Ηταν μικρό παιδί ο νυν γενικός διευθυντής Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος, Βαγγέλης Γκουντούφας, όταν τα καλοκαίρια η οικογένεια μετακόμιζε για ενάμιση μήνα στην πατρογονική γη στην ορεινή Πίνδο κι ο ίδιος ανακάλυπτε παρέα με το παιχνίδι και τη μαγεία του απείραχτου, απέραντου δάσους που τον κύκλωνε και τον προστάτευε μαζί: εκεί, στα σκληροτράχηλα σύνορα των νομών Τρικάλων και Ιωαννίνων, σε υψόμετρο 1.000 και 1.300 μέτρων, περιτριγυρισμένος από ένα τοπίο πνιγμένο στα έλατα, στις βελανιδιές και τις θεόρατες οξιές, φυτεύεται υποσυνείδητα ο σπόρος του δασολόγου. Αλλά ο ίδιος ακόμη δεν υποψιάζεται τίποτα…
Θα έρθει η ξαφνική απώλεια του πατέρα τις ημέρες των Πανελλαδικών Εξετάσεων, μια εξέταση στα Μαθηματικά που δεν θα τη δώσει ποτέ λόγω πένθους και η αναπάντεχη επιλογή της σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης· ο σπόρος των παιδικών καλοκαιριών είχε ανοίξει και ανέβλυζε τους πρώτους καρπούς. Υστερα από λίγες εβδομάδες μαθημάτων ο 18χρονος τότε πρωτοετής του ΑΠΘ χαμογελάει από μέσα του: «Εδώ είμαστε!», σκέφτεται, αναπάντεχα γοητευμένος από το αντικείμενο των σπουδών του. Δεν γνωρίζει ότι εκείνα τα χρόνια (1983-1989) μπαίνουν οι βάσεις μιας μακράς και επίπονης υπηρεσιακής πορείας που θα τον οδηγούσε τρεις δεκαετίες μετά στην κορυφή της επαγγελματικής καταξίωσης. Αλλά τι ακριβώς κάνει ο γενικός διευθυντής Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος της Γενικής Γραμματείας Δασών του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είναι η πρώτη ερώτηση που του κάνω. «Με δυο λόγια η Γενική Διεύθυνση Δασών αναλαμβάνει τον επιτελικό ρόλο του σχεδιασμού της δασικής πολιτικής, αλλά και του ελέγχου της εφαρμογής της». Υπογραμμίζει το δεύτερο σκέλος της απάντησής του γιατί μέχρι πρόσφατα ακόμη κι όταν υπήρχε στοιχειώδης δασική πολιτική δεν υπήρχε κανένας για να την ελέγξει. «Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 η Δασική Υπηρεσία και γενικά ο δασικός τομέας και ακόμη πιο γενικά το φυσικό περιβάλλον είχαν πλήρως απαξιωθεί, αυτή είναι η πικρή αλήθεια», τονίζει ο Βαγγέλης Γκουντούφας, χωρίς να μασάει τα λόγια του.
Και εξηγεί: «Διαρκώς μειούμενες πιστώσεις, καμία νέα πρόσληψη, κανένα απτό ενδιαφέρον από τις κατά καιρούς κυβερνήσεις. Με κορυφές του παγόβουνου τη μεταφορά των δασικών υπηρεσιών στις περιφέρειες και σε δεύτερη φάση στις αποκεντρωμένες διοικήσεις και μεταφορά της ευθύνης της δασοπυρόσβεσης στο Πυροσβεστικό Σώμα. Τραγικά λάθη και τα δύο», σημειώνει χωρίς διάθεση να μιλήσει περισσότερο για το παρελθόν. «Ενα θα σας πω: το 2002 έγιναν οι τελευταίες προσλήψεις δασολόγων. Τώρα, εν έτει 2024, θα πάρουμε τους πρώτους!». Αλλά δεν ήταν μόνο η Δασική Υπηρεσία παραγκωνισμένη, ήταν και τα δάση, συμπληρώνει. Και το πληρώσαμε πανάκριβα. Το πληρώνουμε ακόμη, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι αρχές Οκτωβρίου μας απασχολούν επικίνδυνες πυρκαγιές, όπως είδαμε δυστυχώς στην Κορινθία.
– Δηλαδή, δεν έχει νόημα να επανέλθουμε στην αιώνια συζήτηση για το ποιος πρέπει να έχει την ευθύνη της δασοπυρόσβεσης, η Δασική Υπηρεσία ή το Πυροσβεστικό Σώμα;
– Ενα μεγάλο λάθος δεν διορθώνεται με ένα άλλο. Αυτή τη στιγμή η Δασική Υπηρεσία είναι γερασμένη και προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της. Το να πάρεις τη δασοπυρόσβεση από την Πυροσβεστική και να την επιστρέψεις στη Δασική Υπηρεσία θα είναι εξίσου τραγικό λάθος με αυτό που έγινε το 1998. Η γνώμη μου είναι ότι σήμερα σε αυτό το πολύ δύσκολο στοίχημα των δασικών πυρκαγιών δεν περισσεύει κανένας.
– Επομένως, μιλάμε για ένα ψευτοδίλημμα που μας αποπροσανατολίζει από τον πραγματικό ελέφαντα στο δωμάτιο;
– Ακριβώς. Κι αυτός δεν είναι άλλος από την πρόληψη. Κι εδώ τα βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια είναι πραγματικά σημαντικά. Εχουμε για τρίτη συνεχή χρονιά το Anti-Nero, το ετήσιο πρόγραμμα προληπτικών καθαρισμών στα δάση, έχουμε τις πολύτιμες πιστώσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το Πράσινο Ταμείο και το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (δημόσιες επενδύσεις), έχουμε στενή και αποδοτική συνεργασία με το υπουργείο Κλιματικής Αλλαγής και Πολιτικής Προστασίας, έχουμε επέμβει σε όλα τα δύσκολα και πιο επικίνδυνα δασικά οικοσυστήματα με εντατικούς καθαρισμούς, συντήρηση δασικού δικτύου χιλιάδων χιλιομέτρων, έχουμε επενδύσει πολύ στη συνεργασία μεταξύ μας· η Πυροσβεστική Υπηρεσία κάνει συστηματικές περιπολίες τόσο στο έδαφος όσο και από αέρος με πτητικά μέσα που είναι πάντα γεμάτα νερό και μπορούν να προσβάλουν άμεσα μια πυρκαγιά μόλις αυτή ξεκινήσει.
Το να πάρεις τη δασο- πυρόσβεση από την Πυροσβεστική και να την επιστρέψεις στη Δασική Υπηρεσία θα είναι εξίσου τραγικό λάθος με αυτό που έγινε το 1998. Σήμερα σε αυτό το πολύ δύσκολο στοίχημα των δασικών πυρκαγιών δεν περισσεύει κανένας.
– Αυτή είναι η περίφημη αλλαγή στο δόγμα κατάσβεσης που «πρόλαβε» φέτος αρκετές επικίνδυνες πυρκαγιές;
– Αν και για το θέμα αυτό αρμόδια είναι η Πυροσβεστική, στο πλαίσιο της συνεργασίας μας θα πω τα εξής: μέχρι πέρυσι με τον εντοπισμό μιας πυρκαγιάς έσπευδαν επίγειες δυνάμεις της Πυροσβεστικής για να εκτιμήσουν το μέγεθος και τη δυναμική της και στη συνέχεια να δώσουν οδηγίες για το αν έπρεπε να σηκωθούν εναέρια μέσα. Αλλά έτσι, τουλάχιστον στις πιο επικίνδυνες φωτιές, χανόταν πολύτιμος χρόνος. Τώρα δεν περιμένουν να φτάσει όχημα της Πυροσβεστικής και να κάνει εκτίμηση της κατάστασης, αλλά γίνεται άμεση προσβολή, κυρίως από ελικόπτερα σε πρώτη φάση, που σπεύδουν στο σημείο και κάνουν ρίψεις. Το κάθε συμβάν –και κατά προτεραιότητα στις κρίσιμες περιοχές, όπως η Αττική– αντιμετωπίζεται από την αρχή σαν μείζον περιστατικό.
– Η πυρκαγιά στον Βαρνάβα πέρασε μέσα από ευάλωτα οικοσυστήματα που έδειχναν να ανακάμπτουν σταδιακά από τη μεγάλη φωτιά του 2009. Τι θα γίνει τώρα με αυτές τις εκτάσεις;
– Παρά το γεγονός ότι μόνο το 10% της φωτιάς του Βαρνάβα έκαψε ψηλό δάσος μιλάμε για μια εξίσου μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή, καθώς η πυρκαγιά πέρασε από καμένες περιοχές που βρίσκονταν σε φάση αναγέννησης. Είμαστε σε πλήρη συναγερμό επειδή ακριβώς αυτές οι εκτάσεις ήταν οριακές για να ξέρουμε αν θα λειτουργήσει η φυσική αναγέννηση ή όχι. Εμείς όμως δεν θα περιμένουμε και θα επέμβουμε οπωσδήποτε με τεχνητή αναγέννηση. Είναι ευνοϊκή η συγκυρία, καθώς «τρέχει» το Εθνικό Σχέδιο Αναδασώσεων και την ευρύτερη περιοχή την έχουμε εντάξει με 18.500 στρέμματα (τα 1.700 εντός της καμένης έκτασης), αλλά δεν θα μείνουμε εκεί. Θα εντοπίσουμε τις επιφάνειες που έχουν διπλο-τριπλό καεί, θα κάνουμε τροποποίηση του σχεδίου, θα αξιοποιήσουμε άλλες πηγές χρηματοδότησης, χορηγούς, πόρους από το εθνικό πρόγραμμα ανάπτυξης και το Πράσινο Ταμείο. Πρέπει να επέμβουμε και σ’ αυτή την προσπάθειά μας να πάμε σε μεικτά δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων, ειδικά στις περιαστικές περιοχές, τα οποία είναι περισσότερο ανθεκτικά σε φυσικές καταστροφές.
– Η γενιά μας παρέλαβε την Πεντέλη ώριμο και πληθωρικό δάσος και κινδυνεύει να παραδώσει έναν καχεκτικό και υποβαθμισμένο οικολογικά ορεινό όγκο. Είναι η Πεντέλη σήμερα μια χαμένη υπόθεση;
– Οχι, σε καμία περίπτωση, Η Πεντέλη μπορεί να γίνει όπως ήταν και ακόμα καλύτερη. Είμαι υπέρ της άποψης ότι τον κόσμο πρέπει να τον βάλουμε μέσα στο δάσος. Ο,τι κρατάς σε γυάλα και αποστειρωμένο πεθαίνει. Οταν βάζεις τον κόσμο συμμέτοχο σε αυτό που θέλεις να πετύχεις, συμβαίνουν δύο πράγματα: του καλλιεργείς συνείδηση και συμπεριφορά πρόληψης και προστασίας του δάσους, τον καθιστάς φρουρό του φυσικού περιβάλλοντος που χαίρεται και απολαμβάνει και δεύτερον τον κάνεις συνειδητά συμμέτοχο στην καταστολή. Να ενημερώσεις και να εκπαιδεύσεις τον κόσμο, να μην του απαγορεύεις τη δραστηριότητα μέσα στο δάσος – μιλάω φυσικά για ήπιες δραστηριότητες, περιπατητικές, ορειβατικές, ποδηλατικές, ό,τι του καλλιεργεί την ψυχική και συναισθηματική σύνδεση με το δάσος. Ειδικά σε περιαστικά δάση μεγάλων πόλεων, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Οσο αποστειρώνεις ένα δάσος τόσο πιο επικίνδυνο και ευάλωτο το κάνεις. Επομένως, είναι συνειδητή μας επιλογή η Πεντέλη να ξαναγίνει δάσος, το χρωστάμε όχι μόνο στα παιδιά μας αλλά στις γενιές που ακολουθούν. Είναι στοίχημα ζωής.
Κίνητρα για νέους συνεταιρισμούς
Η δασική μεταρρύθμιση που έγινε νόμος του κράτους την άνοιξη έχει στόχο όλα τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας μας να μπουν σε διαχείριση. «Στη μεταπολεμική Ελλάδα τα δάση, κυρίως τα δάση από τη Θεσσαλία και νοτιότερα, αφέθηκαν στην τύχη τους λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης. Αυτό που κάνουμε τώρα είναι να δώσουμε κίνητρα έτσι ώστε όλα τα δάση της χώρας να μπουν σε διαχείριση. Κι επειδή ήταν πολύ δύσκολο οι υπάρχοντες συνεταιρισμοί να καλύψουν τις ανάγκες, αποφασίστηκε σε πολιτικό επίπεδο τα κίνητρα να αφορούν και ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες σε απόλυτη και ισότιμη συνεργασία με τους δασικούς συνεταιρισμούς να αναλάβουν τη διαχείριση οικοσυστημάτων στην κεντρική και νότια χώρα, συμπεριλαμβανομένης και της Αττικής. Το τελευταίο διάστημα εκδηλώνεται αυξημένο ενδιαφέρον από νέους ανθρώπους για να πιστοποιηθούν και να ασχοληθούν με την επίσημη ιδιότητα του δασεργάτη, ώστε να ιδρυθούν νέοι ΔΑΣΕ, όπως για παράδειγμα ο Δασικός Συνεταιρισμός Πάρνηθας. Τα μεικτά αυτά σχήματα θα υλοποιούν τη δεκαετή διαχειριστική μελέτη που θα έχει εκπονηθεί για κάθε δάσος, με προτεραιότητα την απόληψη της επικίνδυνης βιομάζας».
Η συνάντηση
Με την αντιπυρική περίοδο ακόμη σε εξέλιξη, το γεύμα «στριμώχτηκε» προς το απόγευμα. Βρεθήκαμε στο «Οικείο» της οδού Πλουτάρχου και απολαύσαμε από ένα λαβράκι στον φούρνο (ο καλεσμένος μας) κι ένα σολομό σχάρας, την ομώνυμη σαλάτα του εστιατορίου, μία φάβα, ενώ μοιραστήκαμε κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί («Πέτρινες Πλαγιές», Κτήμα Παλυβού). Ο λογαριασμός, 92 ευρώ.
