Ο Τζον Λε Καρέ δεν έδινε συχνά συνεντεύξεις. Αλλωστε, ποια πλευρά του να ξεδίπλωνε σε αυτές; Του συγγραφέα Τζον Λε Καρέ ή του ανθρώπου Ντέιβιντ Κόρνγουελ, όπως και ήταν το πραγματικό του όνομα; Να μιλούσε για τη θητεία του στη Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών της Βρετανίας ή αρκούσε κάποιος να ανοίξει τις σελίδες ενός μυθιστορήματός του, να μελετήσει έναν από τους ήρωές του και να μάθει συγχρόνως την ιστορία του ανθρώπου που τους έπλασε; Και αν τελικά καθόταν και μιλούσε πράγματι για όλα αυτά, η αλήθεια θα ξεδιπλωνόταν ή θα περιπλεκόταν;
Με έναν μυστήριο τρόπο, θα συνέβαιναν και τα δύο. Το 2019, έναν χρόνο πριν τον θάνατό του, ο Τζον Λε Καρέ κάθισε απέναντι στον σπουδαίο κινηματογραφιστή Ερολ Μόρις, τον ντοκιμαντερίστα που κάποτε δίδαξε τι θα πει ντοκιμαντέρ εγκλήματος («The Thin Blue Line»), έχτισε μια ιλαροτραγωδία της ίδιας της ζωής μιλώντας για σκύλους («Gates of Heaven»), αλλά και δόμησε το προφίλ του πάλαι ποτέ Αμερικανού υπουργού Αμυνας «του Πολέμου του Βιετνάμ» Ρόμπερτ ΜακΝαμάρα, για να αναφερθούμε και στο «The Fog of War», την ταινία του που ξεχώριζε και ο Τζον Λε Καρέ.
Από την εκ βαθέων αυτή συζήτηση μεταξύ του σκηνοθέτη και του συγγραφέα προέκυψε το ντοκιμαντέρ «The Pigeon Tunnel», που αυτή τη στιγμή προβάλλεται στο Apple TV+ αλλά και διάφορες αίθουσες ανά τον κόσμο. Ενα ντοκιμαντέρ που δεν λέει απλά την ιστορία ενός συγγραφέα, αλλά βουτάει στο παρελθόν για να εκμαιεύσει τα γεγονότα που ακόμα και για τον ίδιο τον Λε Καρέ/Κόρνγουελ τώρα αφήνονται να αποκαλυφθούν. Δεν μοιάζει απλά με μια εξομολόγηση, αλλά με μια συνεδρία σε σχεδόν ζωντανή μετάδοση.
Εξ ου και «The Pigeon Tunnel»: αυτός είναι ο τίτλος που ο συγγραφέας της κατασκοπείας έδινε πάντα ως τίτλο εργασίας όσο δούλευε ένα νέο βιβλίο του, αυτόν τον τίτλο επέλεξε να δώσει και στην αυτοβιογραφία του. Ετσι βαφτίστηκε τελικά και το ντοκιμαντέρ για τη ζωή του που βγήκε μετά θάνατον. Είναι μια φράση που πάει πίσω στα παιδικά του χρόνια, όταν ο μικρός Ντέιβιντ Κόρνγουελ πήγαινε μαζί με τον πατέρα του σε ένα μέρος της Γαλλίας, όπου οι άνθρωποι δημιουργούσαν ένα τρικ για να σκοτώσουν περιστέρια: τα τάιζαν και τα οδηγούσαν σε ένα μικρό τούνελ. Οταν τα πουλιά έφταναν στην άλλη του πλευρά, τα περίμενε ο θάνατος, μιας και τα πυροβολούσαν.
Αυτό το τρικ ίσως να είναι και η ίδια η ζωή για τους λογοτεχνικούς ήρωες του Λε Καρέ, ίσως ήταν και το «μότο» του στη δική του ζωή. Δείχνει ενίοτε συγκλονιστικό πώς ένας άνθρωπος που μια ζωή ψάχνει την αλήθεια του μέσα από την εναλλαγή ρόλων και προσωπείων, εδώ ανοίγεται για ζητήματα πολύ προσωπικά, όπως η σχέση του με τους γονείς του και την ίδια στιγμή, ενώ δείχνει να έχει πλήρη αίσθηση πως λέει μια ιστορία που θέλει να ελέγξει. Γίνεται ο περφόρμερ της ίδιας του της ζωής. Η αλήθεια είναι μόνο ό,τι αφήνουμε τον άλλο να δει – όλοι οι σπουδαίοι αφηγητές το γνωρίζουν αυτό.
Το «The Pigeon Tunnel» αποτελεί προσωπική υπόθεση και πίσω από τα φώτα του, στην παραγωγή του οποίου βρίσκουμε τον Σάιμον και τον Στίβεν Κόρνγουελ, γιους του Τζον Λε Καρέ, που στο παρελθόν έχουν βάλει το χέρι τους σε αρκετές κινηματογραφικές μεταφορές των βιβλίων του πατέρα τους. Αυτό όμως είναι το πρώτο τους ντοκιμαντέρ. Και είναι για τον πατέρα τους.
Είναι παράξενο να ακούς από την άλλη άκρη του Zoom δυο ανθρώπους να αποκαλούν τον Τζον Λε Καρέ «μπαμπά». Και γίνεται πιο περίεργο όταν και οι δύο, με κάποιον όχι πολύ προφανή τρόπο, του μοιάζουν φυσιογνωμικά. Ο Σάιμον, λίγο πιο πολύ.
– Πώς ξεκίνησε, λοιπόν, η ιδέα να γίνει το «The Pigeon Tunnel» ντοκιμαντέρ και πώς κατέληξε το πρότζεκτ στα χέρια του Ερολ Μόρις;
Σάιμον Κόρνγουελ: Τα δύο συμπίπτουν βασικά. Με προσέγγισε ο Ερολ μέσω ενός κοινού φίλου. Ηρθε στο Λονδίνο και κάναμε μια κουβέντα, αναρωτιόταν αν ο μπαμπάς μας θα ενδιαφερόταν να κάνει μια συνέντευξη. Οπότε στην ουσία ήταν ο Ερολ που το έβαλε μπρος. Και έπειτα, ο μπαμπά μας ήταν μεγάλος θαυμαστής της δουλειάς του Ερολ Μόρις, του άρεσαν ειδικά δουλειές του όπως το «The Fog War». Επίσης, ήταν 88 χρονών, ήταν ακόμη πολύ κοφτερό το μυαλό του, νομίζω πως ένιωθε πως αυτή ήταν μια καλή στιγμή να κάνει μια συνέντευξη που κοιτούσε πίσω στη ζωή του. Ηταν επομένως ένας ευτυχής συνδυασμός συμπτώσεων, όλα έδεσαν γλυκά.
– Και όταν προσπαθείς να πεις μια ιστορία για έναν αφηγητή, όπως ήταν φυσικά ο πατέρας σας, προσπαθεί αυτός με κάποιον τρόπο να ηγηθεί της αφήγησης; Χρειάστηκε ας πούμε να τον κατευνάσετε;
Στίβεν Κόρνγουελ: Δεν χρειάστηκε κάτι τέτοιο, δεν υπήρχαν κιόλας τέτοιες προϋποθέσεις. Αλλά μια από τις συναρπαστικές διαστάσεις, που υπάρχει στην ταινία και ως θέμα συζήτησης, είναι η δυναμική που νιώθεις να υπάρχει, η αίσθηση ότι ο μπαμπάς μας ήταν ένας αφηγητής πρώτα από όλα. Σε οποιαδήποτε συνθήκη, θα ήθελε να ξετυλίξει μια ιστορία. Και στην ταινία μιλάει για το πώς στο χάος του κόσμου, έβρισκε ιστορίες. Και ο Ερολ, ως επίσης ένας αφηγητής του ντοκιμαντέρ, ήθελε να βρει αυτή την ιστορία, όσο τον ανακάλυπτε μέσα από αυτό το ταξίδι. Ναι, ο μπαμπάς μας πάντα ήθελε να φτιάξει ένα αφήγημα, ήταν το φυσικό του ένστικτο και αντανακλά τον χαρακτήρα του. Ο Ερολ προσπαθεί να βρει αυτό το αφήγημα σταδιακά και αυτό γίνεται η πραγματική κατευθυντήρια γραμμή της ταινίας. Οχι μέσα από κάποιου είδους σύγκριση, αλλά μέσα από μια ειλικρινή, διεισδυτική ματιά για το πού κάθεται η μπίλια της αφήγησης και από πού αυτή προέρχεται. Στο ντοκιμαντέρ ο μπαμπάς μας λέει ότι υπάρχει ένα φράγμα για το πού τελειώνει η αλήθεια και πού ξεκινά η μυθοπλασία, ένιωθε όμως πάντα πως αυτό είναι ένα ρευστό σημείο.
– Αυτό που συμπεραίνεις (και) βλέποντας το ντοκιμαντέρ είναι πως όλη η υπόσταση του Τζον Λε Καρέ είχε μια διττότητα, λες και η μία πλευρά υπήρχε για να κρύβει την άλλη και τούμπαλιν. Τι σήμαινε, λοιπόν, στην πραγματικότητα αυτό το «κρυφτό»;
Στίβεν Κόρνγουελ: Αυτό ήταν ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του και της δημιουργικής διαδικασίας για αυτόν. Μπορεί να το δει κανείς και στους χαρακτήρες που έπλαθε, αποκάλυπτε ή απέκρυπτε πράγματα προκειμένου να ελέγξει την αφήγηση. Είναι ενός είδους ισορροπία που διαποτίζει όλα τα βιβλία του. Τι γίνεται αντιληπτό ως αλήθεια και τι είναι πραγματικά αληθινό. Και κάτι που εντυπωσιάζει τον Ερολ και θέλει να δει μέσα από την ταινία τι είναι αυτή η διττότητα, όχι μόνο στον Τζον Λε Καρέ, αλλά σε όλους μας.
– Εχετε αναλάβει επίσης την παραγωγή σε ταινίες μυθοπλασίας βασισμένες σε βιβλία του Τζον Λε Καρέ. Ποιες είναι οι διαφορετικές προκλήσεις σε κάθε περίπτωση;
Σάιμον Κόρνγουελ: Αυτό είναι το πρώτο ντοκιμαντέρ που κάνουμε. Ηταν ένα ταξίδι ανακάλυψης για εμάς. Και μας πήρε πολύ χρόνο να κάνουμε την ταινία. Ο μπαμπάς μας έδωσε τη συνέντευξη το 2019, έχουν περάσει τέσσερα χρόνια. Υποθέτω πως το προφανές είναι ότι στη μυθοπλασία ξεκινάς με την ιστορία και τους χαρακτήρες και χτίζεις κόσμους γύρω από αυτά, αλλά ξέρεις πού τελειώνει η αφήγηση. Στο ντοκιμαντέρ είναι σαν να συμβαίνει το αντίθετο. Ξεκινήσαμε με τη συνέντευξη, είχαμε μια συζήτηση 13-14 ωρών μεταξύ του Ερολ και του μπαμπά μας. Και ανάμεσα σε αυτή ο Ερολ προσπάθησε να χτίσει μια ιστορία. Είναι σχεδόν το αντίθετο από τη μέθοδο του μπαμπά μας. Και νομίζω πως και στον μπαμπά μας αυτό φάνηκε περίεργο. Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο Ερολ δεν κινούνταν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ο σκηνοθέτης ρωτούσε πράγματα απλά γιατί ήθελε να μάθει ποιες ήταν οι απαντήσεις σε αυτά, όχι γιατί είχε μια παγιωμένη θέση στην οποία ήθελε να συνεισφέρει ο μπαμπάς μας.
– Είστε παραγωγοί αλλά και γιοι, στην προκειμένη, του κεντρικού προσώπου της ταινίας. Είναι κόντρα ρόλοι; Ή είναι αυτός ο συνδυασμός που δίνει το τελικό αποτέλεσμα;
Στίβεν Κόρνγουελ: Υπάρχουν πολλές απαντήσεις σε αυτό. Οπως είπαμε και παραπάνω, έχουμε κάνει πολλές κινηματογραφικές μεταφορές βιβλίων του μπαμπά μας και ήταν μια πολύ ουσιαστική εμπειρία να δουλεύουμε μαζί του στις ιστορίες του. Υπό μία έννοια, αυτό το ντοκιμαντέρ δεν θα είχε υπάρξει, αν δεν είχαν προηγηθεί αυτά τα πρότζεκτ. Η εμπιστοσύνη και η σιγουριά που όλοι είχαμε, συμπεριλαμβανομένου και του Ερολ με τον τρόπο του, είναι κάτι που έφερε η προηγούμενη συνεργασία μας με τον μπαμπά μας. Και ο Ερολ μπορούσε να αναπαραγάγει αυτή τη σιγουριά και να προκύψει η συζήτηση που ήθελε. Και εμείς προσωπικά, καταλαβαίνουμε τώρα πόσο βαθύ ήταν όλο αυτό το ταξίδι, που τώρα βρίσκεται στο τέλος του, που καθόμαστε μαζί με το κοινό σε μια αίθουσα και βλέπουμε την ταινία. Και πόσο τυχεροί ήμασταν με το τάιμινγκ αυτής της σύγκλισης. Το ένα οδήγησε το άλλο και τώρα έχουμε το «The Pigeon Tunnel», στο οποίο ο Ερολ Μόρις αιχμαλώτισε αυτή τη στιγμή στον χρόνο με έναν μοναδικό τρόπο.
– Οταν το ντοκιμαντέρ πήρε την τελική του μορφή, προέκυψε κάτι που ενδεχομένως, σας έπιασε εξαπίνης; Καθίσατε και εσείς να δείτε και να μάθετε την ιστορία του πατέρα σας από την αρχή;
Στίβεν Κόρνγουελ: Γενικά, είναι πολύ συγκινητικό να βλέπεις την ολοκληρωμένη ταινία σε μια αίθουσα με κόσμο και να νιώθεις μια μεγαλύτερη σύνδεση με την ίδια την ανθρωπότητα, όπως γινόταν και στις δουλειές του πατέρα μας. Αντιλαμβάνεσαι την οικειότητα που είχε αναπτυχθεί με τους αναγνώστες του. Οι θεατές προσεγγίζουν πολύ προσωπικά την ταινία. Και μιλάει για πλευρές της ζωής του με τον Ερολ που δεν είχε εξωτερικεύσει στην οικογένειά του ή τους κοντινούς του ανθρώπους. Αλλά ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο μιλάει για τη δημιουργική διαδικασία έχει μια ειλικρίνεια που δεν είχα ξαναδεί. Μιλάει για παράδειγμα σε κάποιο σημείο για τη μητέρα του, αυτά είναι θέματα που κανονικά δεν άγγιζε, γιατί και ο ίδιος ακόμη επεξεργαζόταν. Πρέπει να πιστώσουμε στον Ερολ ότι δημιούργησε ένα περιβάλλον που επέτρεψε στον μπαμπά μας να μιλήσει για αυτά τα θέματα. Και με εντυπωσιάζουν με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά που βλέπω την ταινία.
Σάιμον Κόρνγουελ: Θα σταθώ και εγώ στο κομμάτι που αφορά τη μητέρα του. Μεγάλο μέρος της ταινίας αφορά την προδοσία, επικεντρώνεται επίσης σε μεγάλο μέρος της στον παππού μας, δηλαδή στον πατέρα του. Συζητούν οι δυο τους τον τρόπο με τον οποίο ένιωσε προδομένος από τον πατέρα του. Αλλά η πρώτη προδοσία στη ζωή του Ντέιβιντ ήρθε από τη μητέρα του. Είχε εγκαταλειφθεί. Και ουσιαστικά το ντοκιμαντέρ ήταν η πρώτη φορά που το αντιμετώπισε και μίλησε για αυτό.
– Οταν, λοιπόν, κάθεστε σε μια σκοτεινή αίθουσα για να δείτε το «The Pigeon Tunnel», απεκδύεστε σε στιγμές τη σχέση σας με τον Τζον Λε Καρέ/Ντέιβιντ Κόρνγουελ; Προσπαθείτε να γίνετε απλά θεατές;
Σάιμον Κόρνγουελ: Σίγουρα προσπαθώ να το κάνω. Είναι πράγματι φοβερό να βλέπεις τον τρόπο με τον οποίο το κοινό αντιδρά. Σου μένει η αίσθηση ότι σχεδόν κάθε θεατής έχει μια προσωπική, ξεχωριστή σχέση με τον Λε Καρέ, με την ιστορία, με την ταινία. Βρεθήκαμε σε μια προβολή της στη Γαλλία την περασμένη εβδομάδα και στη μέση της ταινίας ένιωσα πως είναι μία πολύ γαλλική ταινία: είναι έντονη, πολύ φιλοσοφική και αρκετά σύνθετη. Οπου αλλού προβλήθηκε η ταινία, το κοινό γελούσε σε αρκετά σημεία. Στο Παρίσι δεν γέλασε κανείς. Στην αρχή ανησυχήσαμε ότι δεν τους άρεσε η ταινία, αλλά καταλάβαμε πως δεν ήταν αυτό. Απλά συνδέονταν με αυτή με έναν διαφορετικό τρόπο. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία, στο τέλος νιώθεις σαν να ψυχαναλύεσαι. Και για εμάς είναι και ένας τρόπος να θρηνήσουμε.
Στίβεν Κόρνγουελ: Στην προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σάντα Μπάρμπαρα παρευρέθηκαν και πολλοί νεαροί σπουδαστές κινηματογράφου και ακολούθησε συζήτηση. Ημουν σίγουρος ότι σχεδόν κανείς δεν θα είχε διαβάσει βιβλία του Τζον Λε Καρέ και ότι τώρα θα τον ανακάλυπταν, δεν ήταν η «κλασική» πληθυσμιακή ομάδα. Ενδεχομένως και να έβρισκαν την ταινία βαρετή. Και τελικά, είχαν πολύ έξυπνα πράγματα να σημειώσουν πάνω στη δημιουργική διαδικασία και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονταν με αυτή. Ξαφνικά, αναδύθηκε μια καθολικότητα σε αυτό. Τελικά, συνδέθηκαν και μπήκαν στη διαδικασία να σκεφτούν, ακόμα και αν δεν έχουν στις πλάτες τους χρόνια ανάγνωσης του Τζον Λε Καρέ.
– Μιας και αναφέρετε, λοιπόν, την ανάγνωση, θεωρώ πως πολλές φορές οι πιο κοντινοί άνθρωποι ενός συγγραφέα, είναι και αυτοί που έχουν διαβάσει το έργο του λιγότερο. Εσείς τι σχέση έχετε με τα βιβλία του πατέρα σας;
Σάιμον Κόρνγουελ: Τα έχω διαβάσει όλα. Αγαπώ τις κλασικές του ιστορίες που εκτυλίσσονται στον Ψυχρό Πόλεμο. Αλλά ξεχωρίζω πολύ και τα τρία τελευταία του βιβλία (σ.σ. «Η Κληρονομιά των Κατασκόπων», «Ενας Εντιμος Ανθρωπος», «Σίλβερβιου»), γιατί έχουν μέσα μεγάλο κομμάτι του εαυτού του και της σχέσης του με τους γύρω του. Ηταν πολύ προσωπικά βιβλία. Στο «Ο Νο1 Καταζητούμενος», στο «Ενας Εντιμος Ανθρωπος», υπάρχουν μέσα άνθρωποι τους οποίους γνωρίζω.
Στίβεν Κόρνγουελ: Οσο μεγαλώναμε, ο μπαμπάς μας πάντα μοιραζόταν τα ντραφτ των βιβλίων του μαζί μας και ζητούσε τη γνώμη μας. Εχουμε διαβάσει πολλά έτσι και φυσικά, όταν κάνουμε κινηματογραφικές μεταφορές, πάλι διαβάζουμε τα αντίστοιχα βιβλία σε άλλο πλαίσιο. Οταν είσαι παιδί ενός συγγραφέα, με τη σειρά σου, διαβάζεις τα βιβλία με μια διττότητα. Τα διαβάζεις από τη μία ως λογοτεχνικά κείμενα και από την άλλη, ως αντανακλάσεις του δικού του ταξιδιού της ζωής. Μπορείς να δεις μια εξέλιξη θεματική και συναισθηματική. Και φυσικά, υπάρχουν σπουδαία βιβλία σε όλο αυτό: «Ο Κατάσκοπος που Γύρισε απ’ το Κρύο», «Και ο Κλήρος Επεσε στον Σμάιλι», «Ενας Τέλειος Κατάσκοπος». Στα τελευταία πάντως, βιβλία του μπορούσες να δεις τη μετατόπιση κάποιου που είχε απαρνηθεί τους θεσμούς και είχε ανακτήσει την πίστη του στην ανθρωπότητα. Αγαπώ πολλά βιβλία του γιατί αντικατοπτρίζουν μία σχέση με τον εαυτό του όσο και με τον αναγνώστη. Πλέον, φεύγει από τη διττότητα όλο αυτό και πολλαπλασιάζεται.
Το ντοκιμαντέρ «The Pigeon Tunnel» του Ερολ Μόρις είναι διαθέσιμο στην πλατφόρμα του Apple TV+.
