«Τι είναι κωμωδία, κύριε Φασουλή;». «Η ζωή από την ανάποδη», απαντά. Δηλαδή; Αναρωτήθηκα, αλλά σκέφτηκα ότι η φράση άμα αναλυθεί θα χάσει τον αινιγματικό χαρακτήρα της. Εξάλλου ο Σταμάτης Φασουλής είναι σαν ένα πολυσέλιδο βιβλίο με χρώματα και αρώματα δεκαετιών, που διαβάζεται και από την ανάποδη. Και γεμάτος με ιστορίες. Αναρίθμητες ιστορίες. Σαν να έχεις απέναντί σου ένα διαρκώς εναλλασσόμενο ρεπερτόριο που περνάει από τη σάτιρα στο δράμα, από την επιθεώρηση στο αυστηρά κοινωνικό – πολιτικό σχόλιο, χωρίς διαλείμματα.
Στο Aλσος στο Πεδίον του Aρεως, φέτος το καλοκαίρι, παρουσιάζει (έως το τέλος Σεπτεμβρίου) την επιθεώρηση «Τότε, τώρα, πάντα» με πρωταγωνιστή την Ελλάδα των 50 χρόνων της Μεταπολίτευσης. Εμπνευσμένα νούμερα, δημοφιλείς ηθοποιοί, πλούσια παραγωγή, θέαμα χορταστικό και πολύπλευρο. Η διαδρομή μιας χώρας από το Aλσος Παγκρατίου και το Ελεύθερο Θέατρο, καλοκαίρι του ’74, σε ένα άλλο, Aλσος και πάλι, με τους ρόλους να δηλώνουν τις αλλαγές και μετατοπίσεις. «Η επιθεώρηση αυτή είναι κι ένας προσωπικός απολογισμός. Μια ανακωχή με τον εαυτό», λέει.
Ο ίδιος πρωταγωνιστεί, σκηνοθετεί, υπογράφει κάποια κείμενα. Ακαταπόνητος επί σκηνής. Χορεύει, τραγουδάει, σχολιάζει. «Το πιο δύσκολο στην επιθεώρηση, όμως, δεν είναι ούτε ο χορός ούτε το τραγούδι. Είναι να δημιουργήσεις μια γραμμή επικοινωνίας. Και δεν απευθύνεσαι σε 100 θεατές. Το “Σμαρούλα” είχε 1.200 θέσεις. Εξίσου μεγάλα και το “Αθήναιον”, το “Παρκ”, το καλοκαιρινό “Αλίκη”. Πώς ενοποιείς αυτό το κοινό που προέρχεται από όλες τις μεριές, τις τάξεις, τις προθέσεις, που επιλέγει το θέαμα με διαφορετικά κριτήρια;» υπογραμμίζει. «Γράφω από τον Μάρτη του ’94 επιφυλλίδες στα “Νέα”. Οταν γράφεις είσαι πιο ελεύθερος γιατί δεν έχεις κανέναν απέναντί σου να σε ελέγχει. Στην επιθεώρηση δεν μπορείς να αφήνεις απέξω το κοινό. Αν δεν ανταποκρίνεται, πέφτεις και πέφτεις και πέφτεις κι εσύ, σαν σε γκρεμό. Hμασταν επηρμένοι τότε με το Ελεύθερο Θέατρο, πιστεύαμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε όλα. Κι αν το πιστεύεις πολύ μπορεί και να γίνει. Τότε, βέβαια, μας ζητούσε και η εποχή. Εμείς εκείνη, εκείνη εμάς, συναντηθήκαμε. Ξέρετε, χρειάζεται και μεγάλη τύχη στην τέχνη, εκτός από ταλέντο. Aλλες φορές είσαι μπροστά από την εποχή, άλλες πίσω, άλλες τόσο μέσα στην εποχή που είσαι αδιάφορος. Λες το αυτονόητο».
– Εσείς, θεωρείτε τον εαυτό σας τυχερό;
– Πολύ. Μου έτυχαν πολλά πράγματα εύκολα. Δεν ζήτησα ποτέ δουλειά, ερχόταν. Κάναμε θίασο νέοι ηθοποιοί, πήγε πολύ καλά, και μετά δεν ψάξαμε για δουλειά, ήταν έτοιμη.
– Είχατε πει στον Κύκλο Ιδεών, με αφορμή το θέατρο στη Μεταπολίτευση, για «μια Ελλάδα επικίνδυνη, μελό και σαγηνευτική».
– Α, μου αρέσει! Αλήθεια, εγώ το είχα πει; Δεν το θυμάμαι… Θυμάμαι, όμως, μια φράση του Διονύση Σαββόπουλου: ότι είναι καλό να ανταλλάσσεις απόψεις, αλλά το πιο σπάνιο είναι να ανταλλάσσεις αισθήματα. Συνέβαινε αυτό, κατ’ εξοχήν, στο Ελεύθερο Θέατρο. Ημασταν σα μια κολεκτίβα. Μετά το ’85-’86 άλλαξε εποχή το θέατρο, γενικώς, αλλάξαμε και εμείς. Αλλιώς θα γινόμασταν ντεμοντέ, που έλεγε και η μαμά μου, πασέ. Οι συλλογικότητες ήταν συνυφασμένες και με την εποχή. Για να αντιδράσεις σε κάτι έπρεπε να γίνουμε όλοι μια μπουνιά. Μετά έλειψε η απειλή… Μετά αλλάξαμε και απόψεις για το θέατρο, για τη ζωή, ο καθένας στο σπίτι του.
– Σαν να λιγόστεψαν, στον χρόνο, και οι θεατρικές ιστορίες…
– Ξέρετε τι θα έλεγε ο Χορν; «Σταμάτη, δεν είμαστε πια απόκληροι»…
«Κάναμε ότι δεν υπήρχαμε»
Είναι ζωντανό αρχείο ο Σταμάτης Φασουλής. Ξέρει ποιος ηθοποιός και τι έκανε ή έλεγε στο θέατρο στην περίοδο της δικτατορίας, όπως και ξέρει και πώς αντέδρασαν μετά. Την υποκρισία στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης…
«Για πολλά χρόνια, δεν μιλούσαμε για το τι περάσαμε στο Ελεύθερο Θέατρο. Επειδή όλοι σκυλεύσανε το Πολυτεχνείο, την αντίσταση, εμείς κάναμε ότι δεν υπήρχαμε. Ηταν μια βουβή συνεννόηση. Πολύ πρόσφατα είπαμε ότι όταν παίζαμε, το ’72, ήρθαν και πήραν την Υβόννη (Μαλτέζου) και τον Κώστα (Αρζόγλου) και τους πήγαν στην ΕΣΑ. Και την προηγουμένη είχαν πάρει τον Σκυλοδήμο».
– Με τι γελάμε οι Ελληνες, κύριε Φασουλή;
– Τώρα δεν ξέρω. Στο Ελεύθερο Θέατρο το κοινό ήταν ειδικό. Το χιούμορ περνούσε. Το πλατύ κοινό ήρθε αργότερα.
– Το κοινό αλλάζει τα κείμενα;
– Ο διάλογος μαζί του, ναι.
Χρειάζεται και μεγάλη τύχη στην τέχνη, εκτός από ταλέντο. Aλλες φορές είσαι μπροστά από την εποχή, άλλες πίσω, άλλες τόσο μέσα στην εποχή που είσαι αδιάφορος. Λες το αυτονόητο.
– Αισθάνεστε τον κόσμο θυμωμένο;
– Ο κόσμος είναι πιο συμφιλιωμένος με τον θυμό του. Μετά τους «αγανακτισμένους» είδαν το αδιέξοδο και τρόμαξαν. Οταν έφυγαν οι «αγανακτισμένοι», έμεινε μια πλατεία με κάτουρο και μπίρα. Είδαν δηλαδή τον εξευτελισμό της διαμαρτυρίας.
– Πιστέψατε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε μέλλον;
– Ποτέ. Είπα ας βγει, ας καταστρέψει, για να το ξεπεράσουμε. Να αναγεννηθούμε. Οταν έβλεπα τον Βαρουφάκη να κυκλοφορεί με αυτό το ύφος…
– Θα το κάνατε νούμερο επιθεώρησης;
– Οχι. Δεν βρίσκω τίποτε αστείο σε αυτό. Μόνον θλιβερό. Επίσης θεωρώ ότι τα επιθεωρησιακά νούμερα με πολιτικούς είναι εντελώς ξεπερασμένα. Η ονοματολογία κυρίως. Περισσότερο μας ενδιαφέρει η πολιτική και όχι οι πολιτικοί. Στην Ελλάδα –λέω κάπου στην επιθεώρηση– σκοπεύει να δημιουργήσει ο Μητσοτάκης υπουργείο Αντιπολίτευσης για να μπορέσει να προχωρήσει! Του τραβάει το σχοινί η δεξιά πλευρά και τον βλέπω φοβισμένο. Ο Μητσοτάκης των πρώτων χρόνων δεν έχει σχέση με τον σημερινό. Προσπαθούσε να γκρεμίσει και να προχωρήσει, τώρα είναι συγκρατημένος, διαλλακτικός με τη σκληρή πλευρά. Στην Ελλάδα μάθαμε να ψηφίζουμε αυτόν που κάνει το μικρότερο κακό.
– Είχατε ποτέ πρόταση να ασχοληθείτε με την πολιτική;
– Δεν ανακατεύτηκα ποτέ. Με προσέγγισαν πολλές φορές, το απέφυγα ευγενικότατα. Δεν με ενδιέφερε καθόλου, αλλά επίσης δεν ξέρω κι από πολιτική. Αν ήξερα θα είχα ασχοληθεί από μικρός.
– Στην επιθεώρηση εντάσσετε και γεγονότα της ημέρας. Σαν ένα καθημερινό newsletter.
– Ναι, και γι’ αυτό με κουράζει πάρα πολύ. Περιμένω να σταματήσουμε για να ανακουφιστώ. Να μη διαβάζω για να πρέπει να σχολιάζω. Από την άλλη, είναι πολύ ωραία στο Αλσος. Με συνδέει με όλη μου τη ζωή… Πενήντα χρόνια πίσω, με το άλλο Αλσος, στο Παγκράτι. Σα να συναντιέται η αφετηρία και το τέλος. Στην επιθεώρηση «Της Ελλάδας το κάγκελο» έλεγα ένα τραγούδι: «Οπου κι αν πάω, θα στήνω ένα Αλσος»… Είναι κι αυτό το μικρό παιδί μέσα μας, που σας είχε πει ο Σαββόπουλος. Ερχεται πάντα και με βρίσκει. Χάρη σε αυτό ζω. Το μικρό παιδί από τη Σαλαμίνα, εκεί όπου έμαθα το αλφαβητάρι της ζωής.
– Τι σας πλουτίζει;
– Οι άνθρωποι που γνώρισα μέσα από τα βιβλία. Στη ζωή, γνωρίζεις πολύ λίγο κόσμο σε σχέση με αυτόν που υπάρχει. Μέσα από τα βιβλία όμως γνωρίζεις χιλιάδες ψυχές και τρόπους συμπεριφοράς που δεν τους έχεις στον κατάλογό σου… Αιμομείκτες σαν τον Οιδίποδα, πατροκτόνους σαν τον Καραμαζόφ, δολοφόνους χωρίς αιτία όπως ο Ρασκόλνικοφ, γυναίκες μυστηριώδεις, χαμερπείς και γοητευτικότατες, όπως η Οντέτ στον Προυστ. Τι ενώνει τους ανθρώπους; Τόσα πράγματα που δεν προλαβαίνει να διδάξει η ζωή και γι’ αυτό ακουμπάμε στη λογοτεχνία και στην ποίηση για να μάθουμε αυτά που δεν προλαβαίνει η ζωή να μας μάθει και θέλει.
«Δεν κυνήγησα το υψηλό»
Κάνει μια μικρή «παυσίλυπη» (δική του η λέξη) διακοπή, για να ανακεφαλαιώσει. «Αδίκησα λίγο τον εαυτό μου, ήμουν επιρρεπής στα εύκολα, δεν κυνήγησα το υψηλό. Μερικά πράγματα έπρεπε να γίνουν στον καιρό τους, μετά αλλάζει η εποχή. Ηθελα, για παράδειγμα, να μάθω σκηνοθεσία κινηματογράφου, να κάνω ταινίες».
– Με τι γελάτε, κύριε Φασουλή;
– Με το παράλογο της ζωής. Δεν μου είναι δύσκολο το γέλιο, γελάω εύκολα.
Αλλο θέατρο, άλλο σόσιαλ μίντια
«Είναι η πρώτη φορά που αισθανόμουν να αυτολογοκρίνομαι γράφοντας επιθεώρηση, εξαιτίας της woke κουλτούρας και όλων αυτών των κινημάτων», λέει ο Σταμάτης Φασουλής. Ομολογεί ότι το βιώνει «ως λογοκρισία». Και συνεχίζει: «Οπως κάθε καινούργιο κίνημα, φτάνει στην αρχή στα άκρα για να μπορέσει να ησυχάσει ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα. Αν ακολουθήσουμε τα βήματα “θέση – αντίθεση – σύνθεση”, μέχρι να γίνει αυτή η σύνθεση θα περάσουμε άγριες μέρες. Εχει παίξει ρόλο και η κυριαρχία των σόσιαλ μίντια. Κάθε άνθρωπος αισθάνεται όχι μόνο μοναδικός, που είναι, αλλά και πάρα πολύ δυνατός, ώστε να γκρεμίζει και να παίρνει ζωές (“ψόφα”, “βγάλε τον καρκίνο” κ.ο.κ.). Το κοινό μέσα στο θέατρο έχει εντελώς διαφορετική συμπεριφορά απ’ ό,τι στα σόσιαλ. Οταν δημιουργείς σχέση με το κοινό, επέρχεται και μια συμφιλίωση».
Η συνάντηση
Επιλέξαμε τον πολύ ωραίο κήπο του Casa del Τoro, στο Χαλάνδρι. Σαλάτα καπρέζε με μπάφαλο μοτσαρέλα και ντομάτα, για αρχή, ένα ψαρονέφρι ο κ. Φασουλής και συκώτι εγώ, καλομαγειρεμένα και τα δύο. Ο καλεσμένος μας απόλαυσε και δύο ντράι μαρτίνι. Σύνολο: 69,30 ευρώ.
Το φαγητό μας συνοδεύσαμε με τα χειμερινά σχέδιά του. Μέσα Οκτωβρίου θα παρουσιάσει στο Μικρό Παλλάς την ελάχιστα γνωστή κωμωδία των Αλέκου Σακελλάριου και Χρήστου Γιαννακόπουλου «Η Δεξιά, η Αριστερά και ο κυρ-Παντελής». Η πλοκή εξελίσσεται το 1944 στα Δεκεμβριανά. Κεντρικός ήρωας είναι ο πατέρας, ο κυρ-Παντελής, που έχει δύο γιους. Ο ένας είναι αριστερός, ο άλλος δεξιός και στο σπίτι μαίνεται ένας μικρός εμφύλιος. Πρωτοανέβηκε το 1946 με τον Βασίλη Λογοθετίδη. Η σύγχρονη ελληνική ιστορία μέσα από τον μικρόκοσμο μιας οικογένειας.
