«Α, ώστε πηγαίνεις να δεις τον κύριο Κάλλας!» αστειεύθηκε ένας φίλος που συνάντησα στον δρόμο καθ’ οδόν προς το ραντεβού μου με τον Τομ Βολφ, τον σκηνοθέτη της πολυαναμενόμενης παραγωγής της «Νόρμα» στο Ηρώδειο. Γέλασα, αλλά όταν το καλοσκέφτηκα, η παρατήρησή του δεν είναι τόσο άστοχη.
Την τελευταία δεκαετία, η ζωή του Τομ Βολφ –σκηνοθέτη της συναρπαστικής ταινίας «Μaria by Callas»– είναι αφιερωμένη αποκλειστικά στην αθάνατη Ελληνίδα ντίβα. Πέρα από τη βραβευμένη ταινία, είναι συγγραφέας τριών βιβλίων (ένα λεύκωμα και δυο μ’ επιστολές), εμπνευστής και παραγωγός της παράστασης «Επιστολές και αναμνήσεις» με τη Μόνικα Μπελούτσι, που έκανε τον γύρο του κόσμου, οργανωτής δύο εκθέσεων στο Παρίσι και στο Μονακό, και ιδρυτής μουσείου για τη Μαρία Κάλλας στο Παρίσι, το οποίο αναμένεται να εγκαινιαστεί για την 100ή επέτειο από τη γέννησή της. Αποκορύφωμα αυτής της εμμονικής αλλά και επιτυχέστατης ενασχόλησης είναι η τολμηρή απόφαση να σκηνοθετήσει για πρώτη φορά όπερα, και μάλιστα τη «Νόρμα», που, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, είναι ταυτισμένη με την Κάλλας.
Οπως έλεγε και εκείνη, «αν και ο ρόλος που αγαπώ πιο πολύ είναι εκείνος που τραγουδώ τη συγκεκριμένη στιγμή, με τη Νόρμα έχω εντελώς ιδιαίτερη σχέση. Τα δάκρυά μου όταν την ερμήνευα ήταν πραγματικά. Ξυπνώ τη νύχτα και τη σκέφτομαι».
Ο Βολφ είναι αποφασισμένος ότι η «Νόρμα» του θα είναι άξιος φόρος τιμής προς την Κάλλας για την εκατοστή επέτειο από τη γέννησή της. Ομως, παρ’ όλα τα εντυπωσιακά διαπιστευτήριά του, με έτρωγε η περιέργεια να μάθω αν αυτή η πρώτη σκηνοθεσία όπερας είναι «κεραυνός εν αιθρία» ή αν υπάρχει μια προ Κάλλας ζωή, με επαγγελματικές εμπειρίες που να τον εξοπλίζουν γι’ αυτό το γενναίο εγχείρημα.
Ο Τομ Βολφ, ο οποίος γεννήθηκε στη νότια Γαλλία με γονείς επιστήμονες και γιατρούς, εργάστηκε από το 2008 και για έξι χρόνια στο θέατρο Σατλέ (Chatelet) του Παρισιού, όταν ανέλαβε τη διεύθυνσή του ο Ζορζ Τσάπλιν (εγγονός του γίγαντα του σινεμά). Εκεί είχε, μας λέει, το προνόμιο να δουλέψει σε πολλές συναρπαστικές παραγωγές όπεραs, θεάτρου, αλλά και περφόρμανς, αρχικά στον οπτικό και εικαστικό τομέα και στη συνέχεια ως βοηθός σκηνοθέτη σε παραγωγές όπως η όπερα «The Fly» (Η μύγα) του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, βασισμένη στην ομώνυμη ταινία του με τον ίδιο στη σκηνοθεσία, μουσική του Xάουαρντ Σορ και μαέστρο τον Πλάθιντο Ντομίνγκο, σε συμπαραγωγή με την Οπερα του Λος Αντζελες. Επίσης ήταν βοηθός του Πέτρικα Ιονέσκο στο ανέβασμα της όπερας «Σιρανό ντε Μπερζεράκ» με τον Ντομίνγκο στον ομώνυμο ρόλο. «Ηταν εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρατηρώ και να μαθαίνω από αυτά τα ιερά τέρατα, που εκπροσωπούν δύο τόσο διαφορετικά στυλ, καθώς και πολλά άλλα, στο ενδιάμεσο. Επίσης, μέσα από τις πολλές ειδικότητες στις οποίες συμμετείχα, μάθαινα πώς λειτουργεί ένα μεγάλο θέατρο», μου λέει ο ίδιος.
Συναντώντας το μπελκάντο
Υστερα από έξι χρόνια μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και γράφτηκε στη διάσημη σχολή υποκριτικής Actors Studio. Ενόσω φοιτούσε εκεί αποφάσισε να δει την όπερα «Μαρία Στουάρντα» του Ντονιτσέτι στη Μετροπόλιταν Οπερα με πρωταγωνίστρια την Τζόις ντι Ντονάτο. «Κι εκεί ερωτεύτηκα τον κόσμο του μπελκάντο. Αυτό ήταν αναπάντεχο, και ενδιαφέρον γιατί καθ’ όλα τα χρόνια μου στο Σατλέ, ποτέ δεν είχαμε ασχοληθεί αυτό το ρεπερτόριο», σχολιάζει.
Μαγεμένος, μόλις γύρισε στο σπίτι, έψαξε στο Διαδίκτυο και η πρώτη εκτέλεση όπερας μπελκάντο που βρήκε ήταν με τη Μαρία Κάλλας. «Αυτό ήταν “το κάλεσμα”, η κεραυνοβόλος αρχή της σχέσης μου μαζί της», εξηγεί. Για την Κάλλας το μπελκάντο ήταν, όπως έλεγε η ίδια, ο κόσμος της, «το πιο κατάλληλο ρεπερτόριο και στυλ για να εκφράσω το εαυτό μου, ο τρόπος να προσφέρω στο κοινό κάτι πιο ωραίο από την ίδια τη ζωή».
Ακούγοντας ακατάπαυστα δίσκους της και διαβάζοντας ό,τι μπορούσε να βρει για εκείνη, ο Βολφ αποφάσισε να κάνει την ταινία «Maria by Callas», στην οποία παρουσιάζει η ίδια τον εαυτό της, με δικά της λόγια, μέσα από δεκάδες γράμματα σε γνωστούς, φίλους και συναδέλφους. Χρειάστηκαν πέντε χρόνια ακατάπαυστης, επίμονης έρευνας και προετοιμασίας πριν από την πρεμιέρα της ταινίας, το 2017.
Τώρα, όπως λέει ο ίδιος, «η παραγωγή της Νόρμας είναι το αποκορύφωμα της μέχρι τώρα πορείας της ζωής μου. Ολο μου το παρελθόν, τα ποπ τραγούδια που έγραφα στα δεκαέξι μου, η μαθητεία μου στο θέατρο, η δουλειά μου στον κινηματογράφο, η εμπειρία μου με το σόου με τη Μόνικα Μπελούτσι, οι ικανότητες που απέκτησα σε όλες αυτές τις ενασχολήσεις, ετοίμασαν τον δρόμο γι’ αυτή την πρώτη μου σκηνοθεσία όπερας».
Πώς αρχίζει την προετοιμασία του; «Με το συναίσθημα, τον απίστευτα πλούσιο συναισθηματικό κόσμο του αριστουργήματος του Μπελίνι. Ο Βάγκνερ, μεγάλος θαυμαστής του “τρυφερού Σικελού”, έλεγε ότι “όποιος ακούει αυτή τη μουσική χωρίς δάκρυα στα μάτια, δεν έχει καταλάβει τίποτα για τίποτα”. Και αυτή η θεσπέσια μουσική είναι, σ’ αυτή τη περίπτωση, συνδυασμένη με ένα από τα καλύτερα οπερατικά λιμπρέτα. Υπάρχει τόση ποίηση, τόσος ρομαντισμός και τόσο βάθος στο λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνο, που σε συνδυασμό με την εξαίσια ομορφιά της μουσικής, δημιουργεί μια έντονη συγκινησιακή ατμόσφαιρα. Για μένα, αυτό είναι το σημείο εκκίνησης. Οσον αφορά τους χαρακτήρες του έργου, δεν μπορείς στην πορεία να μη σκέφτεσαι την Κάλλας, που έδωσε καινούργια ζωή στη Νόρμα. Πάντα έλεγε ότι δεν κάνει τίποτε το ιδιαίτερο, απλά προσπαθούσε να υπηρετήσει τον συνθέτη συνεχίζοντας την παράδοση των προκατόχων της, της Τζιουντίτα Πάστα και της Μαρία Μαλιμπράν, που ενσάρκωσαν το έργο στην εποχή του Μπελίνι. Και αυτό θα προσπαθήσω να κάνω και εγώ, δηλαδή το αντίθετο από ό,τι συμβαίνει σήμερα, που οι σκηνοθέτες συχνά μεταφέρουν τα έργα στην εποχή μας. Νομίζω ότι αυτό είναι κρίμα. Διότι η ομορφιά της όπερας είναι ότι μας μεταφέρει σ’ έναν άλλο κόσμο, αντί να μεταφέρουμε εμείς τον δικό μας δυστοπικό κόσμο στη σκηνή, προδίδοντας έτσι τους συνθέτες».
Η όπερα έχει τέσσερις βασικούς χαρακτήρες: τη Νόρμα, (Τζόις Ελ-Κουρί), την Ανταλτζίζα (Τερέζα Καρλομάγκνο), τον Πολιόνε (Μάριος Φραγκούλης) και τον Οροβέζο (Σάβα Βέμιτς). «Ο τρόπος που τους σκιαγραφούν ο Μπελίνι και ο Ρομάνο, μέσα από διαφορετικά αλλά τρομερά έντονα συναισθήματα, σου παρέχει χώρο για βαθιά αισθηματική εξερεύνηση σχετικά με το πώς να τους παρουσιάσεις, διαπλέοντας μέσα από τον πλούσιο και ταραγμένο εσωτερικό τους κόσμο», υπογραμμίζει ο σκηνοθέτης.
Παντοδύναμη γυναίκα
Ποια είναι η Νόρμα για τον ίδιο; «Στη Νόρμα, αν το καλοσκεφτούμε, βλέπουμε μια πολύ μοντέρνα γυναίκα, μια γυναίκα παντοδύναμη που ασκεί απόλυτη εξουσία στον λαό της. Μόνο εκείνη έχει το δικαίωμα να κηρύξει πόλεμο ή ειρήνη, και ασκεί απόλυτη εξουσία πάνω στους πολεμιστές της, στους πάντες. Και, από το πρίσμα της σημερινής μας εποχής, είναι τρομερά ενδιαφέρον ότι πριν από διακόσια χρόνια, ο Μπελίνι και ο Ρομάνο δημιούργησαν ένα χαρακτήρα τόσο μπροστά από την εποχή τους! Ταυτόχρονα η Νόρμα έχει έντονη προσωπική ζωή, με έναν κρυφό, μυστικό και απαγορευμένο από τη θρησκεία της δεσμό, και μάλιστα με τον εχθρό του λαού της, με τον οποίο έχει αποκτήσει δυο παιδιά. Ενστερνίζεται αυτή την περίπλοκη ζωή ελεύθερα και την αντιμετωπίζει γενναία, με σθένος και αξιοπρέπεια, αλλά και με όλη την έντονη εσωτερική αναταραχή που καθιστά τον ρόλο τόσο συγκλονιστικό».
Οπως λέει, μόνο μια τραγουδίστρια-ηθοποιός πρώτης γραμμής θα μπορούσε να ενσαρκώσει αυτά τα συναισθήματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας αγγίξει βαθιά μέσα μας. «Και αυτό έκανε η Κάλλας, ενσάρκωση Ελληνίδας τραγωδού, που εισήγαγε το θέατρο και την αρχαία τραγωδία στο λυρικό θέατρο. Αυτό το μείγμα όταν υλοποιείται από σπουδαίους τραγουδιστές-ηθοποιούς είναι δυναμίτης! Αυτό θα προσπαθήσω να δημιουργήσω με τους καλλιτέχνες μου, ιδίως την Τζόις Ελ-Κουρί, που θα ενσαρκώσει τη Νόρμα και είναι η επιτομή της τραγουδίστριας-ηθοποιού. Και θα είμαι ευτυχής αν στο μέλλον είμαι γνωστός ως ο σκηνοθέτης στου οποίου την παραγωγή η Τζόις Ελ-Κουρί τραγούδησε τη πρώτη της “Νόρμα”».
«Νόρμα», Ηρώδειο, 28 και 30 Αυγούστου.
Μουσική διεύθυνση: Γιουτζίν Κον
Κοστούμια: Γιάννης Μεντζικώφ
Χορογραφία: Ερση Πήττα.
