναρχη και ανεξέλεγκτη δόμηση, όλοι χτίζουν παντού. Πισίνες, γκαζόν, φοίνικες, ακόμη και σε ξερονήσια. Χάνεται το τοπίο και η πολιτιστική ταυτότητα, ιδίως των μικρών τόπων.
– Ποια είναι η γνώμη σας για το υπό διαβούλευση χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό;
– Προβλέπει ανάπτυξη παντού, παρότι χωρίζει την Ελλάδα σε περιοχές ανάλογα με την τουριστική τους ανάπτυξη. Σε όλες τις κατηγορίες περιοχών προβλέπει περαιτέρω ανάπτυξη, ακόμη και σε ακατοίκητα νησιά. Ανοίγουμε την πόρτα να φέρουμε κι άλλο κόσμο. Υπάρχει κεφάλαιο για την ενίσχυση τουρισμού γκολφ. Αν σκεφτούμε τη Ρόδο και την Κρήτη τι προβλήματα έχουν από τη λειψυδρία, είναι παρανοϊκό.
– Γιατί συμβαίνει αυτό;
– Ο τουριστικός κλάδος είναι η «ιερή αγελάδα». Εξακολουθούμε να τον θεωρούμε ατμομηχανή της οικονομίας, χωρίς να υπολογίζουμε τις επιπτώσεις. Δεν συνυπολογίζουμε την κλιματική κρίση, τις συνέπειες της οποίας έχει καταδείξει η έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος εδώ και μια δεκαετία. Δεν τα ανακαλύπτουμε τώρα.
– Σε προηγούμενή μας συζήτηση, μου λέγατε ότι η απροθυμία μας να ολοκληρώσουμε ένα συνεκτικό πλαίσιο για προστατευόμενες περιοχές δεν είναι τυχαία.
– Ναι, γιατί διευκολύνει τα πάντα. Δεν υπάρχει άλλη εξήγηση. Oταν έχεις ένα ασαφές πλαίσιο, εξυπηρετούνται συμφέροντα, επενδύσεις: ο δήμαρχος που θέλει να «σπρώξει» κάτι, ο τοπικός επιχειρηματίας που θέλει να κάνει εκδρομές με τζιπ μέσα στις αμμοθίνες, ο εργολάβος που θέλει να χτίσει. Επειτα υπάρχει το πρόβλημα φύλαξης των περιοχών Natura που δεν λύθηκε με τη δημιουργία του ΟΦΥΠΕΚΑ (σ.σ. Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος, ο υπεύθυνος φορέας για τις προστατευόμενες περιοχές). Τέλος, είναι εκπληκτική η αργοπορία της διοίκησης διαχρονικά, όχι μόνο της παρούσας κυβέρνησης, να εφαρμόσει τις προβλέψεις της κοινοτικής νομοθεσίας για τις προστατευόμενες περιοχές. Πριν από μερικούς μήνες ορίστηκαν οι πρώτοι στόχοι διατήρησης για κάποια απειλούμενα είδη –μετά την ευρωκαταδίκη της Ελλάδας– και αν δείτε τους στόχους, σε πάρα πολλές περιπτώσεις αναφέρει ότι υπάρχουν ανεπαρκή δεδομένα, 30 χρόνια μετά την ίδρυση του δικτύου Natura. Υπάρχει και επίσημα εκπεφρασμένη άποψη από το υπουργείο Περιβάλλοντος ότι οι στόχοι είναι εμπόδιο στις επενδύσεις. Eχουμε τις περίφημες ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που έπρεπε να έχουν τελειώσει το 2020. Ακόμη δεν φαίνεται μέλλον. Θέλω να θίξω ακόμη ένα θέμα. Στο θέμα της αδειοδότησης επενδύσεων και έργων σε προστατευόμενες περιοχές, η πολιτεία έδωσε στον ΟΦΥΠΕΚΑ γνωμοδοτική αρμοδιότητα και μετά… τον αγνοεί. Εχουμε τουλάχιστον 4-5 μεγάλα έργα ΑΠΕ που προωθούνται με αρνητική γνωμοδότηση του ΟΦΥΠΕΚΑ, του καθ’ ύλην υπεύθυνου κρατικού φορέα, όπως τα αιολικά πάρκα στην Οίτη και στα Aγραφα, το φωτοβολταϊκό στο Ανθόφυτο Κιλκίς. Κι έτσι προκύπτει το παράδοξο, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που είμαστε υπέρ των ΑΠΕ και της πράσινης μετάβασης, να είμαστε αυτοί που εμποδίζουμε έργα ΑΠΕ προσφεύγοντας στο ΣτΕ γιατί δεν υπάρχει νομιμότητα.
– Υπάρχει έλλειμμα περιβαλλοντικής δημοκρατίας;
– Τεράστιο. Ειδικά το τελευταίο διάστημα υπάρχει συστηματικότατη παραβίαση των προβλέψεων της Σύμβασης Aarhus για την πρόσβαση του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφορία. Βγαίνουν σχέδια εκατοντάδων σελίδων σε συντομότατες διαβουλεύσεις, συχνά ημερών, μέσα στον Αύγουστο, που δεν δίνουν δυνατότητα αντίληψης, πόσο μάλλον ουσιαστικής συμμετοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μελέτη για τον ανασχεδιασμό της διαχείρισης υδάτων στη Θεσσαλία, που βγήκε σε διαβούλευση στα αγγλικά.
Υψώνοντας Γαλάζιες Σημαίες
– Η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης είναι υπεύθυνη στη χώρα μας για τις Γαλάζιες Σημαίες από το 1992. Αξιοποιούνται επαρκώς ως «εργαλείο»;
– Ολοένα και περισσότερο. Οι Γαλάζιες Σημαίες ως θεσμός είναι ένα εργαλείο πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης. Για να αποκτήσει μια περιοχή τη Γαλάζια Σημαία σημαίνει ότι πρέπει να συμφωνήσει σε ένα δεσμευτικό πλαίσιο που περιλαμβάνει όχι μόνο την εξυπηρέτηση των λουομένων, αλλά και την περιβαλλοντική προστασία. Και έχουμε περιπτώσεις όπου δυσμενείς εξελίξεις –λ.χ. παρεμβάσεις στον αιγιαλό– απετράπησαν ακριβώς λόγω αυτού του δεσμευτικού πλαισίου.
– Είναι βέβαια και ένα εργαλείο προβολής.
– Φυσικά, εξαιρετικά σημαντικό. Είναι ένα κριτήριο επιλογής προορισμού για πολλούς παραθεριστές. Χαίρομαι γιατί πρόσφατα οι Γαλάζιες Σημαίες προστέθηκαν και στην εφαρμογή του Visit Greece. Οι περιοχές όμως στις οποίες απονέμεται η Γαλάζια Σημαία πρέπει να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις που αυτή συνεπάγεται, ειδάλλως η σημαία ανακαλείται. Η ΕΕΠΦ πραγματοποιεί ελέγχους όλο το καλοκαίρι, για να προστατεύσει και την αξιοπιστία του θεσμού.
Η συνάντηση
Το γεύμα με τον Νίκο Πέτρου… δεν περιελάμβανε γεύμα. Λόγω των επαγγελματικών του υποχρεώσεων, η πιο πρόσφορη ώρα συνάντησης ήταν νωρίς το πρωί. Ομως, η ζέστη ήταν ήδη αφόρητη. Καθίσαμε στην αυλή του εστιατορίου Facce Strane και απλώς απολαύσαμε τον καφέ μας. Μιλήσαμε για τη Θεσσαλία και την επαναφορά των σχεδίων εκτροπής του Αχελώου. «Αυτή τη φορά επιχειρείται να περάσει πλαγίως, μέσω της μελέτης των Ολλανδών, και το σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής Θεσσαλίας του υπουργείου Περιβάλλοντος. Σαράντα χρόνια μετά, είμαστε ακόμη κολλημένοι σε αυτό το φάντασμα», είπε.
