Στο διαμέρισμά του στη Στοκχόλμη, ο Γιόνας Γκαρντέλ ασχολείται με τη συγγραφή του νέου του μυθιστορήματος, μια καλή ευκαιρία, όπως εξηγεί ο ίδιος στην «Κ», καθώς η πανδημία του κορωνοϊού δεν επιτρέπει τη διεξαγωγή της μουσικοθεατρικής του παράστασης που ήταν προγραμματισμένη για τη φετινή σεζόν.
Οι περιορισμοί στις δημόσιες συναθροίσεις, που ουσιαστικά απαγορεύουν την πραγματοποίηση εκδηλώσεων, είναι ένα από τα ελάχιστα αυστηρά μέτρα που πήρε η σουηδική κυβέρνηση για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού, προτιμώντας περισσότερο τις συστάσεις και αποφεύγοντας την επιβολή καραντίνας και άλλα μέτρα καταναγκαστικού χαρακτήρα. Το δεύτερο κύμα όμως εκτόξευσε τον αριθμό των νεκρών στις 14.000 και ο πρωθυπουργός Στέφαν Λεβέν προέβη στην επιβολή αυστηρότερων μέτρων.
Για τον Σουηδό συγγραφέα η συζήτηση σχετικά με τις στρατηγικές αντιμετώπισης της πανδημίας αναβιώνει μνήμες από τη δεκαετία του ’80 και τα πρώτα χρόνια της πανδημίας του AIDS, τότε που, σύμφωνα με τον ίδιο, μια γενιά που μόλις κέρδισε την ελευθερία της έπρεπε να μάθει να ζει από την αρχή με νέους κανόνες.
Ο Γιόνας Γκαρντέλ, ένας από τους σημαντικότερους συγχρόνους Σουηδούς καλλιτέχνες, μιλάει στην «Κ» για τη φιλοσοφία πίσω από τη στρατηγική της Σουηδίας, τις συνέπειες της πανδημίας στην πολιτιστική βιομηχανία και για το τι μπορεί να προσφέρει η γενιά του AIDS στη συζήτηση για τη σημερινή πανδημία.
– Στο πρώτο κύμα της πανδημίας, όταν η υπόλοιπη Ευρώπη απορούσε με τη στρατηγική της χώρας σας, γράψατε ένα άρθρο με τίτλο «Αφήστε τη Σουηδία να αντιμετωπίσει την πανδημία σαν Σουηδία». Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η φιλοσοφία πίσω από τη σουηδική στρατηγική;
– Η Σουηδία έχει παράδοση σχεδόν από τις αρχές του 16ου αιώνα να εμπιστεύεται και να συνεργάζεται με τις Αρχές και έτσι οι Σουηδοί τείνουν να ακολουθούν τις προτροπές των Αρχών και να εφαρμόζουν με επιτυχία καμπάνιες εθελοντισμού. Επίσης, η Σουηδία είναι μια χώρα με μεγάλη παράδοση εμπιστοσύνης στην επιστήμη και στον ορθολογισμό. Οι επιστήμονες και οι ερευνητές στη χώρα μας είναι κάτι σαν σταρ και γι’ αυτό ακούμε πολύ προσεκτικά τις οδηγίες των ειδικών κάθε φορά. Το πρόβλημα στη Σουηδία, ειδικά κατά το πρώτο κύμα, ήταν ότι ο ιός πέρασε στις μονάδες περίθαλψης των ηλικιωμένων, όπου εδώ και πολλά χρόνια γίνονται περικοπές στον κρατικό προϋπολογισμό για τη φροντίδα τους, και εκεί μοιραία χάθηκαν πολλές ζωές.
– Στην αρθρογραφία σας ασκείτε επίσης κριτική στην κυβέρνηση για ελλιπή μέτρα στήριξης των καλλιτεχνών και την απουσία οράματος για την επομένη μέρα. Πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση στη βιομηχανία του πολιτισμού σήμερα;
– Αυτή τη στιγμή, 1/3 των μουσικών και των τεχνικών που δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία του θεάματος και των τεχνών σκέφτονται να εγκαταλείψουν εντελώς τον χώρο, αρκετοί καλλιτέχνες φτάνουν στο σημείο να πουλήσουν τα σπίτια τους επειδή δεν μπορούν να τα συντηρήσουν πλέον. Μερικά από τα θέατρα που έκλεισαν από την αρχή τη πανδημίας δεν θα ξανανοίξουν, καθώς οι εταιρείες δεν θα θέλουν να ρισκάρουν τα λεφτά τους για μεγάλες παραγωγές.
Η δουλειά των πολιτικών δεν είναι μόνο να μας προστατεύσουν από τον ιό, αλλά να έχουν και ένα όραμα, ένα σχέδιο για το πώς θα είναι η κοινωνία μας μετά τον ιό. Θέλουμε για παράδειγμα τον πολιτισμό; Είναι σημαντικός για εμάς; Αν ναι, πρέπει να σχεδιάσουμε πώς θα είναι η επόμενη μέρα και να τον στηρίξουμε. Οταν υπάρχει ανεργία και οι εταιρείες είναι χρεοκοπημένες, τότε έρχονται και άλλα προβλήματα. Η κοινωνία δεν μπορεί να είναι σε lockdown για πάντα, όχι μόνο για οικονομικούς λόγους αλλά και κοινωνικούς, ψυχολογικούς.
Τo ζητούμενο
Με αφορμή την πανδημία του κορωνοϊού, ο 58χρονος σήμερα Γκαρντέλ επιστρέφει στα πρώτα χρόνια της πανδημίας του AIDS και θυμάται πώς ο φόβος για τον ιό έδωσε σταδιακά τη θέση του στην ελπίδα και στη θεμελίωση κανόνων που επέτρεπαν τη συνέχιση της ζωής με αξιοπρέπεια και ασφάλεια. H ισορροπία μεταξύ επιβίωσης και διατήρησης των συνηθειών που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος είναι το ζητούμενο για τον Σουηδό συγγραφέα και στη σημερινή πανδημία του κορωνοϊού.
«Την πρώτη χρονιά της πανδημίας του AIDS, ήμασταν σοκαρισμένοι, οι αρχικές οδηγίες από τις Αρχές ήταν ότι απαγορεύεται ακόμα και το φιλί και πιστεύαμε ότι δεν θα κάναμε ποτέ πια έρωτα. Επειτα από λίγο καιρό συνειδητοποιήσαμε ότι αυτός ο ιός δεν πρόκειται να φύγει, για αυτό έπρεπε να βρούμε έναν τρόπο να συνεχίσουμε τις ζωές μας, να κάνουμε έρωτα, να αγαπάμε, να συναντιόμαστε χωρίς να κινδυνεύουμε να νοσήσουμε, αλλά και χωρίς να ζούμε υπό ένα καθεστώς συνεχούς τρόμου», δηλώνει στην «Κ» ο κ. Γκαρντέλ και συνεχίζει: «Τότε ξεκινήσαμε να μαθαίνουμε περισσότερα για το πώς λειτουργεί ο ιός, τι ήταν επικίνδυνο και τι όχι και τι ρίσκα ήμασταν διατεθειμένοι να πάρουμε. Αρχίσαμε να ρωτάμε· επιτρέπεται το φιλί; Ελάχιστο ρίσκο, αλλά θα το πάρουμε. Ερωτα μπορούμε να κάνουμε; Μπορούμε, αλλά μόνο με χρήση προφυλακτικού. Μικροί κανόνες με τους οποίους μάθαμε να ζούμε εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Οι ευρωπαϊκές χώρες στην ουσία κατέκτησαν το AIDS ακολουθώντας αυτούς τους μικρούς κανόνες. Μάθαμε να ζούμε με τον ιό με ασφάλεια, χωρίς να θυσιάσουμε απλές συνήθειες που κάνουν τους ανθρώπους χαρούμενους, και αυτό κατά τη γνώμη μου πρέπει να κάνουμε στη σημερινή πανδημία τηρώντας όλα τα μέτρα προστασίας, έως ότου με τη χρήση των εμβολίων μπορέσουμε να επιστρέψουμε σε μια κανονικότητα».
Οι φοβισμένοι άνθρωποι συνήθως παίρνουν δυσάρεστες αποφάσεις
– Εχοντας ζήσει το ξέσπασμα της πανδημίας του AIDS και τώρα του κορωνοϊού, εντοπίζετε κάποια διαφορά στον τρόπο που η Σουηδία αντιμετώπισε αυτές τις δύο υγειονομικές κρίσεις;
– H διαφορά είναι ότι τώρα η κοινωνία κάνει τα πάντα για να προστατέψει τα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ τότε έκανε τα πάντα για να προστατέψει την κοινωνία από τα άτομα που ήταν όντως σε κίνδυνο. Η βασική στρατηγική της κυβέρνησης στην αρχή της πανδημίας του AIDS ήταν να μην περάσει ο ιός από τους ομοφυλόφιλους στους ετερόφυλους και με σκέψεις για μέτρα όπως η δημιουργία κέντρων συγκέντρωσης, στα οποία οι οροθετικοί θα έμεναν εκεί μέχρι το τέλος της ζωής τους.
– Γι’ αυτή τη στρατηγική και το ανθρώπινο και κοινωνικό κόστος που άφησε, γράψατε τρία μυθιστορήματα (Torka aldrig tårar utan handskar) τα οποία γνώρισαν τεράστια επιτυχία στη Σουηδία. Στη σημερινή πανδημία παρατηρούμε ότι αυξάνονται οι πωλήσεις μυθιστορημάτων όπως η «Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ. Πώς βλέπετε την τάση των αναγνωστών να στρέφονται στη λογοτεχνία όταν θέλουν να κατανοήσουν μια πανδημία;
– Η λογοτεχνία έχει τη δύναμη να αποτυπώνει μια καταστροφική περίοδο στην Ιστορία και οι άνθρωποι, όταν βιώνουν κάτι τραυματικό, στρέφονται συχνά σε αυτή για παρηγοριά. Χρειάζεται όμως χρόνος και η απαραίτητη αποστασιοποίηση για να έχει ένα μυθιστόρημα τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο και να μπορεί να προσφέρει κάτι ουσιώδες στους αναγνώστες. Τα βιβλία μου γράφτηκαν ύστερα από 25 χρόνια, που σημαίνει ότι είχα την αντίληψη να βάλω τα πράγματα στη σωστή βάση τους, να καταλάβω και να αναλύσω τι έγινε, πώς έγινε και γιατί.
– Αν η έλλειψη ενσυναίσθησης και η αδιαφορία ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά της πανδημίας του AIDS, τι χαρακτηρίζει τη σημερινή πανδημία;
– Αρχικά, δεν νομίζω ότι η έλλειψη ενσυναίσθησης ήταν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της πανδημίας του AIDS, αλλά περισσότερο ο πανικός που πηγάζει από τον φόβο και οι φοβισμένοι άνθρωποι συνήθως παίρνουν δυσάρεστες αποφάσεις. Το χαρακτηριστικό αυτής της πανδημίας νομίζω είναι ο αιφνιδιασμός, γιατί στην Ευρώπη λίγο ώς πολύ ο τρόπος ζωής μας θεωρούνταν ασφαλής. Ζούσαμε με την ιδέα ότι δεν απειλούμαστε και ξαφνικά τα πάντα που είχαμε δεδομένα είναι τώρα σε κίνδυνο. Η πραγματικότητά μας άλλαξε και είναι σαν να «αιωρούμαστε», αυτή η αίσθηση ότι δεν μπορούμε να σχεδιάσουμε το παραμικρό και είναι όλα ρευστά.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό αυτής της πανδημίας είναι η μοναξιά. Για να δανειστώ το παράδειγμα της Δημιουργίας από τη Βίβλο, ο Θεός παρατηρώντας τον Αδάμ κατάλαβε ότι η μοναξιά είναι το μόνο δυσάρεστο πράγμα στην πλάση και έτσι δημιούργησε την Εύα. Το να είμαστε μόνοι και απομονωμένοι αφαιρεί ένα μέρος της ανθρωπιάς μας και πιστεύω θα επηρεάσει τις ζωές μας με τρόπο απρόβλεπτο αν τα μέτρα απομόνωσης συνεχιστούν για πάρα πολύ καιρό.
H θρησκεία
Η αναφορά στην ιστορία της Δημιουργίας δεν είναι τυχαία. Η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του Γιόνας Γκαρντέλ και είναι ένα από τα πράγματα από τα οποία αντλεί κουράγιο μέσα στην πανδημία, όπως εξηγεί ο ίδιος στην «Κ», κλείνοντας τη συνέντευξη: «Σε κάθε μεγάλη κρίση η ανθρωπότητα πάντα κοίταζε στη θρησκεία για να πάρει θάρρος. Μέχρι πριν από λίγο καιρό συμμετείχα στη λειτουργία της ενορίας μου. Συγκεντρωνόμασταν με άλλους ανθρώπους, κρατούσαμε τις αποστάσεις και όλα τα μέτρα ασφαλείας, προσευχόμασταν και συμμετείχαμε στις ψαλμωδίες, μικρά, απλά πράγματα, αλλά κάθε φορά ένιωθα λίγο πιο δυνατός. Είναι σημαντικό να είσαι μαζί με άλλους ανθρώπους και γι’ αυτό η συγκεκριμένη πανδημία είναι τόσο σκληρή».
