Η συζήτηση για τον έλεγχο της παντοδυναμίας των τεχνολογικών κολοσσών, των Big Five, των μεγάλων πέντε ή GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft), που κερδίζουν τεράστια ποσά πουλώντας τα δεδομένα των χρηστών του Διαδικτύου, διαμορφώνουν τις πολιτικές θέσεις και τις αγοραστικές τους συνήθειες, τους παρασύρουν σε αδηφάγα –πολιτικά και οικονομικά– περιβάλλοντα, εκμεταλλεύονται ανεξέλεγκτα πνευματικά προϊόντα, έχει ανοίξει για τα καλά. Ενώ πυκνώνουν οι περιορισμοί και τα πρόστιμα που επιβάλλει η Ε.Ε., η οποία πρωτοπορεί στην προσπάθεια «ρύθμισης» του αναδυόμενου ψηφιακού οικοσυστήματος με τις οδηγίες GDPR και, πρόσφατα, PSI (Public Sector Information) όπως συνηθίζουν να λένε, μία είναι η ρυθμιστική αρχή της Silicon Valley, η Ε.Ε.
Βρετανική κοινοβουλευτική έκθεση κατηγόρησε τα στελέχη της Facebook για αθέμιτες πρακτικές και τα χαρακτήρισε «ψηφιακούς γκάνγκστερ». Η γαλλική ρυθμιστική αρχή επέβαλε στην Alphabet’s Google το πρώτο πρόστιμο, 50 εκατ. ευρώ, για την παραβίαση του GDPR. Παλαιότερα, η Κομισιόν είχε επιβάλει στην ίδια εταιρεία πρόστιμο 4,3 δισ. ευρώ για μονοπωλιακές πρακτικές (πιέσεις στους κατασκευαστές smartphone για την προεγκατάσταση εφαρμογών Android) και 2,4 δισ. ευρώ για αθέμιτη χρήση του «google search» υπέρ των δικών του υπηρεσιών online αγορών. Οι γερμανικές αρχές απαγόρευσαν στη Facebook να συλλέγει πληροφορίες για διαφημιστικούς σκοπούς από την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ Facebook, WhatsApp και Instagram. Η Κομισιόν υποχρέωσε την Apple να καταβάλει στο ιρλανδικό δημόσιο φόρους ύψους 14,3 δισ. ευρώ, μετά τη σκανδαλωδώς ευνοϊκή φορολογική μεταχείρισή της (κάτω του 1%). Η Γαλλία προχωρά σε ρυθμίσεις για τη φορολόγηση των ψηφιακών κολοσσών, ενώ έπειτα από πρόσφατη ευρωπαϊκή συμφωνία ανοίγει ο δρόμος για την καταβολή από τις εταιρείες πνευματικών δικαιωμάτων για την ψηφιακή εκμετάλλευση καλλιτεχνικών έργων, ειδήσεων, άρθρων, ρεπορτάζ κ.λπ.
Οι τρομεροί πέντε
Για το όραμα, την ουτοπία της άμεσης δημοκρατίας του Διαδικτύου που έγινε δυστοπία, μιλάει στην «Κ» ο Γιώργος Μητακίδης, συνδημιουργός της Κοινοπραξίας του Παγκόσμιου Ιστού (www Consortium), ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρος του Φόρουμ για τον Ψηφιακό Διαφωτισμό. «Το ψηφιακό οικοσύστημα ελέγχουν ολιγάρχες, οι τρομεροί πέντε, οι GAFAM, και οι αντίστοιχοι Κινέζοι, η Baidu, το αντίπαλον δέος της Google, η AliBaba, αντίστοιχη της Amazon, το Tencent, το κινεζικό Facebook. Κατέχουν τις πρώτες θέσεις στον ψηφιακό κόσμο, αλλά και στην παγκόσμια κεφαλαιοποίηση, κάτι πρωτόγνωρο. Παλαιότερα πρώτες σε κεφαλαιοποίηση ήταν εταιρείες πετρελαίου ή αυτοκινητοβιομηχανίες, είχαν οικονομική ευρωστία αλλά δεν διέθεταν τον έλεγχο των δεδομένων. Μια τρομακτική συγκέντρωση πλούτου και δύναμης, ικανής να χειραγωγήσει πολιτικούς και ταυτόχρονα την κοινή γνώμη. Μια συγκέντρωση δύναμης δυστοπική, όπως εξελίσσονται τα κοινωνικά δίκτυα, αυξάνονται τα δεδομένα που συλλέγουν αλλά και η ικανότητα άντλησης γνώσης από αυτά», σημειώνει ο κ. Μητακίδης, που κατείχε για τρεις δεκαετίες υψηλόβαθμες θέσεις στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα για την έρευνα, την ανάπτυξη, τη διεθνή συνεργασία. «Επονται μοιραία οι γεωπολιτικές επιπτώσεις. Παρακολουθείτε τι γίνεται με τη Huawei, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον χώρο του 5G, των δικτύων τηλεφωνίας πέμπτης γενιάς, που κατέχει το ένα τρίτο της αγοράς, ακολουθούν από κοντά οι ευρωπαϊκές Ericsson και η Nokia και πιο πίσω η αμερικανική Cisco, η κινεζική ZTE, κ.ά. Oι ΗΠΑ έχουν αποκλείσει τη Huawei από το χτίσιμο δικτύων 5G στην Αμερική, το ίδιο έκαναν οι Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Πολωνία, ενώ οι Καναδάς, Γερμανία και Βρετανία ταλαντεύονται υπό αμερικανική πίεση. Ενας νέος Ψυχρός Πόλεμος έχει αρχίσει, ένας σκληρός ανταγωνισμός αυτή τη φορά όχι για τα πυρηνικά αλλά για τα ψηφιακά, με πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές διαστάσεις», λέει. «Ακόμη, εξακριβωμένη και μετρήσιμη πλέον είναι η απειλή στην ιδιωτική ζωή, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην ελευθερία του ατόμου. Οι εταιρείες αυτές έχουν στρατιές μηχανικών που φροντίζουν για να ξοδεύεις όλο και περισσότερο χρόνο online, έχουν φίλτρα και λογισμικά επηρεασμού της συμπεριφοράς, αλγόριθμους δολώματα για να κάνεις όσα περισσότερα κλικ γίνεται σε όλα, από διαφημίσεις μέχρι κατασκευασμένες ειδήσεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότεροι χρήστες δεν αντιλαμβάνονται με ποιο τρόπο γίνεται η εκμετάλλευση των δεδομένων τους, ακόμη και των ευαίσθητων της υγείας. Οι εταιρείες, που προστατεύονται νομικά γιατί παραχωρούν την υπηρεσία “δωρεάν”, ξέρουν σχεδόν τα πάντα για εμάς, αλλά εμείς δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς ξέρουν, ούτε πώς χρησιμοποιούν αυτή τη γνώση. Η GDPR είναι ένα πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση αυτής της ευθείας απειλής στους πυλώνες της ατομικής ελευθερίας και της δημοκρατίας. Παράλληλα, απειλή αποτελεί και η εσκεμμένη παραπληροφόρηση, που έχει τρία κίνητρα: την ιδεοληψία, γεωπολιτικές σκοπιμότητες, οικονομικό κέρδος. Λεφτά ήθελαν να βγάλουν οι έφηβοι από το Βέλες των Σκοπίων που μετέδωσαν την είδηση ότι ο Πάπας ενέκρινε την υποψηφιότητα του Τραμπ το 2016. Η εσκεμμένη παραπληροφόρηση είναι μια ασύμμετρη απειλή – η Γερμανία δίνει 24ωρη διορία στις εταιρείες να αφαιρέσουν αναρτήσεις παραπληροφόρησης μίσους, όμως αυτές σε δύο λεπτά έχουν γίνει viral. Ούτε ο αυτοέλεγχος των εταιρειών αρκεί. Από την άλλη, δεν μπορείς να δώσεις τον απόλυτο έλεγχο στα κράτη, γιατί θα κινδυνεύσεις από κρατική λογοκρισία».
Οπως λέει ο ειδήμων στις τεχνολογίες πληροφορικής, «πρέπει να σπάσει το επιχειρηματικό μοντέλο, να βγαίνουν λεφτά από τις διαφημίσεις με τον αριθμό των κλικ. Εχουν αρχίσει να γίνονται συζητήσεις για κατάρτιση μιας μαύρης λίστας από sites που αναρτούν διαφημίσεις δίπλα σε άσχετο ή ανάρμοστο περιεχόμενο. Οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν θέλουν να διαφημίζονται π.χ. σε πορνογραφικά sites, και αρχίζουν πλέον να εγκαταλείπουν ιστοσελίδες όπως το Breitbart news (ακροδεξιό περιεχόμενο, ψεύτικες ειδήσεις, θεωρίες συνωμοσίας), αρχίζουν να πείθονται ότι ο αριθμός των κλικ δεν είναι επαρκές κριτήριο επιλογής χώρου. Μόνο αν οι ψηφιακοί κολοσσοί αρχίσουν να χάνουν λεφτά, θα ευαισθητοποιηθούν».
Ο κ. Γιώργος Μητακίδης είναι συνδημιουργός της Κοινοπραξίας του Παγκόσμιου Ιστού (www Consortium), ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρος του Φόρουμ για τον Ψηφιακό Διαφωτισμό. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Μονοπώλιο
Στο ψηφιακό οικοσύστημα «ο νικητής τα παίρνει όλα». Πρόκειται για «ένα φυσικό μονοπώλιο, μερικά κομμάτια του οποίου πρέπει να σπάσουν. Τι θα πείραζε αν δεν είχε επιτραπεί στην Google να αγοράσει το YouΤube; Θα είχαμε δύο εταιρίες ανταγωνιζόμενες η μία την άλλη. Ή, η Facebook να μην αγοράσει το Instagram και το WhatsApp; Από την άλλη, κάτι τέτοιο θα τιμωρούσε τα νέα παιδιά που γίνονται εκατομμυριούχοι πουλώντας τις εταιρείες τους. Ναι, αλλά τα ισχυρά μονοπώλια αγοράζουν καθετί καινοτόμο, είτε για να το χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι είτε για να το πνίξουν. Κι αυτό διαιωνίζει τη μονοπωλιακή κατάσταση. Βέβαια, δεν είναι κάτι που δεν έχουμε αντιμετωπίσει ξανά. Ο Ντουάιτ Αϊζενχάουερ είχε κλείσει την αποχαιρετιστήρια ομιλία του λέγοντας “Μόνο επαγρυπνούντες και ενήμεροι πολίτες μπορούν να επιβάλουν τη σωστή σύμπλεξη του τεράστιου στρατιωτικoβιομηχανικού συμπλέγματος με τις ειρηνικές μεθόδους και τους στόχους μας, έτσι ώστε η ελευθερία και η ασφάλεια να ευημερήσουν μαζί”. Βάλτε στη θέση της φράσης “στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα” τη φράση “μηχανισμός επιτήρησης κυβερνήσεων-ψηφιακών ολιγαρχών”. Τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ άσχημα αν δεν κάνουμε κάτι».
«Αλγόριθμοι πετούν αεροπλάνα και κάνουν ιατρικές διαγνώσεις»
«Θυμάμαι να έχω περάσει πολλές ώρες στο σπίτι μας στις Βρυξέλλες κουβεντιάζοντας με τον καλό φίλο και καθηγητή στο ΜΙΤ Μιχάλη Δερτούζο και τον Τιμ Μπέρνερς Λι που είχε μόλις εφεύρει τον παγκόσμιο ιστό στο Cern, για το πώς θα στήσουμε την Κοινοπραξία του www, που θα έκανε πραγματικότητα το web.Ο Μιχάλης Δερτούζος ήταν τότε επικεφαλής του Computer Science Laboratory στο MIT, εγώ ήμουν διευθυντής του προγράμματος ESPRIT για τις τεχνολογίες πληροφορικής στις Βρυξέλλες. Ο Δερτούζος είδε το Web ως ένα είδος Γιουσουρούμ, όπου άνθρωποι, συνδεδεμένοι με τον υπολογιστή τους, θα πουλούσαν την πραμάτεια τους, υλική ή πνευματική, ελεύθερα. Οπως ξέρουμε, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν ακριβώς έτσι», λέει ο κ. Μητακίδης. «Ο Τιμ ήθελε να το δώσει στον κόσμο, ο ίδιος δεν ήθελε να το πατεντάρει, να βγάλει λεφτά. Ο Δερτούζος και εγώ φέραμε σε επαφή αντίστοιχα τον Αλ Γκορ, αντιπρόεδρο του Κλίντον, και τον πολιτικό μου προϊστάμενο, τον επίτροπο Μπάνγκεμαν, και προσφέρθηκε ένα εκατομμύριο από το ΜΙΤ και ένα από το ΕSPRIT, και έτσι ξεκίνησε το World Wide Web Consortium με διευθυντή τον Τιμ Μπέρνερς Λι, έτσι εξελίχθηκε το web 1, το web 2, το web 3… Στην αρχή, το web 1 απλώς συνέδεε έγγραφα, το web 2 ένωσε ανθρώπους μέσω των κοινωνικών δικτύων, το web 3 είναι ο σημασιολογικός ιστός, βάζει “ετικέτες” σε μια πληθώρα δεδομένων από διαφορετικά πεδία, για τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και έξυπνη διασύνδεση. Είναι το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, Ιnternet of Τhings (ΙοΤ), τώρα γίνεται web of things, αποκτάει το ίδιο μια ευφυΐα, και μπορεί να συνδέει πράγματα όχι μόνο με λέξεις-κλειδιά, αλλά και μέσα από τις λεγόμενες οντολογίες, σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων», εξηγεί ο κ. Μητακίδης, με ακαδημαϊκή καριέρα σε ΜΙΤ, Κορνέλ, Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ και σήμερα επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον.
«Στην αρχή ελάχιστοι χρησιμοποιούσαν το web, δεν υπήρχαν υποδομές, είχαμε modem 56 Κ, το αστείο για το www ήταν “world wide wait”, και περίμενες και περίμενες. Το 2007, τη χρονιά που βγήκαν στην αγορά το iPhone και το σύστημα Android για τα κινητά, έγινε η έκρηξη που μας έβαλε στην τροχιά του νέου ψηφιακού οικοσυστήματος. Στην καρδιά του συγκλίνουν και συν-αναπτύσσονται με τρομακτική ταχύτητα οι τεχνολογίες που αποτελούν τους πυλώνες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης», διηγείται.
Οι τέσσερις πυλώνες
«Πρώτος πυλώνας, τα δίκτυα επικοινωνιών, το 5G, που αυξάνει όχι μόνο την ευρυζωνικότητα αλλά και μειώνει στο ελάχιστο την υστέρηση, από 100 σε 1 milisecond. Τρομερή αλλαγή. Η μεγάλη υστέρηση είναι απαγορευτική για ένα σωρό εφαρμογές, ιατρικές, στρατιωτικές, βιομηχανικές… Δεύτερος πυλώνας, πλέον το web of things, που έρχεται να καθίσει πάνω στο 5G –μαζί με το υπολογιστικό νέφος και την τρισδιάστατη εκτύπωση– και αποκτά τεράστιες δυνατότητες. Συνδέει δυνητικά τα πάντα, 30 δισ. “πράγματα”, δηλαδή προϊόντα, υπηρεσίες, συσκευές, αισθητήρες, ανθρώπους, κατοικίδια, οχήματα, αεροπλάνα, 150 δισ. έως το 2025. Αλλά το ΙοΤ συνδέει όχι μόνο όλα τα παραπάνω, συνδέει και δεδομένα, που είναι ο τρίτος πυλώνας. Τα δεδομένα που δημιουργούνται και αναπαράγονται από τα “πράγματα” που συνδέει το ΙοΤ αλλά και από τους χρήστες του Διαδικτύου (ο καθένας από εμάς παράγει 1,5 mega ανά δευτερόλεπτο) υπολογίζονται σε επίπεδο zetabytes (ή 10 στην 21η) τον χρόνο. Και δεν είναι μόνο ότι είναι πολλά –διπλασιάζονται κάθε 12 ώρες–, είναι και ότι διασυνδέονται μεταξύ τους και παράγουν γνώση, την οποία καταβροχθίζουν οι αλγόριθμοι. Οσο πιο πολλά δεδομένα παράγονται τόσο πιο ισχυροί γίνονται οι αλγόριθμοι, όπως αυτός που νίκησε τον Νοτιοκορεάτη πρωταθλητή του Γκο, Λι Σέντολ, τόσο πιο ισχυρή γίνεται η νέα γενιά τεχνητής νοημοσύνης (ο τέταρτος πυλώνας), που έχει συνταρακτικές δυνατότητες – και καμιά σχέση με τα ανθρωπόμορφα ρομπότ του 1970. Η νέα γενιά αυτοματοποιημένων συστημάτων βασίζεται σε αλγόριθμους που μαθαίνουν κάνοντας. Οδηγούν αυτοκίνητα και αεροπλάνα, εκτελούν αυτόματα χρηματιστηριακές συναλλαγές, μεταφράζουν, μελετούν δικογραφίες και σχεδιάζουν τη βέλτιστη υποστηρικτική γραμμή, αναλύουν ιατρικά δεδομένα (π.χ. εκατομμύρια τομογραφίες) και προτείνουν διαγνώσεις, βοηθούν σε επεμβάσεις, και είμαστε ακόμη στην αρχή…».
