Oσα βιβλία πραγματεύονται την προσωπική εμπειρία κάποιου με την ψυχική ασθένεια, μου κινούν το ενδιαφέρον, γιατί ανοίγουν ένα παραθυράκι σ’ έναν εύθραυστο ψυχισμό που λόγω ανάγκης τον διακατέχει γενναιότητα και σοφία καθώς και από προσωπική διαστροφή, έχοντας τη δική μου εμπειρία με τη διπολική διαταραχή. Η Εσμέ Ουέιτζουν Ουάνγκ, αφού πέρασε αρκετά χρόνια της ενήλικης ζωής της αγνοώντας ότι δεν είχε διπολική διαταραχή, αλλά μιας μορφής σχιζοφρένεια, τη σχιζοσυναισθηματική διαταραχή διπολικού τύπου, παραδίδει στον αναγνώστη ένα συγκλονιστικό αφήγημα λόγω πλούτου εμπειριών ζωής και παρατήρησης εαυτού.
Η Ουάνγκ πέρασε στο Στάνφορντ με άριστη βαθμολογία, για να εξοριστεί αρκετά σύντομα, αφού το πανεπιστήμιο δεν ήθελε να λάβει ευθύνη για τα ψυχωσικά της επεισόδια. Aρχισε να ερευνά την ασθένειά της προσπαθώντας να κατανοήσει τα παιχνίδια που έπαιζε ένα εξαιρετικά ευφυές και πολυσχιδές μυαλό. Το 2016 έγραψε ένα πρώτο μυθιστόρημα, το «The Border of Paradise», που πραγματεύεται σύνθετους οικογενειακούς δεσμούς, ενώ κάθε χαρακτήρας που εμφανίζεται συναντά κάποτε την ψυχική ασθένεια. Εχει λάβει πλήθος βραβεύσεων και υποτροφιών, ενώ το έργο της έχει δημοσιευθεί σε έγκριτα λογοτεχνικά περιοδικά. Το 2019 έγραψε τη συλλογή «Ολες μου οι σχιζοφρένειες», που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Αγρα (μτφρ.: Δέσποινα Αντωνοπούλου – Γιάννης Ζέρβας, πρόλογος: Νίκος Στεφανής). Το βιβλίο, αφού περιγράφει τον γολγοθά ενός πανέξυπνου ανθρώπου, από την πρώτη φορά που άκουσε μια φρικτή φωνή, αποκύημα του μυαλού του, μέχρι σήμερα, δύο δεκαετίες σχεδόν μετά, αναλύει την ιδρυματοποίηση, τη μετατραυματική εμπειρία, τον κόσμο της μόδας, τη μητρότητα και φυσικά την αγάπη. Εν είδει προλόγου της συζήτησής μας, παραθέτω εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο: «Φοβάμαι ότι η προσέγγιση της σχιζοφρένειας ως πύλης προς την καλλιτεχνική ευφυΐα ωραιοποιεί την ασθένεια με τρόπο που δεν είναι υγιής, οπότε εμποδίζει όσους υποφέρουν από σχιζοφρένεια να ζητήσουν βοήθεια. Αν η δημιουργικότητα είναι πιο σημαντική από τη διατήρηση της αίσθησης της πραγματικότητας, τότε έχω ένα αληθοφανές επιχείρημα να παραμένω ψυχωτική, αλλά το κόστος είναι τέτοιο που ούτε εγώ ούτε οι αγαπημένοι μου άνθρωποι θα επιλέγαμε να πληρώσουμε».
– Διάβασα το βιβλίο σας έχοντας πρώτα διαβάσει το «Ενα ανήσυχο μυαλό» της Κέι Ρέντφιλντ Τζέιμισον, στο οποίο η συγγραφέας/ψυχίατρος μιλάει για τους αγώνες της με τη διπολική διαταραχή. Το κεντρικό μήνυμα, νομίζω, στο δικό της βιβλίο είναι ότι η ζωή της είναι πιο πλούσια με την ασθένειά της. Παλεύοντας κι εγώ η ίδια με τη διπολική διαταραχή, με ενδιαφέρει να μάθω αν θα επιλέγατε να ζήσετε χωρίς την ασθένειά σας, αν είχατε την επιλογή, ή την βρίσκετε κάτι τόσο ενσωματωμένο στον χαρακτήρα σας που δεν θα το αλλάζατε.
– Αναφέρατε ότι αυτό είναι ενσωματωμένο στον χαρακτήρα μου, και ότι ως εκ τούτου δεν θα ήθελα να το αλλάξω. Αμφισβητώ την ιδέα ότι αυτά τα πράγματα πάνε μαζί. Πιστεύω ότι είναι ενσωματωμένο στον χαρακτήρα μου. Ωστόσο, θα το άλλαζα αν μπορούσα. Τελευταία η ασθένειά μου έχει υποτροπιάσει, και μου υπενθυμίζεται αδιάλειπτα ότι η ψυχική υγεία είναι το παν. Αυτό που βιώνω, είναι μια κατάσταση του εγκεφάλου, επομένως χρωματίζει το βλέμμα μου απέναντι στη ζωή. Σχεδόν δεν έχει σημασία ποιες είναι οι συνθήκες της ζωής μου. Αναφέρω στο βιβλίο μου ότι υπάρχει και η πιθανότητα ένα από τα συμπτώματά σου να είναι ότι δεν μπορείς να νιώσεις αγάπη, το οποίο με τρομοκρατεί. Αν δεν μπορώ να νιώσω αγάπη, υπάρχει άλλος λόγος άραγε να είσαι ζωντανός; Ακόμη κι αν είμαι αγαπητή, έχω μια στέγη πάνω απ’ το κεφάλι μου, βραβεύεται η δουλειά μου, παρ’ όλα τα παραπάνω, θα ήμουν δυστυχής αν το μυαλό μου αποφάσιζε να επιτεθεί στον εαυτό του και να μην μπορεί να αγαπήσει. Το έχω ζήσει όμως. Ελπίζω να μη μου ξανασυμβεί.
Ενα από τα συμπτώματα μπορεί να είναι ότι δεν μπορείς να νιώσεις αγάπη, το οποίο με τρομοκρατεί. Αν δεν μπορώ να νιώσω αγάπη, υπάρχει άλλος λόγος άραγε να είσαι ζωντανός;
– Eνα από τα πράγματα που λάτρεψα στο βιβλίο σας είναι πώς, πιστεύω σκόπιμα, αποφύγατε να του δώσετε ένα happy ending, πως είπατε την αλήθεια σας, περνώντας το μήνυμα ότι ανά πάσα στιγμή θα μπορούσατε να ξανακυλήσετε σε κάποια κρίση. Πιστεύετε ότι μπορείτε να γιατρευτείτε; Θα θέλατε; Το ελπίζετε;
– Νομίζω ότι αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση, γιατί ο μόνος τρόπος να θεωρήσω ότι γιατρεύτηκα θα ήταν να πεθάνω χωρίς να βιώσω άλλο ένα επεισόδιο, είτε κάποιο ψυχωτικό επεισόδιο, είτε κάποια άλλη διαταραχή διάθεσης. Εύχομαι να μπορούσα να γιατρευτώ. Δεν είμαι από τους ανθρώπους που νιώθουν ευγνωμοσύνη για την ψυχική τους ασθένεια ή που πιστεύουν ότι η ζωή τους θα καταστρεφόταν χωρίς αυτή.
– Oταν ήμουν έγκυος, κάποιος κοντινός μου με ρώτησε αν είχα σκεφτεί τι θα σήμαινε για το παιδί μου να γεννηθεί από μια μητέρα με διπολική διαταραχή, όχι μόνο για το αν θα μπορούσα να φροντίσω το παιδί μου, αλλά επίσης γιατί η ασθένεια μπορεί να είναι κληρονομική. Στο βιβλίο γράφετε: «Ημουν ψυχωτική για περίπου μισό χρόνο το 2013 και θα μπορούσα να ξαναείμαι ψυχωτική ανά πάσα στιγμή. Δεν θέλω να υποβάλω ένα παιδί στην ταλαιπωρία να με έχει για μάνα του. Γίνομαι έξαλλη με την ανάκριση». Πώς νιώθετε για τη μητρότητα σήμερα; Πιστεύετε ότι είναι τρελό να γίνει κάποια μητέρα έχοντας σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας;
– Πιστεύω ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος θα έπρεπε να γίνει γονιός αν το επιθυμεί. Αυτή είναι μια κάπως γενικόλογη δήλωση, και είμαι σίγουρη ότι υπάρχουν κενά και καταστάσεις στις οποίες ένας άνθρωπος θα έπρεπε να αποφασίσει διαφορετικά, αλλά σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι οι άνθρωποι θα έπρεπε να γίνονταν γονείς αν το ήθελαν. Σε προσωπικό επίπεδο, έχοντας περάσει τόσα θέματα ψυχικής υγείας, δεν βρίσκω τη μητρότητα ελκυστική. Υπήρχε μια περίοδος κατά την οποία ήθελα να κάνω παιδιά, και είναι πιθανόν να κατανίκησα αυτήν την επιθυμία για το καλό και των δυο μας.
Προσπάθεια να εξαλείψουμε το στίγμα
– Γιατί πιστεύετε ότι είναι τόσο συνηθισμένο να λάβεις μια λανθασμένη διάγνωση;
– Για διάφορους λόγους. Κάποιες διαγνώσεις κάνουν καιρό να εμφανιστούν, επομένως η εξέλιξη των διαγνώσεων αργεί κι αυτή. Η σχιζοφρένεια δεν εμφανίζεται πριν τα 20 σου. Η διπολική διαταραχή, όχι πριν το τέλος της εφηβείας σου. Επιπλέον, πιστεύω ότι είναι σύνηθες να γίνει λανθασμένη διάγνωση, γιατί πολλές ψυχικές ασθένειες μιμούνται η μία την άλλη και κάτι που μοιάζει αρχικά με διπολική διαταραχή μπορεί αργότερα να εξελιχθεί σε σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, λόγω των πολλών κοινών συμπτωμάτων.
– Ποια είναι η πιο κοινή παρανόηση σχετικά με τη σχιζοφρένεια;
– Οτι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια δεν μπορούν να ζήσουν πλήρεις ζωές, ότι δεν τους αξίζει η ζωή ή το να είναι μέλη της κοινωνίας. Η πιο συνηθισμένη παρανόηση, όταν δεις τα νέα, είναι ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι επικίνδυνοι. Το ακούμε συχνά, αλλά θα το ξαναπώ, οι άνθρωποι που διαγιγνώσκονται με κάποια σοβαρή μορφή ψυχικής ασθένειας είναι πιο σύνηθες να είναι θύματα βίας παρά να διαπράξουν βία.
– Τι κάνετε αυτόν τον καιρό; Δουλεύετε; Γράφετε;
– Είμαι η ιδρύτρια της Απροσδόκητης Ακαδημίας Γραφής (Unexpected Writing Academy), μια διαδικτυακή σχολή δημιουργικής γραφής για το μη λογοτεχνικό πεζογράφημα (non-fiction). Εχουμε στο ιστορικό μας παραπάνω από 100 μαθητές, με πολλούς απ’ αυτούς να εκδίδουν βιβλία με μεγάλη επιτυχία. Είναι κάτι για το οποίο είμαι εξαιρετικά περήφανη, αλλά ήταν μεγάλη πρόκληση, με την οικονομία να είναι σε τόσο εύθραυστη κατάσταση. Δεν ξέρουμε τι θα συμβεί στο μέλλον. Συνεχίζω να γράφω. Μου είναι αδύνατον να έχω μια δουλειά 9 το πρωί με 5 το απόγευμα. Ασκεί πολύ απλά υπερβολική πίεση στο μυαλό μου, το οποίο φέρει σοβαρά συμπτώματα που οδηγούν σε νοσηλεία. Σωματικά μιλώντας, έχω αναπηρίες που καθιστούν πολύ δύσκολο να καθίσω και να δουλέψω στον υπολογιστή για πολλές ώρες, ή να είμαι όρθια έστω και για λίγο. Προτιμώ να δουλεύω απ’ το σπίτι.
– Είμαστε κοντά στο να εξολοθρεύσουμε το στίγμα της ψυχικής ασθένειας;
– Πιστεύω ότι είμαστε πιο κοντά στο να εξολοθρεύσουμε το στίγμα, απ’ ό,τι για παράδειγμα 10, 20, 30 χρόνια πριν. Αλλά το να το εξαφανίσουμε εντελώς είναι μεγάλο ζήτημα. Δεν ξέρω αν μπορούμε να το καταφέρουμε, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε, και σ’ αυτό ελπίζω: να το προσπαθήσουμε όλοι.
