Η full time τηλεργασία θα μας κόστιζε σε καινοτομία και σε εκπαίδευση νέων επαγγελματιών, προειδοποιεί σε συνέντευξη στην «Κ» ο καθηγητής Οικονομικών του Stanford, ειδήμων στα θέματα απασχόλησης και σύγχρονης επιχειρηματικότητας, Πολ Ογιερ. Παράλληλα, δείχνει τον φόβο της νόσησης με COVID-19 ως βασική αιτία των κενών θέσεων εργασίας. Τονίζει δε ότι το κύμα της «Μεγάλης Παραίτησης» είναι σκληρό για τις επιχειρήσεις, αλλά μετά μια μακρά περίοδο η πλάστιγγα φαίνεται να γέρνει υπέρ των εργαζομένων, οι οποίοι τώρα έχουν μια ευκαιρία να διεκδικήσουν πόστα που θα τους ταιριάζουν περισσότερο. Ως προς τη σύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας, ο κ. Ογιερ τονίζει ότι κάθε χώρα θα πρέπει να επενδύει πρωτίστως στις μικρές ηλικίες, προτού να είναι αργά. Ο ίδιος χαρακτηρίζει ιδιαίτερα θετική την ευελιξία που παρέχει η Gig Economy στους εργαζομένους που την επιζητούν, αρκεί αυτό να μην υπονομεύει τις παραδοσιακές μακροχρόνιες σχέσεις εργασίας. «Δεν ανησυχώ καθόλου», δηλώνει για τον αντίκτυπο της αυτοματοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης στην απασχόληση, σε αντίθεση με τις επιπτώσεις της δημογραφικής κρίσης, ιδίως σε χώρες όπως η Ελλάδα, καθώς «ο κίνδυνος είναι να μην έχουμε αρκετούς ανθρώπους να αναλαμβάνουν τις δουλειές που θα χρειαζόμαστε».
– Βλέπουμε δύο τάσεις στο εργατικό δυναμικό μετά τα lockdowns. Κάποιοι έσπευσαν να επιστρέψουν στο γραφείο. Αλλοι επιχείρησαν να συνεχίσουν τη δουλειά από το σπίτι. Στη μέση βρίσκονται οι εταιρείες οι οποίες ζυγίζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα για να χαράξουν τις στρατηγικές τους. Ποια είναι η δική σας πρόβλεψη για τον ρόλο και την έκταση της τηλεργασίας από εδώ και στο εξής;
– Αν με ρωτούσατε ιδίως στην αρχή της πανδημίας θα σας έλεγα ότι γρήγορα θα επιστρέψουμε εκεί όπου βρισκόμασταν πριν. Διότι αν σκεφτούμε την ιστορία της αγοράς εργασίας, επί μακρόν, υπάρχει μια τάση για όλο και πιο ενοποιημένη απασχόληση. Οι άνθρωποι τείνουν μέχρι σήμερα να είναι κοντά ο ένας με τον άλλον και, παρά την ανάπτυξη του Ιντερνετ, οι πόλεις μεγάλωσαν και οι εργαζόμενοι συγκεντρώθηκαν όλο και περισσότερο. Επομένως, να αλλάξει αυτό απλώς επειδή ξαφνικά χρειάστηκε να δουλέψουμε από το σπίτι; Δεν νομίζω ότι η ιστορία αντιστρέφεται τόσο εύκολα. Βεβαίως, πολλοί άνθρωποι έμαθαν πόσο αποτελεσματικοί μπορεί να είναι στο σπίτι και ως εκ τούτου προσωπικά αναμένω περισσότερη μερική εργασία από το σπίτι σε σύγκριση με το παρελθόν. Θα υπάρξει σίγουρα και κάποια αύξηση στον αριθμό των ανθρώπων που θα δουλεύουν αποκλειστικά εξ αποστάσεως, αλλά νομίζω ότι έχουμε μάθει πως τα οφέλη του να δουλεύουμε μαζί είναι ισχυρά, παρά τα όσα έχουν μεσολαβήσει τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Ειδάλλως, θα ήταν μάλλον πολύ υψηλό το κόστος σε όρους καινοτομίας και σε όρους εισαγωγής νέων εργαζομένων στην παραγωγή.
– Μια άλλη τάση στην αγορά διεθνώς, ακόμη και πριν από την πανδημία, είναι η εργασία όχι με βάση το ωράριο αλλά με βάση το παραγόμενο αποτέλεσμα του εργαζομένου. Είναι ένα μοντέλο που μπορεί να δουλέψει κατά τη γνώμη σας;
– Το ελπίζω. Θα ήταν ωραίο, και από την πλευρά μου θα ήθελα να δούμε περισσότερο από αυτό. Αλλά η ιστορία δεν μας επιτρέπει να είμαστε πολύ αισιόδοξοι για αυτό το μοντέλο απασχόλησης.
– Αφού μεσολάβησαν η πανδημία και τα lockdowns βλέπουμε κενές θέσεις εργασίας. Τι ακριβώς συμβαίνει;
Η αποκλειστικά εξ αποστάσεως εργασία θα είχε πολύ υψηλό κόστος σε όρους καινοτομίας και σε όρους εισαγωγής νέων εργαζομένων στην παραγωγή.
– Πράγματι. Είναι δύο οι παράγοντες. Ο ένας είναι η αυξημένη ζήτηση. Δεν υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι να την υπηρετήσουν. Ο άλλος παράγοντας, πολύ σημαντικός, είναι το γεγονός ότι ακόμη δεν επιστρέφουν όλοι στη δουλειά τους. Υπάρχουν και τώρα ζητήματα που αφορούν τη φροντίδα των παιδιών, δηλαδή το γεγονός ότι δεν μπορούμε να βασιστούμε απρόσκοπτα στα σχολεία και σε άλλες αντίστοιχες δομές. Επιπλέον, υπάρχει κόσμος που ανησυχεί για την υγεία του από τη στιγμή που θα επιστρέψει στη δουλειά. Πάντως, μεταξύ της αύξησης της ζήτησης, που είναι βραχυπρόθεσμος παράγοντας, και της διστακτικότητας για επιστροφή στη δουλειά, που ελπίζουμε να είναι επίσης βραχυπρόθεσμη παράμετρος, οι τάσεις κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Εδώ στις ΗΠΑ το τελευταίο report για την απασχόληση ήταν ενθαρρυντικό, όχι μόνο ως προς τον αριθμό των θέσεων εργασίας που προστέθηκαν αλλά και ως προς τον αριθμό των εργαζομένων που επιστρέφουν στην απασχόληση.
– Aυτό που είναι γνωστό ως Gig Economy προκαλεί ισχυρό disruption στην αγορά εργασίας σε όποια χώρα αναπτύσσεται αυτό το μοντέλο με τη δύναμη που παρέχουν οι ψηφιακές πλατφόρμες. Πόση ευελιξία μπορεί να αντέξει το εργασιακό πλαίσιο σε μια οικονομία αν θέλει να πετύχει κανείς την τέλεια ισορροπία, δηλαδή χαμηλά κόστη για τις επιχειρήσεις, βελτιωμένες υπηρεσίες για τους καταναλωτές, υψηλά και σταθερά εισοδήματα για τους εργαζομένους. Αν είναι ρεαλιστικό να ελπίζει κανείς σε όλα αυτά μαζί.
– Ναι, δεν ξέρω αν μπορούν να συνυπάρξουν. Στους οικονομολόγους μάς αρέσει να επικεντρωνόμαστε στα trade offs, και αυτά τα οφέλη που μόλις αναφέρατε συνήθως αντισταθμίζουν το ένα το άλλο. Φυσικά υπάρχουν και πολλά win win, αλλά οι τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές και οι μισθοί των εργαζομένων συνήθως ανταγωνίζονται μεταξύ τους, μαζί και με τα εταιρικά κέρδη, την τρίτη παράμετρο. Επομένως, η Gig Economy είναι μόνο ένα μικρό μέρος της εξίσωσης ανάμεσα σε όλες αυτές τις παραμέτρους. Ο συγκεκριμένος τομέας έχει δεχθεί κριτική, όμως αυτό που έχει μεγάλη αξία είναι το γεγονός ότι παρέχει ευελιξία σε εργαζομένους που το θέλουν. Και αυτό είναι καλό πράγμα. Πολλοί επικριτές θα πουν ότι είναι ένας τρόπος για τις επιχειρήσεις να μειώσουν το εργασιακό κόστος ή να μη δεσμευτούν με τους υπαλλήλους τους. Και ίσως υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό, αλλά υπάρχουν δυστυχώς και παρενέργειες. Γι’ αυτό και θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Δεν έχω δει μέχρι σήμερα κάποια χώρα να το έχει κάνει σωστά. Γιατί από τη μία θέλουμε τους εργαζομένους να εκμεταλλεύονται την ευελιξία, καθώς και τις επιχειρήσεις να κάνουν το ίδιο στον βαθμό που θα βρίσκουν εργαζομένους οι οποίοι θα το επιζητούν. Από την άλλη όμως έχουμε υφιστάμενες μακροχρόνιες σχέσεις εργασίας που δεν θέλουμε να υπονομεύσουμε, κάνοντας πολύ εύκολο για τις επιχειρήσεις να απευθύνονται κάθε φορά ανάλογα με τις ανάγκες τους σε εξωτερικούς συνεργάτες, τους οποίους θα καλούν και θα διώχνουν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, και θα τους φέρονται ανεπαρκώς.
– Στην Ελλάδα είναι σε εξέλιξη εδώ και αρκετά χρόνια πλέον η συζήτηση για τη σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας μέσω συνεργειών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ποια θα ήταν η συμβουλή σας σε ένα σύστημα το οποίο έχει ακόμη πολύ δρόμο μπροστά του προς αυτήν την κατεύθυνση;
– Πρώτα απ’ όλα, η Ελλάδα δεν είναι μόνη της σε αυτό. Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται επίσης δουλειά, ιδίως ως προς την ενσωμάτωση του εργατικού δυναμικού. Βλέπουμε σε πολλές περιοχές στις ΗΠΑ, αντίστοιχα και σε άλλες χώρες, να γίνεται όλο και πιο σημαντικό το σύστημα των community colleges, ένα τεχνικό πανεπιστημιακό σύστημα που αφορά περισσότερο εμπορικές παρά ανθρωπιστικές και καλλιτεχνικές σχολές. Αυτό είναι πολύ καλό, διότι ιστορικά ο τομέας αυτός είχε στερηθεί επενδύσεων. Η ανάπτυξη πιο πρακτικών εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι ένας εξαιρετικός μοχλός πολιτικής. Εχοντας πει αυτό, θα ήθελα να τονίσω ότι οποιαδήποτε χώρα στον κόσμο, με πολύ λίγες εξαιρέσεις που τα πηγαίνουν καλύτερα σε αυτόν τον τομέα, θα πρέπει να επικεντρώσουν την προσπάθεια στην εκπαίδευση των νεότερων ηλικιών, διασφαλίζοντας ότι οι μελλοντικοί εργαζόμενοι θα μπουν από νωρίς στον δρόμο της παραγωγικότητας και ότι δεν θα βρεθούν σε μια θέση στην οποία δεν θα μπορούν πια να τον ακολουθήσουν. Αυτό απαιτεί μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Είναι δύσκολο να τεκμηριώσεις αυτήν την ανάγκη, ιδίως όταν έχεις σφιχτούς προϋπολογισμούς, διότι όταν επενδύσεις σε ένα εξαιρετικό σχολείο θα πρέπει να περιμένεις 15-20 χρόνια μέχρι να δεις το αποτέλεσμα. Είναι όμως κρίσιμα σημαντικό.
– Πολλοί θεωρούν την αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας και συγκεκριμένα της τεχνητής νοημοσύνης, ως απειλή για τα ποσοστά απασχόλησης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Είστε από αυτούς που ανησυχούν; Ποιες είναι οι απαντήσεις σε αυτήν την πρόκληση;
– Δεν ανησυχώ καθόλου. Ανησυχώ ακριβώς για το αντίθετο. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι η συνέχιση μιας πολύ μακράς τάσης, σύμφωνα με την οποία η τεχνολογία καταστρέφει κάποιες δουλειές. Αλλά αυτό ξεπερνάει την τεχνητή νοημοσύνη. Οι περισσότεροι πρόγονοί μας ήταν αγρότες. Με μια πολύ μικρή εξαίρεση, τουλάχιστον στον ανεπτυγμένο κόσμο, οι αγρότες αντικαταστάθηκαν από την αυτοματοποίηση. Και βρήκαν άλλα πράγματα να κάνουν. Θα υπάρχουν disruptions, μη με παρεξηγείτε, κατανοώ απολύτως τους ανθρώπους που χάνουν τις δουλειές τους από αυτές τις ανακατατάξεις. Αλλά είναι μέρος μιας μακράς ιστορίας της τεχνολογίας, η οποία αποδιοργανώνει τομείς εργασίας. Προσωπικά ανησυχώ περισσότερο για το αντίθετο, δηλαδή το να μην έχουμε αρκετούς ανθρώπους να κάνουν τις δουλειές που χρειαζόμαστε. Οι δημογραφικές μεταβολές, ιδίως στην Ευρώπη, είναι τρομακτικές. Και νομίζω ότι η Ελλάδα έχει χαμηλό ρυθμό γεννήσεων. Δεν γνωρίζω ακριβώς τους αριθμούς, αλλά καταλαβαίνω ότι η Ελλάδα, όπως και οι περισσότερες χώρες της δυτικής Ευρώπης, έχει πολύ λίγες γεννήσεις. Θα ανησυχούσα πολύ περισσότερο για τη γήρανση του πληθυσμού, για ένα πολύ υψηλότερο κλάσμα του πληθυσμού που δεν εργάζεται επειδή έχει συνταξιοδοτηθεί, σε σύγκριση με το παρελθόν. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύ προβληματική για έναν μη αμελητέο αριθμό ανθρώπων, αλλά συνολικά για την κοινωνία δεν θεωρώ ότι θα οδηγήσει σε μαζική ανεργία.
Ευκαιρία η Μεγάλη Παραίτηση
– Υπάρχει το φαινόμενο της Μεγάλης Παραίτησης. Πώς βλέπετε αυτήν την τάση;
– Ομολογουμένως, το κύμα της Μεγάλης Παραίτησης είναι σκληρό για τις επιχειρήσεις. Ομως ένα καλό πράγμα που προκύπτει από αυτήν την έλλειψη εργατικού δυναμικού είναι το γεγονός ότι γέρνει η πλάστιγγα από τις εταιρείες προς το εργατικό δυναμικό, διότι μέχρι τώρα έγερνε προς τις εταιρείες για μια πολύ μακρά περίοδο. Η Μεγάλη Παραίτηση είναι μεν αποτέλεσμα ορισμένων βραχυπρόθεσμων προβλημάτων στην αγορά εργασίας, αλλά είναι και μια μικρή αντιστροφή μιας μακροχρόνιας τάσης. Δεν ξέρω αν η Μεγάλη Παραίτηση θα συνεχιστεί, όταν σε λίγα χρόνια επιστρέψει το ισοζύγιο, αλλά ελπίζω πολλοί εργαζόμενοι να το απολαμβάνουν και να το αξιοποιούν ως ευκαιρία για να ανελιχθούν σε θέσεις με τις οποίες θα είναι πιο ενθουσιασμένοι.
