Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) κατεβαίνει συχνά στο ισόγειο του μουσείου για να μιλήσει με τους επισκέπτες. «Eνα μέρος της δουλειάς μου που μου αρέσει πολύ είναι να επικοινωνώ με τον κόσμο», λέει η Κατερίνα Γρέγου. «Δεν θα μου άρεσε να βλέπω τους επισκέπτες αφ’ υψηλού, κλεισμένη στο γραφείο μου».
Η μεγάλη αλλαγή, υποστηρίζει, είναι πως το ΕΜΣΤ πλέον είναι γεμάτο καθημερινά, όσο για τα Σαββατοκύριακα έχει χιλιάδες επισκέπτες. Για του λόγου το αληθές πρότεινε να ξεφυλλίσω το Βιβλίο των Επισκεπτών. Το έκανα. Οι εγγραφές έχουν πολλά θαυμαστικά και καρδούλες, έχουν συγχαρητήρια, έχουν και μερικές παρατηρήσεις – «Περισσότερα έργα, πολύς χώρος ανεκμετάλλευτος», «Το πωλητήριο του μουσείου θα έπρεπε να παραμένει ανοιχτό όσο και οι εκθέσεις». Εχουν επίσης υπογραφές από τη Λιθουανία, τη Φινλανδία, την Καλιφόρνια.
Την 1η Ιουλίου έκλεισαν δύο χρόνια από την ανάληψη των καθηκόντων της, και λίγο πριν αναλάβει τη θέση είχε θεσμοθετηθεί η 5ετής θητεία του καλλιτεχνικού διευθυντή του ΕΜΣΤ. Οπως τόνισε τότε η υπουργός Πολιτισμού, «η διεθνώς αναγνωρισμένη Ελληνίδα επιμελήτρια, ιστορικός τέχνης και μουσειολόγος Κατερίνα Γρέγου σηματοδοτεί μία νέα εποχή για το ΕΜΣΤ».
Η νέα εποχή του ΕΜΣΤ, λοιπόν, είναι τώρα. «Εχουμε δεχτεί ένα κοινό που δεν ξέραμε, υπάρχει πολύς κόσμος που μπαίνει στο μουσείο για πρώτη φορά», σχολιάζει η κ. Γρέγου.
«Love» και Ξενάκης
Αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται στον χώρο του υπογείου (-1) η ομαδική έκθεση «Modern Love» την οποία έχει επιμεληθεί η ίδια, και μόλις ξεκίνησε ένα αφιέρωμα στο έργο του συνθέτη, μαθηματικού, αρχιτέκτονα Ιάννη Ξενάκη με δύο εκθέσεις που συνδέουν τη ζωή με τη σκέψη και τη δουλειά του, όπως και τη σχέση του με την Ελλάδα. Αναρωτιέμαι πώς εντάσσεται θεματικά ο Ιάννης Ξενάκης στο πρόγραμμα του ΕΜΣΤ. «Δεν με ενδιαφέρει μόνον το στενό πλαίσιο των εικαστικών, με ενδιαφέρει ο πολιτισμός γενικότερα», απαντά η κ. Γρέγου. «Δεν βλέπω τον Ξενάκη μόνον μέσα από το συνθετικό του έργο. Είναι στοχαστής, μαθηματικός, αρχιτέκτων, μηχανικός –ένας οικουμενικός καλλιτέχνης– και ένας από τους πιο πρωτοποριακούς δημιουργούς παγκοσμίως».
Για να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη καθόμαστε η μία απέναντι στην άλλη, στο μεγάλο τραπέζι της αίθουσας των συσκέψεων που επικοινωνεί με το προσωπικό της γραφείο. Κάποιες φορές υπογραμμίζει τα λεγόμενά της χτυπώντας το χέρι στο τραπέζι. Οι φωτογραφίες της είναι γελαστές και θερμές, κι έτσι είναι και η ίδια όταν δεν μιλάει επισήμως.
– Επειτα από δύο χρόνια στην καλλιτεχνική του διεύθυνση, ποια είναι η ταυτότητα του μουσείου;
– Το ΕΜΣΤ έχει ένα στίγμα κοινωνικό. Δεν είναι ένας ελιτίστικος οργανισμός που αφορά το ένα τοις εκατό των ανθρώπων και συντάσσεται απόλυτα με τους νόμους της αγοράς. Είναι άλλωστε σαφές στην επιμελητική πρακτική μου όλα αυτά τα χρόνια. Δεν κάνουμε εκθέσεις trendy καλλιτεχνών, που βγάζουν πολλά λεφτά στο χρηματιστήριο της τέχνης. Γι’ αυτό υπάρχουν οι γκαλερί, υπάρχουν τα ιδιωτικά μουσεία. Από εκεί και πέρα κάθε κύκλος του εκθεσιακού προγράμματος έχει μια συγκεκριμένη θεματική και συνοχή των εκθέσεων μεταξύ τους. Δεν είμαστε ένα μουσείο που ακολουθεί τις διεθνείς τάσεις, τις φτιάχνουμε.
– Ποιες είναι οι διεθνείς τάσεις;
– Πρόσφατα διεθνείς τάσεις είναι τα θέματα φύλου, ταυτότητας και φυλής. Και είναι και πάρα πολύ σημαντικά. Ασχολούμαστε με αυτά αλλά όχι μόνον με αυτά.
– Εως τώρα πάντως δίνετε έμφαση στις ομαδικές εκθέσεις.
– Θα γίνουν επίσης ιστορικές και αναδρομικές εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Απλά ήταν σημαντικό να ξεκινήσουμε με κάποιες κομβικές ομαδικές, που δεν έχουν ξαναγίνει στο μουσείο. Του χρόνου θα κάνουμε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση της Νοτιοαφρικανής Πένι Σιόπις: Γυναίκα, φεμινίστρια, ακτιβίστρια, anti-apartheid, μια καλλιτέχνις της ελληνικής διασποράς που χαίρει τεράστιας εκτίμησης παγκοσμίως.
Στο μουσείο πρέπει να παρουσιάζονται παράλληλα το σύγχρονο, το ιστορικό, το ξεχασμένο. Κάποια πράγματα θα τα δείτε στο μέλλον. Στη συλλογή δεν αγοράζουμε μόνον έργα σύγχρονων καλλιτεχνών –Ελλήνων και ξένων–, αγοράζουμε και παλιότερα ιστορικά έργα Ελλήνων. Ας πούμε πήραμε Βαλέριο Καλούτση, έναν πολύ σημαντικό λησμονημένο καλλιτέχνη, από τους πρώτους που μίλησαν για το περιβάλλον στην Ελλάδα και το land art.
– Συνεπώς αγοράζετε νέα έργα.
– Η συλλογή δεν έχει μείνει πίσω. Επειδή συστάθηκε από την Αννα Καφέτση στην οποία το μουσείο χρωστάει πάρα πολλά και μετά ολοκληρώθηκε το στήσιμο από την Κατερίνα Κοσκινά, δεν ήθελα να έρθω και να ξηλώσω το έργο των προκατόχων μου. Θεώρησα ότι έπρεπε να σεβαστώ αυτή τη δουλειά, να την αφήσω να κάνει τον κύκλο της. Πλέον κλείσαμε τρία χρόνια και η συλλογή πρέπει να ανανεώνεται. Εχουμε πάνω από 1.500 έργα. Τώρα ήρθε η ώρα να δώσουμε βαρύτητα στο νέο κεφάλαιο, κι αυτό θα γίνει σύντομα. Η συλλογή μας είναι μικρή, αλλά όχι ευκαταφρόνητη.
– Θεωρείτε ότι το ΕΜΣΤ πρέπει κατ’ αρχάς να στηρίξει την ελληνική σύγχρονη τέχνη και να ακολουθήσει η διεθνής;
– Θεωρώ ότι κατ’ αρχάς πρέπει να υποστηρίζουμε και να δείχνουμε σύγχρονη ελληνική τέχνη –νέα και ιστορική–, αλλά όχι μόνον. Σαν μουσείο πρέπει να δίνουμε τη δυνατότητα στο ελληνικό κοινό να βλέπει τέχνη που θα έπρεπε να ταξιδέψει στο εξωτερικό για να δει. Στη συλλογή αποφασίσαμε να εστιάσουμε, γιατί είναι αδύνατον να παρακολουθήσουμε όλες τις παγκόσμιες εξελίξεις. Κανένα μουσείο δεν μπορεί. Ο χώρος της σύγχρονης τέχνης έχει αναπτυχθεί υπέρμετρα, έχουν φυτρώσει μουσεία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Ετσι, εγώ επέλεξα να στραφούμε στην τέχνη της ευρύτερης περιοχής στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, και σε αυτή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής, των Βαλκανίων και της Βόρειας Αφρικής, που είναι το μέρος του κόσμου που μας αφορά πολιτικά και ιστορικά, και αφάνταστα πλούσιο σε αφηγήσεις. Και νομίζω ότι είναι και ο χώρος που ενδιαφέρει τον ξένο επισκέπτη ο οποίος έρχεται στην Ελλάδα, και δεν θέλει να δει τα ίδια που έχει δει αλλού.
Στο μουσείο πρέπει να παρουσιάζονται παράλληλα το σύγχρονο, το ιστορικό, το ξεχασμένο. Κάποια πράγματα θα τα δείτε στο μέλλον.
– Η δωρεά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου θα εκτεθεί σύντομα;
– Η αποδοχής μιας δωρεάς έχει πάντοτε μια διαδικασία σύνθετη, πίσω της υπάρχει μια τεράστια δουλειά. Η διαδικασία ολοκληρώνεται μέσα στο καλοκαίρι. Δεν θα εκθέσουμε ολόκληρη τη συλλογή Δασκαλόπουλου – νομίζω δεν το θέλει κι ο ίδιος. Και θα ενσωματωθούν σταδιακά σε εκθέσεις.
– Θα τα παρουσιάζετε στη μόνιμη συλλογή;
– Δεν είναι λογικό να υπάρχει μόνιμη, αμετάκλητη συλλογή σε ένα σύγχρονο μουσείο. Μόνιμη συλλογή έχουν τα ιστορικά μουσεία. Το Las Meninas του Βελάσκεθ είναι στη θέση του στο Πράδο, ο Βαν Ντάικ στη θέση του στην Εθνική Πινακοθήκη στο Λονδίνο, ο Ντα Βίντσι στη θέση του στο Λούβρο. Τα σύγχρονα μουσεία έχουν συλλογές που ανανεώνονται συνεχώς. «Μόνιμη συλλογή» είναι λάθος. Η σωστή διατύπωση είναι: «Συλλογές».
– Και πώς διαχωρίζονται από τις περιοδικές;
– Αν κάποιος έρθει, θα δει τις δύο περιοδικές εκθέσεις του Ξενάκη, και ανεβαίνοντας στους ορόφους θα δει την εκάστοτε έκθεση που είναι εγκατεστημένη εκείνη τη στιγμή, με έργα της συλλογής. Ο Καμπακόφ για παράδειγμα, ένας εξαιρετικός καλλιτέχνης, δεν μπορεί να πιάνει μια ολόκληρη αίθουσα για πάντα όταν εισέρχονται νέα έργα στο μουσείο.
– Κι αν θέλει κάποιος να δει, ας πούμε, το έργο του Γιάννη Κουνέλλη «Ατιτλο», το οποίο έως τώρα εκτίθεται μόνιμα στο ΕΜΣΤ;
– Δεν είναι γνώμονας η μονιμότητα ενός έργου σε ένα μουσείο τόσο νέο όπως είναι το ΕΜΣΤ. Εχουμε πάρα πολλά κενά στη συλλογή μας όπως πολλά μουσεία, τα οποία υπάρχουν όχι επειδή το θέλουμε αλλά επειδή δεν είχαμε τα μέσα. Σιγά σιγά προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να καλυφθούν.
– Το κοινωνικό κομμάτι είναι πλέον συνυφασμένο με τη σύγχρονη τέχνη;
– Οχι πάντα ούτε για όλους. Θα έλεγα ότι αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι του χώρου της επιμέλειας μουσείων που έχουν δημόσιο χαρακτήρα. Υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα στα δημόσια μουσεία σύγχρονης τέχνης και τα ιδιωτικά, λειτουργούν με διαφορετικά κριτήρια. Εμείς έχουμε πλέον μια χρηματοδότηση από την πολιτεία, που μας δίνει ως προς τις επιλογές μας.
– Αποτελεί ωστόσο προτεραιότητα για εσάς το εικαστικό έργο σε σχέση με την πολιτικό προβληματισμό του δημιουργού;
– Για εμάς προτεραιότητα είναι το πώς μεταφράζει ο καλλιτέχνης το παρόν εικαστικά, πώς μπορεί να μας παρασύρει σε μια άλλη θέαση ενός θέματος. Δεν φοβάμαι την ποίηση στην τέχνη, και την αισθητική που μπορεί να έχει ένα έργο τέχνης. Επίσης, προσπαθούμε να μιλάμε μια κατανοητή γλώσσα για το κοινό, στο μέτρο που μπορούμε. Να είναι σκεπτόμενη αλλά και προσβάσιμη.
– Είστε διευθύντρια του ΕΜΣΤ, και παράλληλα συχνά επιμελείστε εκθέσεις εκτός του μουσείου. Είναι κάτι που συνηθίζεται στον χώρο σας;
– Απολύτως. Μάλιστα τα ξένα μουσεία θέλουν πολύ οι διευθυντές τους να είναι δραστήριοι και αλλού, επειδή λειτουργούν και ως δυναμικοί πρεσβευτές μέσα στον χώρο της τέχνης. Οι περισσότεροι συνάδελφοί μου διευθυντές μουσείων στο εξωτερικό κάνουν Μπιενάλε, κάνουν μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, δεν είναι βιδωμένοι στο γραφείο τους.
• Η Κατερίνα Γρέγου επιμελείται την κεντρική έκθεση σύγχρονης τέχνης «Μυστήριο 3 Ελευσίνα Mon Amour», που εγκαινιάστηκε την Παρασκευή.
