Τον Ιούλιο του 2016 ο Τζον Γκρίνσπαν ταξίδεψε στο Κλίβελαντ του Οχάιο για να παραστεί στο μεγάλο συνέδριο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος για τις επικείμενες εκλογές. Δεν ήταν οποιοδήποτε συνέδριο, αλλά εκείνο που έδωσε το χρίσμα στον Ντόναλντ Τραμπ να διεκδικήσει την προεδρία των ΗΠΑ, αλλά ο κ. Γκρίνσπαν ήταν εκεί για δουλειά. Επρεπε να αρχίσει να μαζεύει τα αντικείμενα που θα άφηναν πίσω τους οι σύνεδροι, οι οποίοι εκείνη τη μέρα, χωρίς ίσως να το έχουν συνειδητοποιήσει ακριβώς, άλλαζαν την αμερικανική Ιστορία. «Ημουν νέος στη θέση του επιμελητή και έβλεπα αυτό το ιδιαίτερο συνέδριο να ξετυλίγεται. Ως ιστορικός δεν είχα εκτιμήσει στην πραγματικότητα ότι αντικείμενα που πιθανότατα να είχα χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, μπορεί να διατηρούνταν από κάποιον ο οποίος μάλλον ήταν το ίδιο έκπληκτος, αμήχανος και τυχερός αν μπόρεσε να κρατήσει κάποιο από αυτά», μας λέει ο επιμελητής του National Museum of American History.
Μέρος της αποστολής του μουσείου, που ανήκει στο δίκτυο του Smithsonian Institute, είναι η συλλογή αντικειμένων και τεκμηρίων που αποτυπώνουν τις μεγάλες πολιτικές μεταβολές στην Αμερική. Το παλαιότερο τεκμήριο που βρίσκεται στη συλλογή του είναι η σημαία του Τόμας Τζέφερσον η οποία πιστοποιούσε τη νίκη του έναντι του Τζον Ανταμς στις εκλογές του 1800 και αποτελεί σύμβολο της ομαλής μετάβασης της εξουσίας, κάτι που μάλλον δεν συνέβη δύο αιώνες μετά. «Υπάρχει ένα ρητό», σχολιάζει ο Γκρίνσπαν, «που λέει ότι η Ιστορία είναι αυτό που διατηρείται από αυτό το οποίο καταγράφεται από εκείνο που κάποιος είδε όταν συνέβη. Ξεκινώντας να συλλέγω αντικείμενα ως επιμελητής το 2016 κατάλαβα πόση δουλειά χρειάζεται για να αφήσει κάποιος ένα κεφάλαιο για το μέλλον». Ο Τζον Γκρίνσπαν και οι συνάδελφοί του βρέθηκαν στις διαδηλώσεις του κινήματος Black Lives Matter, στις προεκλογικές εκδηλώσεις του 2020 και στην εισβολή του Καπιτωλίου για να συγκεντρώσουν τα τεκμήρια του παρόντος που θα αφηγηθούν την Ιστορία στο μέλλον. Ο επιμελητής του τμήματος Πολιτικής και Στρατιωτικής Ιστορίας του National Museum of American History μίλησε στην «Κ» πριν κάνει το ίδιο για την ορκωμοσία του προέδρου Τζο Μπάιντεν.
– Πώς ακριβώς λειτουργεί αυτή η διαδικασία; Στέλνετε επιμελητές σε κάθε μεγάλη διαδήλωση;
– Το μουσείο μας έχει δεκάδες επιμελητές που δουλεύουν πάνω σε διαφορετικά θέματα. Οταν γίνεται ένα μεγάλο πολιτικό γεγονός, οι συνάδελφοί μου από το τμήμα Πολιτικής Ιστορίας θα συγκεντρώσουν αντικείμενα. Πηγαίνουμε σε διαμαρτυρίες, συγκεντρώσεις, συνέδρια, εκλογές κ.τ.λ., ενώ συνεργαζόμαστε και με δωρητές που έχουν στην κατοχή τους αντικείμενα από το παρελθόν. Μπορούμε μόνο να συγκεντρώσουμε ένα μικρό κομμάτι του παρελθόντος, οπότε προσπαθούμε να διαλέξουμε αντικείμενα που μπορούν να μιλήσουν στις επόμενες γενιές για το δικό μας παρόν. Προσπαθούμε να σκεφθούμε σαν ταξιδιώτες στον χρόνο για να καταλάβουμε τι είδους πράγματα από την εποχή μας θα έχουν νόημα στο μέλλον.
– Τι είδους αντικείμενα συγκεντρώσατε από τα μεγάλα γεγονότα του 2020;
– Δεν μπορώ ακόμα να σας πω συγκεκριμένα, επειδή πολλά από τα φετινά αντικείμενα είναι σε φάση επεξεργασίας για να μπουν στη συλλογή μας. Γενικά όμως μαζεύουμε πινακίδες, ενδύματα, πλακάτ, μάσκες, υλικό διαδηλώσεων κ.ά. Στο παρελθόν π.χ. συγκεντρώσαμε ασπίδες διαδηλωτών και πυρσούς από τις ταραχές του Σάρλοτσβιλ. Γενικά προσπαθούμε να κρατήσουμε μια ισορροπία ανάμεσα σε αντικείμενα που αποτυπώνουν μια στιγμή κρίσης αλλά και σε πιο αισιόδοξα πράγματα τα οποία δείχνουν τη σκληρή δουλειά που χρειάζεται για μια επιτυχημένη εκλογική εκστρατεία μέσα σε μια πανδημία. Μια δυσκολία είναι ότι κάποια αντικείμενα θα διατηρήσουν τη «φλόγα» της στιγμής στο μέλλον, ενώ άλλα θα μοιάζουν ψυχρά. Εχουμε τεκμήρια από τη δίνη του Αμερικανικού Εμφυλίου στα 1860· κάποια δείχνουν τις φορτισμένες στιγμές, ενώ άλα μοιάζουν αδιάφορα. Χειροποίητα αντικείμενα με χρώμα, μέγεθος, συναίσθημα μπορεί να αποδειχθούν πιο δυνατά στο μέλλον.
– Τι κάνετε με εκείνα που αποτυπώνουν fake news ή ρητορική του μίσους; Υπάρχει ηθική πτυχή στη συλλογή αντικειμένων;
– Εχουμε την ηθική υποχρέωση να συγκεντρώσουμε όσα αποτυπώνουν το παρόν όπως αυτό συμβαίνει. Πιστεύουμε ότι το να δείξουμε τις συνθήκες του παρόντος με ειλικρίνεια θα είναι πιο χρήσιμο από το να προσπαθήσουμε να τις λογοκρίνουμε ή να τις αλλάξουμε. Πρέπει να έχουμε πίστη ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα χρησιμοποιήσουν τις συλλογές μας έντιμα και με καλή πρόθεση. Εχοντας επισημάνει αυτό, πρέπει να πω ότι συχνά ανησυχούμε μήπως θεωρηθεί ότι ανταμείβουμε ή ενθαρρύνουμε φορείς μίσους γνωρίζοντας ότι τα αντικείμενά τους είναι στο Smithsonian. Οπότε μερικές φορές προσθέτουμε αντικείμενα στις συλλογές μας χωρίς να το γνωστοποιούμε την ίδια στιγμή στην κοινή γνώμη.
– Υπήρξαν στο παρελθόν κι άλλες περίοδοι στην αμερικανική Ιστορία που η μετάβαση της εξουσίας έγινε σε ένα τόσο εχθρικό περιβάλλον;
– Υπήρχαν και άλλα διαστήματα ακραίας οργής και βίας στην Ιστορία της αμερικανικής δημοκρατίας. Ενας από τους παράγοντες που προκάλεσαν τον αμερικανικό εμφύλιο ήταν η άρνηση των νότιων πολιτειών να δεχθούν την εκλογή του Αβραάμ Λίνκολν, κάτι που οδήγησε σε απόσχιση, πόλεμο και στον θάνατο 700.000 Αμερικανών ή περίπου 7 εκατομμυρίων με αναλογία στον σημερινό πληθυσμό. Οι μετέπειτα δεκαετίες σημαδεύτηκαν από βία στις εκλογές, τρομοκρατία κ.τ.λ. Μελετώντας την Ιστορία της Αμερικής, ένα θετικό στοιχείο είναι ότι έχουμε επίσης πολλά παραδείγματα όπου η βία σταματά, γίνονται μεταρρυθμίσεις και η χώρα βρίσκει τρόπους να συνεργαστεί.
– Οι ΗΠΑ ήταν αρκετά διαιρεμένες σε κομματικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο για το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα, όταν η πολιτική βία ήταν κάτι συνηθισμένο και τα κόμματα θεωρούσαν τους αντιπάλους τους όχι μόνο ανταγωνιστές τους αλλά απειλές για την ίδια τη Δημοκρατία. Χρειάστηκαν δεκαετίες, αλλά αυτός ο διχασμός ξεπεράστηκε μέσα στον 20ό αιώνα.
– Τα γεγονότα της εποχής μας συνδέονται με την ιστορία της δουλείας στην Αμερική και τις θεωρίες της λευκής υπεροχής;
– Ναι, πιστεύω ότι οι κυρίαρχοι πληθυσμοί μπορούν να γίνουν βίαιοι και μηδενιστικοί όταν φοβούνται ότι η δύναμή τους μειώνεται και ο συνδυασμός της αυξημένης κοινωνικής διαφορετικότητας και της μειωμένης οικονομικής ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει σε μια αναζωπύρωση της λευκής υπεροχής. Αλλά κάθε επανεμφάνιση του μίσους είναι μοναδική. Η ΚΚΚ (σ.σ. Κου Κλουξ Κλαν) έχει «αναγεννηθεί» πολλές φορές στην Αμερική, αλλά όσο κι αν η παρούσα στιγμή συνδέεται με το παρελθόν, δεν σημαίνει ότι είναι αναπόφευκτη. Η Ιστορία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς φτάσαμε ώς εδώ, αλλά δεν μπορεί να μας πει πού θα πάμε μετά. Δεν είμαστε σε έναν φαύλο κύκλο και το μέλλον της Αμερικής μπορεί να απορρίψει το μίσος του σήμερα. Αυτό ίσως είναι η αρχή μιας δύσκολης και μακράς περιόδου ή η τελευταία αναλαμπή ιδεών που θα θεωρούμε οπισθοδρομικές και ντροπιαστικές στο κοντινό μέλλον.
