Η Λωξάνδρα ανέβηκε τους πέντε ορόφους σχεδόν τρέχοντας. Eφτασε πρώτη, φόρεσε τα ρούχα της ζωγραφικής, μας χαιρέτισε και αποσύρθηκε στο ατελιέ της για ένα δημιουργικό διάλειμμα πριν ετοιμαστεί για την πρόβα της παράστασης «Σχέδιο Αντιγόνης». Αυτή ήταν μια γεύση που πήρα από τη δραστήρια καθημερινότητα μιας 32χρονης γυναίκας με αναπηρία. Από τα θαύματα που επιτυγχάνει η ενασχόληση με την Τέχνη. Γι’ αυτό συναντηθήκαμε με τη μητέρα της Ελένη Δημοπούλου. Σε άλλη περίπτωση η συζήτησή μας θα στρεφόταν μόνο στο θέατρο με το οποίο η κ. Δημοπούλου ασχολείται ως ηθοποιός και σκηνοθέτις από το 1982. Oμως, η γέννηση της Λωξάνδρας και της Λώρας, μιας από τις σπάνιες περιπτώσεις δίδυμης κύησης στην οποία το ένα από τα δίδυμα γεννιέται με σύνδρομο Down, το 1992, άλλαξε την οπτική της για τη ζωή και τους καλλιτεχνικούς προσανατολισμούς της για πάντα. Oσες επαγγελματικές επιτυχίες είχε εκ των υστέρων, η Λωξάνδρα μέσα από την οποία γεννήθηκε το «Εν δυνάμει» ήταν το μεγαλύτερο έργο της, ώστε σήμερα να λέει «από ένα “ελλιπές” άτομο έγινε η ηρωίδα μας».
Η LLoxy, όπως την ξέρουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ζωγράφος και ηθοποιός, «έτυχε να μεγαλώσει σε μια οικογένεια που ασχολείται με το θέατρο. Κι αυτό ήταν καθοριστικό. Ωστόσο δεν ήταν έτσι εξαρχής», μου εξηγούσε αργότερα στο γεύμα. «Γεννήθηκε ελλιποβαρής. Αρχικό μας μέλημα ήταν να ζήσει. Από το πρώτο τρίμηνο της ζωής της μαζί με τη διάγνωση του συνδρόμου Down ήρθαν και τα προβλήματα υγείας. Πνευμονικά οιδήματα, νοσηλείες, εγχείρηση καρδιάς στο Λονδίνο από τον Μαγκντί Γιακούμπ με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από εθελοντές και φίλους. Το δεύτερο στάδιο ήταν να επέλθει μια ισορροπία ανάμεσα στα τρία παιδιά και ειδικά στα δίδυμα που γεννήθηκαν την ίδια στιγμή, αλλά είχαν τελείως διαφορετική εξέλιξη. Η μια περπατούσε, ενώ η άλλη δεν μπουσουλούσε καν… Η Λωξάνδρα δεν έπρεπε να μείνει πίσω από τη Λώρα. Δύο ήταν οι δρόμοι: η αποδοχή “σ’ αγαπώ όπως και να είσαι”, που δεν τον ακολουθήσαμε και η άλλη, “με τη βοήθεια και την αγάπη μου νομίζω ότι μπορείς να φτάσεις ψηλά”».
Τον δρόμο προς τη δεύτερη κατεύθυνση τον έδειξε ένα πρόγραμμα στο Institutes for The Achievement of Human Potential (IAHP) της Αμερικής. Επί έξι χρόνια, μόνη ή με τον σύζυγο-πατέρα των παιδιών Ρίτσαρντ Αντονι Λούκας (σκηνογράφο, ενδυματολόγο, φωτιστή), η Ελένη παρακολουθούσε σεμινάρια και τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά. Στόχος ήταν να οργανώσει τον τρόπο ζωής της οικογένειας προσαρμόζοντας τις ανάγκες όλων ώστε να υπάρχει μια ισορροπία. Παρακολουθούσαν δηλαδή την εξέλιξη κάθε μέλους, δίνοντας εργαλεία για πρακτικά και ψυχολογικά ζητήματα.
«Κάθε έξι μήνες έβλεπα ραγδαία βελτίωση. Η Λωξάνδρα σωματικά ξεπέρασε τη Λώρα. Εκεί που μπουσουλούσε επί μήνες, χρόνια, στα πέντε της μπορούσε να τρέχει τρία χιλιόμετρα και να κάνει εκατό τούμπες τη μια πίσω από την άλλη, να κερδίζει χρυσά και αργυρά μετάλλια στους Special Olympics. Κυρίως όμως δίδαξε στη Λωξάνδρα την πειθαρχία και την εμπιστοσύνη στα άτομα με τα οποία συναναστρέφεται, της έμαθε να υπακούει σε κανόνες. Είναι μια συνεχής διδασκαλία που βασίζεται στο τρίπτυχο “πειθαρχία-υπακοή-εμπιστοσύνη”. Ετσι και στο θέατρο. Κάνει τα πάντα, αρκεί να της εξηγήσεις πώς και γιατί, ακόμη και σήμερα».
Ολα ξεκίνησαν πριν από πολλά χρόνια όταν η Ελένη έπαιζε στο θέατρο και είχε τη δυνατότητα να παίρνει μαζί της τα παιδιά στις πρόβες, στις περιοδείες. Στα θεατρικά παιχνίδια που οργάνωνε και δίδασκε σε σχολεία ανακάλυψε το ενδιαφέρον και την ανταπόκριση που είχε η Λωξάνδρα. Τότε της ήρθε η ιδέα να εντάξει κι άλλα παιδιά με αναπηρία αρχικά σε μια χορωδία. Τραγούδησαν μάλιστα με τον Σαββόπουλο στο Ζωγράφειο σχολείο στην Κωνσταντινούπολη. Το 2008 έρχεται η πρώτη παράσταση. Εκτοτε η ομάδα μεγάλωσε κι από το 2014 λειτουργεί ως σωματείο. Σήμερα έχει 40 άτομα, τα 17 με αναπηρία, άνω των 18 ετών. «Κριτήριο για την ένταξη ενός νέου μέλους δεν είναι η διάγνωση και ο βαθμός της αναπηρίας, αλλά να ψάξουμε τι μπορεί να κάνει, τι θέλει να κάνει και πόσο μπορεί να εργαστεί πάνω σ’ αυτό. Να εξερευνήσουμε τις αόρατες δυνατότητές του, γι’ αυτό και ονομάζεται “Εν δυνάμει”. Εμείς “προσφέρουμε” μια ενήλικη ζωή επί ίσοις όροις. Κάθε παράσταση είναι και μια περιπέτεια, αλλά και ένα επίτευγμα».
«Στο κανονικό θέατρο υπάρχει μόνον ο θεατής κι ο ηθοποιός, ενώ τα μέλη τού “Εν Δυνάμει” πρέπει να διαχειριστούν τρεις διαφορετικές λειτουργίες: να ασχοληθούν με τον εαυτό τους, τους συναδέλφους τους και το κοινό. Εδώ η πραγματική ζωή εισχωρεί πολύ εύκολα μέσα στο θέατρο, η παράσταση μπερδεύεται με την πραγματικότητα. Αν ένα παιδί λυγίσει ή συγκινηθεί, ο συνοδός του πρέπει να το παρηγορήσει και να το ενθαρρύνει για την επομένη σκηνή. Και με συγκλονίζει αφάνταστα η αποδοχή, η ευγένεια, η ενσυναίσθηση, ο επαγγελματισμός με τα οποία διαχειρίζονται τον συντονισμό τα νέα μέλη χωρίς αναπηρία, πίσω και μπροστά στη σκηνή. Αν θυμηθώ τα δικά μου νιάτα, ποιος ενδιαφερόταν τότε για τα άτομα με αναπηρία. Οι εποχές ευτυχώς έχουν αλλάξει».
Ζω μ’ ένα πλάσμα που διαρκώς μου θυμίζει λεπτά συναισθήματα, τρυφερότητα, αγκαλιά, έγνοια, φροντίδα. Είναι ένας καθαρός άνθρωπος χωρίς πολύπλοκες σκέψεις.
– Η πολιτεία;
– Δεν βρισκόμαστε στο στάδιο να κλείνουμε τα άτομα με αναπηρία σε ιδρύματα. Εχουμε προχωρήσει πολύ. Υπάρχουν πανεπιστημιακές σχολές ειδικής αγωγής, φυσιοθεραπευτές, νόμοι, βιβλιογραφία, δομές, η διαφορετικότητα και η αναπηρία έχουν μπει στη ζωή μας. Οι νέοι γονείς είναι ενημερωμένοι, διαβάζουν, ψάχνουν στο Διαδίκτυο λύσεις για μικρότερα ή μεγαλύτερα προβλήματα των παιδιών τους. Τώρα πρέπει να επισπεύσουμε για να διαμορφώσουμε ένα σύστημα πρόνοιας ουσίας και όχι βιτρίνας. Το παράδειγμα του «Εν δυνάμει» είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, έχει ένα τεράστιο κοινό, που όχι μόνο τρέχει να δει τις παραστάσεις αλλά ευλογεί την τύχη που τις είδε. Αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει πριν από τριάντα χρόνια;
– Και είναι η συνύπαρξή τους που επιτελεί το θαύμα;
– Ακριβώς. Μαθαίνει στα άτομα με αναπηρία να λειτουργούν έξω από το προστατευτικό οικογενειακό κουκούλι και τους οριοθετημένους κύκλους (σύλλογος τυφλών, σύλλογος αυτιστικών, σύλλογος ατόμων με σύνδρομο Down κ.ά). Ο συγχρωτισμός τους με άτομα χωρίς αναπηρία έχει αντίκρισμα σε όλες τις πράξεις τους, στη συμπεριφορά τους, στη φρασεολογία τους, στη λειτουργία μέσα στην καθημερινότητα, στην κοινωνία, στη συναισθηματική τους ωριμότητα. Η βελτίωσή τους, κοινωνική, κινητική, ψυχολογική και καλλιτεχνική, είναι θεαματική.
Διαρκής προσπάθεια
Αυτό συμβαίνει με τη Λωξάνδρα που συνεχίζει με συνέπεια να προσπαθεί καθημερινά να κατακτήσει πράγματα, να γίνει ακόμη καλύτερη εμπλουτίζοντας τη ζωή της μάνας Ελένης με ιδέες, συναισθήματα και συγκινήσεις. «Ζω μ’ ένα πλάσμα που διαρκώς μου θυμίζει λεπτά συναισθήματα, τρυφερότητα, αγκαλιά, έγνοια, φροντίδα. Είναι ένας καθαρός άνθρωπος χωρίς πολύπλοκες σκέψεις. Θα σε ρωτήσει ευθέως: μ’ αγαπάς; Οταν ρωτάει γιατί πρέπει να το κάνουμε αυτό, σε τι είναι χρήσιμο, σημαίνει ότι έχει μάθει τη σημασία της λέξης χρήσιμο. Οι εγγενείς της απορίες που προέρχονται από μια “νοητική υστέρηση” προς τον δικό μου πολύπλοκο και μπερδεμένο κόσμο της ακαδημαϊκότητας με κάνουν να σκέφτομαι πόσο απλά είναι τελικά τα πράγματα».
– Ποιο είναι το καταστάλαγμα αυτής της προσπάθειας;
– Είναι ωραίο να μεγαλώνεις και να έχεις πίσω σου μια ιστορία η οποία δεν σε βαραίνει. Κι αναλογίζομαι, πώς έγιναν όλα αυτά! Πώς έπαιζα θέατρο κάθε βράδυ με τρία παιδιά και με τις ανάγκες της Λωξάνδρας! Και τότε σκέφτομαι τη συνεργάτιδά μου Ελένη Ευθυμίου, το δικό μου ζευγάρι στην ομάδα που γράφει τα κείμενα. Εμπνεύστηκε τους «Υπνοβάτες» που μιλούσαν για τον θάνατο και γέννησε δυο εβδομάδες μετά την πρεμιέρα. Να, αυτό είναι ζωή, είπα. Αυτό μας δίνει η Τέχνη. Γι’ αυτό, όνειρό μου είναι να ιδρύσω μια Ακαδημία Τεχνών Εν Δυνάμει για να ξεκλειδώνει τα χαρίσματα και τις δυνατότητες κάθε ατόμου με αναπηρία σε κάθε μορφή της Τέχνης.
Σε λίστα αναμονής…
«Τι θα γίνει το παιδί μου όταν φύγω;». Το βασανιστικό ερώτημα συνοδεύει συνεχώς τους γονείς, καθώς «η λειτουργία των μονάδων υποστηριζόμενης διαβίωσης, μια σημαντική κρατική παροχή για τη μόνιμη διαβίωση-κατοικία ατόμων με νοητική αναπηρία δεν ανταποκρίνεται σε επιμέρους ανάγκες. Οι ενδιαφερόμενοι μπαίνουν στη λίστα αναμονής ώσπου να ανοίξει θέση, αλλά μπορεί για παράδειγμα η Λωξάνδρα να βρεθεί στο Αγρίνιο και ο σύντροφός της Αλέκος με τον οποίο θα παντρευτούν μπορεί να καταλήξει στην Αλεξανδρούπολη. Για τα παιδιά αυτά που μπορούν να ζήσουν με βοήθεια 50% πρέπει να υπάρχουν άλλες δομές. Το πείραμα που έκανε το «Εν δυνάμει», νοικιάζοντας εδώ και δύο χρόνια ένα σπίτι στο οποίο συγκεντρώνονται 10 παιδιά με αναπηρία, συνοδευόμενα από ένα μέλος της ομάδας χωρίς αναπηρία για τέσσερις μέρες της εβδομάδας, λειτουργεί θαυμάσια. Τα παιδιά είναι ευτυχισμένα και βελτιώνονται διαρκώς. Δυστυχώς δεν μπορώ να σηκώσω το βάρος του κόστους για πάντα, αναζητώντας χορηγίες για τη λειτουργία του».
Η συνάντηση
Η ζέστη όταν συναντηθήκαμε ήταν αφόρητη. Αφθονο νερό και ριπές αέρα από τους ανεμιστήρες ήταν οι ανάσες δροσιάς καθώς γευματίζαμε στη «Λόλα». Διαλέξαμε ψητά: γαλέο (εγώ), σαρδέλες (εκείνη) και μοιραστήκαμε μια σαλάτα «Λόλα» (σύνολο 30 ευρώ). Ο χρόνος για την Ελένη Δημοπούλου ήταν πιεστικός, καθώς είχε προγραμματίσει πρόβες στην Αιανή Κοζάνης, όπου η «Εν δυνάμει» θα ανέβαζε την παράσταση «Σχέδιο Αντιγόνη», που προέκυψε στο ετήσιο εργαστήριο αρχαίου δράματος σε συνεργασία με τη σκηνοθέτιδα Σοφία Αντωνίου. «Η ομάδα μας», εξηγεί, «έχει φτάσει σε ένα υψηλό επίπεδο. Το άσπρο και το μαύρο στις παραστάσεις έχουν πια αποχρώσεις. Ατομα με αναπηρία μπορούν να αρθρώσουν και να ταυτιστούν με κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Αυτό, πριν από δέκα χρόνια, κανείς δεν μπορούσε να το φανταστεί».
Οι σταθμοί της
1958
Γεννιέται στην Κωνσταντινούπολη. Η οικογένεια μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη το 1968.
1983
Αποφοιτά από την Επιθεώρηση Δραματικής Τέχνης της Ρούλας Πατεράκη.
1986
Γεννιέται ο Νέλσων. Εντάσσεται στη θεατρική ομάδα της Πειραματικής Σκηνής της Τέχνης, όπου παραμένει ως ηθοποιός μέχρι το 2015.
1992
Γεννιούνται οι δίδυμες Λώρα (σκηνογράφος-ενδυματολόγος κινηματογράφου) και Λωξάνδρα (ηθοποιός και ζωγράφος).
2008
Ιδρύει την καλλιτεχνική ομάδα «Εν δυνάμει» με τη Μαρία Ιωαννίδου για την ένταξη ατόμων με αναπηρία στο κοινωνικό σύνολο μέσω της Τέχνης.
2012
Πρώτη μεγάλη θεατρική παράσταση, με ηθοποιούς με ή χωρίς αναπηρία, «Ο άνθρωπος ανεμιστήρας», σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου, σταθερή συνεργάτις έως σήμερα.
2015-’18
Καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης.
2018-’20
Καλλιτεχνική διευθύντρια ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων.
