«Ο άνθρωπος πρέπει να μάχεται για το δίκιο του και να αντιστέκεται στην αδικία», σημειώνει χωρίς περιστροφές ο επιχειρηματίας και εφοπλιστής Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος, που τις μέρες αυτές περιμένει την απόφαση της Δικαιοσύνης. Απόφαση για το αίτημα δικαστικής συμπαράστασης που έχουν υποβάλει οι γιοι του Παναγιώτης και Γιώργος Αγγελόπουλος επικαλούμενοι, μεταξύ άλλων, «βαρύτατη ψυχοδιανοητική έκπτωση» και μιλώντας για «προστασία των συμφερόντων του που πλήττονται από τους επιτήδειους που τον έχουν κυκλώσει».
Αυτονόητα, ο Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος απορρίπτει με μιας όλους αυτούς τους ισχυρισμούς. «Αισθάνομαι πάρα πολύ άσχημα γι’ αυτή την εξέλιξη» σημειώνει αναφερόμενος στην αντιπαράθεση με τα παιδιά του. Ομως, συμπληρώνει, «μη νομίσετε ότι δεν είχα φροντίσει για τη διαδοχή, τα είχα τακτοποιήσει όλα και είχα μεριμνήσει για όλους». Ενώ ο 74χρονος σήμερα επιχειρηματίας ετοιμάζεται, όπως εξηγεί μιλώντας στην «Κ» να υπογράψει τα χαρτιά για να χρηματοδοτηθεί για μία ακόμη φορά η Χαλυβουργική και να καταβληθούν οι μισθοί Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου και το δώρο Χριστουγέννων, θυμάται πως όλοι οι εργαζόμενοι στην εταιρεία εθεωρούντο πάντοτε από την οικογένεια «συγγενείς και όχι υπάλληλοι». Δεν έχει όμως αυταπάτες: «Η Χαλυβουργική μπορεί να αξιοποιηθεί αλλά με άλλον τρόπο, όχι ως χαλυβουργία», λέει συνομιλώντας με την «Κ» στο γραφείο του στον δεύτερο όροφο της μεζονέτας του στο Παλαιό Ψυχικό. Ο όμιλος έχει από καιρό στραφεί και στην ποντοπόρο ναυτιλία και σήμερα η Arcadia Shipmanagement, που ανήκει, όπως εξηγεί, κατά ένα τρίτο σε αυτόν και κατά ένα τρίτο στο κάθε ένα από τα δύο του παιδιά, είναι μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές ναυτιλιακές. «Στον χώρο της ναυτιλίας μπορείς ελεύθερα να υλοποιείς όλα όσα σκέφτεσαι, χωρίς εμπόδια από το κράτος», σχολιάζει.
– Από την εποχή του Μεσοπολέμου, οπότε και ιδρύθηκε από τον παππού σας Θεόδωρο η εμπορική εταιρεία που μετεξελίχθηκε στη Χαλυβουργική, αλλά και πολύ πιο πριν έως σήμερα, η ιστορία της οικογενείας σας συμπίπτει με μεγάλες αλλά και δύσκολες στιγμές της χώρας. Ποιες ήταν οι καθοριστικότερες για τον όμιλο και πώς αυτός συνέδραμε την εθνική προσπάθεια;
– Η ιστορία της Χαλυβουργικής είναι πράγματι αλληλένδετη με την ιστορία της χώρας. Από το πρώτο εργοστάσιο στην οδό Πειραιώς, όπου φτιάχνονταν σύρματα για καρφιά και πέταλα, μέχρι την ίδρυση του εργοστασίου στην Ελευσίνα και την τοποθέτηση των πρώτων ηλεκτρικών κλιβάνων, η συνδρομή της Χαλυβουργικής στην εθνική προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας ιδίως μετά το 1950 είναι καθοριστική, αφού η Ελλάδα είχε δική της παραγωγή σε χάλυβα για όλα τα μικρά και μεγάλα έργα που ξεκίνησαν την δεκαετία του ’50 και άλλαξαν το πρόσωπο της πατρίδας. Από τη δεκαετία του 1960, που ξεκίνησε τη λειτουργία της πρώτης υψικαμίνου μέχρι τη δεκαετία του 1980, η Χαλυβουργική διέθετε τη μοναδική υψικάμινο στη χώρα και αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους εργοδότες στην Ελλάδα. Τα χρόνια αυτά της ακμής, η Χαλυβουργική είχε τεράστιες εξαγωγές και αποτελούσε το κόσμημα της βιομηχανίας στην Ελλάδα, διότι όχι μόνο απασχολούσε πάρα πολλούς υπαλλήλους, αλλά όλοι οι εργαζόμενοι στην εταιρεία εθεωρούντο από τους ιδιοκτήτες συγγενείς και όχι υπάλληλοι. Ημασταν όλοι μια μεγάλη οικογένεια.
– Η δολοφονία του θείου σας Δημήτρη Θ. Αγγελόπουλου έμοιασε τότε συντριπτική για την περαιτέρω πορεία του ομίλου, αλλά ο πατέρας σας Παναγιώτης Θ. Αγγελόπουλος μεγέθυνε περαιτέρω τις επιχειρήσεις σας. Ποιες ήταν οι καθοριστικές στιγμές και ποιες οι καίριες αποφάσεις του κατά τη γνώμη σας;
– Πράγματι, η δολοφονία του θείου μου το 1986 ήταν ένα πραγματικό σοκ για την οικογένεια, αλλά δεν επιτρέψαμε να μας διαλύσει. Εγώ τότε ήμουν 41 χρόνων και είχα αφοσιωθεί στις επιχειρήσεις με ιδιαίτερο ζήλο και όραμα. Κατ’ ουσίαν το βάρος της απώλειας του θείου μου έπεσε στις δικές μου πλάτες, καθώς έμεινα να διευθύνω μόνος τη Χαλυβουργική και μάλιστα σε μια κρίσιμη στιγμή, καθώς η χαλυβουργία αντιμετώπιζε τότε πάλι κρίση, όπως και τώρα. Την εποχή εκείνη η οικογένεια κοίταξε να αναπτύξει τις επιχειρήσεις και τις επενδύσεις της στο εξωτερικό, οι οποίες ήταν κερδοφόρες για εμάς. Μετά τον θάνατο του πατέρα μου συνέχισα τις επενδύσεις στη Χαλυβουργική και έχω δαπανήσει από προσωπικά χρήματα τεράστια χρηματικά ποσά. Οι καίριες αποφάσεις που λάβαμε ο πατέρας μου και εγώ για τη Χαλυβουργική είχαν σχέση με το επιχειρηματικό μας όραμα και με την απόφασή μας να διαθέσουμε τεράστια χρηματικά ποσά για επενδύσεις στην Ελλάδα στη Χαλυβουργική, ποσά που είχαμε κερδίσει από άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες
– Ποιον θεωρείτε τον πρώτο επιφανή Αγγελόπουλο;
– Αναμφισβήτητα ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, κατά κόσμον Γεώργιος Αγγελόπουλος, που ξεκίνησε από τη Δημητσάνα και κατέληξε να μαρτυρήσει απαγχονισμένος το 1821 στην πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Πόλη. Από εκεί κρατούν οι ιδιαίτεροι δεσμοί της οικογένειάς μας με το Πατριαρχείο. Ο πατέρας μου έχει ανακαινίσει το σπίτι του Πατριάρχη Γρηγορίου στη Δημητσάνα. Λόγω της βαθιάς του πίστης στην Ελλάδα και στη θρησκεία αλλά και λόγω της ιδιαίτερης αυτής ιστορίας της οικογενείας μας, ο πατέρας μου ανέλαβε επί πατριαρχίας του Δημητρίου το μεγάλο έργο της αποκατάστασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Ενα άλλο έργο που κάναμε στη μνήμη του αδικοχαμένου θείου μου Δημήτρη είναι η ανοικοδόμηση του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου στη Ζυρίχη. Τα εγκαίνια του ναού έγιναν το 1995 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο.
– Η οικογένειά σας όμως ασχολήθηκε και με την πολιτική, σωστά;
– Ο θείος μου Αγγελος Αγγελόπουλος, ο ακαδημαϊκός, συμμετείχε μαζί με τον Σβώλο και με τον γιατρό Κόκκαλη ως υπουργός επί των Οικονομικών στην Κυβέρνηση του Βουνού και στη μεταπολίτευση χρημάτισε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Συγκινήθηκα πολύ όταν πρόσφατα με κάλεσε ο κ. Κουτσούμπας στον Περισσό και μου επέδειξε τους φακέλους του θείου μου με διάφορα έγγραφα από εκείνη την εποχή. Οι φάκελοι αυτοί διασώθηκαν από τη νεροποντή που κόντεψε να καταστρέψει όλο το ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ προ κάποιων ετών.
– Ποια στιγμή θυμάστε πιο έντονα από τα παιδικά σας χρόνια σε σχέση με τις δουλειές της οικογενείας;
– Ημουν επτά ετών όταν ξεκίνησαν τα σκαψίματα για το εργοστάσιο της Χαλυβουργικής. Θυμάμαι ότι ο πατέρας μου έλειπε στο εξωτερικό και είχα πάει στην Ελευσίνα με τον θείο μου τον Δημήτρη. Επίσης θυμάμαι το 1961 την τελετή που ο πρόεδρος της κυβερνήσεως Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο μεγάλος, έβαλε τον θεμέλιο λίθο στην πρώτη υψικάμινο στη Χαλυβουργική. Αργότερα ως φοιτητής πήγαινα κάθε μέρα στη Χαλυβουργική και γύρναγα καθημερινά όλο το εργοστάσιο. Γνώριζα κάθε γωνία του και κάθε εργαζόμενο. Την εποχή εκείνη ο θείος μου Δημήτρης δούλευε στα γραφεία και ο πατέρας μου Παναγιώτης στην υψικάμινο. Ολη μου η ζωή είναι συνυφασμένη με αναμνήσεις από τη Χαλυβουργική. Θυμάμαι επίσης την τελετή εγκαινίων, όταν ο βασιλιάς Παύλος άναψε για πρώτη φορά τη φλόγα στην υψικάμινο, που ήταν η πρώτη υψικάμινος στην Ελλάδα.
27 Μαΐου 1974. O πατριάρχης της οικογενείας Παναγιώτης Αγγελόπουλος ανάβει τη φλόγα στην υψικάμινο (ύστερα από μακρά περίοδο συντήρησης και επισκευής), παρουσία του υιού του Κωνσταντίνου, ο οποίος κρατάει στην αγκαλιά τον μικρό Παναγιώτη Αγγελόπουλο.
– Σχολείο τελειώσατε εδώ;
– Ναι. Τελείωσα το Κολλέγιο και σπούδασα στην ΑΣΟΕΕ. Μετά συνέχισα σπουδές στην Ελβετία, αλλά γύρισα εγκαίρως για να δουλέψω στις οικογενειακές επιχειρήσεις.
– Οι ναυτιλιακές σας δραστηριότητες εδώ και πολλά πολλά χρόνια έχουν μεγεθυνθεί περισσότερο από τις υπόλοιπες. Είναι η εξωστρεφής φύση τους ο λόγος, δηλαδή η απουσία παρεμβάσεων από το κράτος ή επιλογή σας;
– Η οικογένειά μας είχε επενδύσει στη ναυτιλία πολλά χρόνια πριν ξεκινήσω τη δική μου ναυτιλιακή εταιρεία. Η δική μου προσωπική ενασχόληση με τη ναυτιλία ξεκίνησε με την ίδρυση της Arcadia με πέντε πλοία το 1998, που έφτασε να διαχειρίζεται πάνω από τριάντα πλοία. Ο λόγος που η ναυτιλία ήκμασε και ακμάζει είναι ότι δραστηριοποιείται έξω από την Ελλάδα. Στον χώρο της ναυτιλίας μπορείς ελεύθερα να υλοποιείς όλα όσα σκέφτεσαι με το μυαλό σου, χωρίς εμπόδια από το κράτος.
– Τι σας έκανε να επενδύσετε στη ναυτιλία; Ηταν εύκολο;
– Οχι. Απαιτεί τόλμη και μεγάλα κεφάλαια. Επίσης απαιτεί γρήγορες αποφάσεις και ταχείες κινήσεις. Να σημειώσω ότι τα χρόνια 1998 και 1999 ήταν πολύ δύσκολα χρόνια για τη ναυτιλία, αλλά εγώ είχα διακρίνει ότι ο μόνος χώρος που μπορούσε ένας επιχειρηματίας να ασκήσει ελεύθερα και χωρίς κρατικούς περιορισμούς τη δραστηριότητά του ήταν η ναυτιλία. Γι’ αυτό τον λόγο τα δύο πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση της Arcadia δαπάνησα περίπου 90 εκατ. δολάρια για να ναυπηγήσω πολλά πλοία. Το μυστικό για την επιχειρηματική μου επιτυχία στη ναυτιλία είναι ότι πίστευα στην επιχειρηματική ελευθερία που δίνει και τόλμησα να επενδύσω πάρα πολύ μεγάλα ποσά. Βεβαίως, τα τελευταία χρόνια η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι παρατεταμένη και αυτό επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη ναυτιλία.
– Μπορεί η ελληνική οικονομία και επί του προκειμένου η βαριά της βιομηχανία όπως η χαλυβουργία να ξαναγίνει ανταγωνιστική;
– Οχι. Και ο λόγος είναι ότι δεν χτίζονται σπίτια. Για να λειτουργήσει η χαλυβουργία πρέπει να αρχίσουν πάλι να χτίζονται σπίτια και να γίνονται μεγάλα έργα. Αυτό δεν προβλέπεται να συμβεί στα επόμενα χρόνια. Αλλά και στην Ευρώπη η κατάσταση δεν είναι διαφορετική. Και ο Mittal αναγκάστηκε να κλείσει πολλά εργοστάσιά του στην Ευρώπη, στην Ισπανία, στη Γαλλία, στο Βέλγιο αλλά και στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
– Με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση της Χαλυβουργικής, που βαρύνεται με τραπεζικά χρέη της τάξεως των 410 εκατ., μπορεί να «ξαναπάρει εμπρός»; Ή απλώς θα την κλείσετε; Εχει εντέλει νόημα η οικονομική της χρηματοδότηση και ποια είναι η πρότασή σας προς τις πιστώτριες τράπεζες;
– Η Χαλυβουργική αντιμετώπισε τα τελευταία χρόνια την τεράστια πτώση στην οικοδομική δραστηριότητα και στην εκπόνηση και κατασκευή μεγάλων δημόσιων έργων. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν η υψηλή τιμή για την ενέργεια καθώς και η τιμή του ίδιου του σκραπ. Για να καταλάβετε, να σας δώσω σύγκριση όγκων πωλήσεων μεταξύ των ετών 2011 και 2016. Οι πωλήσεις της εταιρείας το 2011 ήταν 388.000 τόνοι και το 2016 ήταν 9.608 τόνοι. Αντιλαμβάνεσθε και την τραγική πτώση του τζίρου. Αυτά τα χρόνια έβαλα από προσωπικά αποθέματα σημαντικά χρηματικά ποσά για να μπορέσω να διατηρήσω σε στοιχειώδη λειτουργία την εταιρεία. Αυτό όμως δεν μπορεί να συνεχιστεί διότι δεν εξυπηρετεί κανέναν και πολύ περισσότερο τους εργαζομένους. Η Χαλυβουργική μπορεί να αξιοποιηθεί αλλά με άλλον τρόπο, όχι ως χαλυβουργία. Πρέπει να αναζητήσει νέα δραστηριότητα και να κάνει νέα αρχή. Δεν υπάρχει σήμερα οπουδήποτε στον κόσμο τράπεζα που να δέχεται να χρηματοδοτήσει μια χαλυβουργία. Ο μόνος λόγος για τον οποίο η εταιρεία παραμένει εν ζωή είναι για την προστασία των εργαζομένων. Διαφορετικά θα είχε κλείσει προ πολλού.
– Μια μελέτη της Alvarez & Marsal που ζήτησαν οι τράπεζες έδειξε πλεονάζουσα παραγωγική δυναμικότητα στη χώρα. Δεν χωράνε, λένε τραπεζίτες, και Αγγελόπουλος και Μάνεσης και Στασινόπουλος στον κλάδο. Συμμερίζεστε τις εκτιμήσεις αυτές;
– Ασφαλώς. Εγώ το είχα δει ήδη από το 2008. Το 2012 το ήξεραν πλέον όλοι. Οπως είπα, το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι η έλλειψη έργων που έριξαν τη ζήτηση σχεδόν στο μηδέν. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί και η έλλειψη ευελιξίας όσον αφορά το προσωπικό. Η εργατική νομοθεσία στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την Αμερική, πνίγει τις επιχειρήσεις με την πρώτη δυσκολία.
Τα παιδιά μου έκαναν πράγματα που δεν έπρεπε να γίνουν
– Σας άλλαξε η ασθένεια;
– Ασφαλώς. Oταν, προ πολλών ετών, μου είπαν ότι σε λίγα χρόνια δεν θα περπατώ και δεν θα οδηγώ, ξεκίνησα να κάνω όλα όσα είχα ονειρευθεί. Εκανα μεγάλα ταξίδια στο εξωτερικό, θέλησα να γευθώ τη ζωή στον πιο δυνατό βαθμό. Διαγνώσθηκα, βλέπετε, σε πολύ νεαρή ηλικία, με μια σπάνια αρθρίτιδα που δυσκόλευε την κινητικότητά μου. Από την πρώτη στιγμή δεν το έβαλα κάτω. Πέρασα μια ολόκληρη ζωή παλεύοντας για να βγω από την ασθένεια. Επισκέφθηκα τους πιο εξειδικευμένους γιατρούς σε όλο τον κόσμο. Δοκίμασα φάρμακα που την εποχή εκείνη ήταν απαγορευμένα γιατί δεν είχαν ακόμη δοκιμασθεί. Ταξίδεψα κρυφά από όλους μόνος μου με έναν σκαραβαίο στην Ελβετία και έκανα εγχείρηση για να μου βάλουν βίδες τιτανίου, την εποχή που ήταν ακόμη απαγορευμένες στην Αμερική. Γενικά ήμουν άφοβος απέναντι στην ασθένεια και αυτό με αντάμειψε. Οι εγχειρήσεις αυτές και τα φάρμακα με ανακούφισαν σημαντικά και διευκόλυναν τη ζωή μου.
– Εχετε χόμπι;
– Αγαπάω την κλασική μουσική. Είναι φίλος μου ο Ρικάρντο Μούτι και με καλεί σε όλες τις παραστάσεις του παντού στον κόσμο. Πηγαίνω όπου μπορώ. Τελευταία φορά είχαμε πάει τον περασμένο Μάιο να τον ακούσουμε με τη σύζυγό μου στη Γενεύη.
– Δυστυχώς οι οικογενειακές έριδες δεν είναι ξένες στην οικογένειά σας. Η προ αρκετών ετών σύγκρουσή σας με τον αδελφό σας είναι τέτοια περίπτωση. Κοιτώντας σήμερα πίσω σε εκείνες τις ημέρες, και παλαιότερα ίσως, τι θα κάνατε διαφορετικά αν μπορούσατε;
– Τίποτα. Ο άνθρωπος πρέπει να μάχεται για το δίκιο του και να αντιστέκεται στην αδικία.
– Οπως και τότε, έτσι και σήμερα έχετε απέναντί σας μέλη της οικογενείας σας, και μάλιστα τα ίδια σας τα παιδιά. Ανεξαρτήτως δικαίου και αδίκου –που για τους τρίτους είναι δύσκολο να το διαπιστώσουν– σε αυτή τη διαμάχη, γιατί δεν επιλέξατε να κλείσετε νωρίτερα τα περιουσιακά αυτά ζητήματα που, αν δεν απατώμαι, δηλητηρίασαν τις σχέσεις σας;
– Αισθάνομαι πάρα πολύ άσχημα για αυτή την εξέλιξη. Αλλά μη νομίσετε ότι δεν είχα φροντίσει για τη διαδοχή. Τα είχα τακτοποιήσει όλα και είχα μεριμνήσει για όλους. Αλλά η ζωή τα φέρνει αλλιώς, και τα παιδιά μου έκαναν πράγματα που δεν έπρεπε να γίνουν. Είχα διαβάσει σε ένα βιβλίο, και είναι σωστό, ότι σε μια οικογένεια η πρώτη γενιά δημιουργεί, η δεύτερη συντηρεί και η τρίτη τα χάνει.
– Ποια είναι η συμβουλή που θα δίνατε σήμερα, ύστερα από όσα έχετε ζήσει, σε άλλους πατέρες ή αδέλφια που βιώνουν ή φοβούνται μήπως βιώσουν τέτοιες οικονομικές ενδοοικογενειακές έριδες;
– Τα παιδιά πρέπει να ακούν και να σέβονται τους γονείς. Τίμα την πατρίδα σου και την οικογένειά σου. Εγώ πάντα σεβόμουν τον πατέρα μου. Ακόμη και όταν συγκρούστηκα με τον αδελφό μου για τη διανομή της περιουσίας, είπα στον πατέρα μου «κάνε τη διανομή όπως θέλεις εσύ».
– Ποιος Αγγελόπουλος ήταν αλήθεια ο πρώτος που αγάπησε τον Ολυμπιακό; Τι χρειάζεται σήμερα η ομάδα μπάσκετ για να επιστρέψει και πάλι στην πρώτη θέση του πρωταθλήματος;
– Την απόκτηση του Ολυμπιακού την ήθελαν τα παιδιά μου. Εγώ δεν είχα πάει ποτέ στο γήπεδο και δεν γνώριζα από αυτά. Ωστόσο, χαιρόμουν και χαίρομαι για τις επιτυχίες της ομάδας. Θυμάμαι ακόμη την ημέρα που είχε έρθει ο Κόκκαλης στα γραφεία της Χαλυβουργικής και δώσαμε τα χέρια για να αποκτήσουμε τον Ολυμπιακό. Μάλιστα, ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι υπήρχαν τότε σκέψεις να ασχοληθούμε και με το ποδόσφαιρο, αλλά έμειναν στα χαρτιά.
