Τη δεκαετία του ’40, οι επαγγελματίες των γραφικών τεχνών άρχισαν να συνειδητοποιούν το κοινό τους έδαφος και να συσπειρώνονται σε έναν δημιουργικό χώρο που έκτοτε αποκαλούμε «graphic design» (γραφιστική). Στο κλίμα αυτό, λίγο μετά τον πόλεμο, μια παρέα γραφιστών (δύο Ελβετοί και τρεις Γάλλοι) αποφάσισαν να επισημοποιήσουν τη δημιουργική τους σχέση με τη θεμελίωση μιας λέσχης με παγκόσμια σκοπιά, μέσα στους κύκλους της οποίας θα μπορούσαν να μοιράζονται τα κοινά ενδιαφέροντα και τη φιλία τους.
Αυτή η πανεθνική ομάδα κορυφαίων σχεδιαστών ονομάστηκε Αlliance Graphique International (AGI), και όταν ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1952 αριθμούσε 65 μέλη από 10 χώρες. Δεκαέξι χρόνια μετά, το 1968, δέχθηκε τα δύο πρώτα μέλη της από την Ελλάδα, τους γίγαντες του μοντέρνου ελληνικού ντιζάιν Φρέντυ Κάραμποτ και Μιχάλη Κατζουράκη. Επρεπε να περάσουν τριάντα έξι χρόνια και να φτάσουμε στο 2004 για να προστεθεί ακόμα ένας Ελληνας στην εκλεκτική αυτή παρέα, ο σπουδαίος γραφίστας μας Δημήτρης Θ. Αρβανίτης.
Σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα –μόλις πριν από ένα μήνα– η Ελλάδα αυξάνει τα μέλη της στην ΑGI, καλώντας στους κύκλους τους τους σχεδιαστές της Beetroot αλλά και τον Δημήτρη Παπάζογλου, που, ξεκινώντας από τη Θεσσαλονίκη, έχουν πια απλώσει το πελατολόγιό τους σε διεθνές επίπεδο και συμβολίζουν την πρόσφατη μεγάλη ανάπτυξη της εγχώριας γραφιστικής.
Μιλήσαμε σχετικά με τον Δ. Παπάζογλου της DpS Athens –πλέον μόνιμο κάτοικο Αθηνών– ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει υπογράψει μερικά εμβληματικά έργα, ανάμεσά τους το rebranding της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και η ταυτότητα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
– Ποια ήταν η αρχική σπίθα που σε ενέπνευσε να ασχοληθείς με τη γραφιστική;
– Η πρώτη μου επαφή με το αντικείμενο του σχεδιασμού ξεκινάει στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ήμουν μαθητής της Β΄ Λυκείου, και με αφορμή την επιμέλεια, τον σχεδιασμό και την έκδοση μηνιαίας σχολικής εφημερίδας. Το ντιζάιν με την έννοια της επαγγελματικής αποκατάστασης δεν αποτέλεσε για μένα ποτέ αυτοσκοπό. Αυτό που ήταν ξεκάθαρο ήταν η ανάγκη μου να ασχοληθώ με κάτι που θα μπορούσε να φωτίσει πολλαπλές ανησυχίες και ενδιαφέροντά μου, όπως το κείμενο και η γλώσσα, η μουσική, το σχέδιο ή η πολιτική, αλλά κυρίως κάτι που θα με κρατούσε σε μια διαρκή συνομιλία με την κοινωνία.
– Ποιοι παράγοντες έχουν συμβάλει στην άνθηση του εγχώριου ντιζάιν τα τελευταία χρόνια;
– Σαφέστατα ο θεσμός των Eλληνικών Bραβείων Σχεδιασμού Οπτικής Επικοινωνίας (ΕΒΓΕ) που κλείνει 20 χρόνια και που με πρωτεργάτη τον Δημήτρη Φακίνο βοήθησε με καταλυτικό τρόπο στη διάδοση και στην ενίσχυση της σημαντικότητας του αντικειμένου του σχεδιασμού, κόντρα στο μέχρι τότε προβληματικό τοπίο που είχαν διαμορφώσει οι εγχώριες διαφημιστικές εταιρείες, απόρροια του οποίου ήταν η ευτέλεια του σχεδιαστικού παραγόμενου προϊόντος. Υπό αυτή τη συνθήκη, πολλοί δικαίως πιστεύουν πως το ντιζάιν στην Ελλάδα μετράει μόλις δύο περίπου δεκαετίες. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχει μια πολύ δυναμική παρουσία στον χώρο για πάνω από μισό αιώνα, αν αναλογιστούμε τους σχεδιαστές της προηγούμενης γενιάς που δραστηριοποιήθηκαν στον τόπο μας. Ο Θεσσαλονικιός σχεδιαστής Στέργιος Δελιαλής, μέσα από την αφίσα που σχεδιάζει με αφορμή την εκδήλωση «Βλέπω. Μισός αιώνας Eλληνες Γραφίστες» το 2004, συνοψίζει με εξαιρετικό τρόπο αυτήν την 50ετή παρουσία του ντιζάιν στην Ελλάδα. Μέσα από το κείμενο-μανιφέστο που αποτελεί και το βασικό περιεχόμενο της συγκεκριμένης αφίσας, σταχυολογεί σημαντικά γεγονότα και στιγμές που καθόρισαν το ντιζάιν στην Ελλάδα, τιμώντας παράλληλα με χρονολογική σειρά ουκ ολίγους διεθνώς αναγνωρισμένους σχεδιαστές όπως οι Φρέντυ Καραμπότ, Μιχάλης Κατζουράκης, Κάρολος Τσίζεκ, Γιάννης Σβορώνος, Δημήτρης Θ. Αρβανίτης, Γιάννης Καρλόπουλος, Θανάσης Γεωργίου, Γιάννης Κουρούδης κ.ά. Η χαρακτηριστική πρόταση με την οποία ξεκινάει την εξιστόρησή του, «[…] Μεταπολεμικά, είχαμε την τύχη της παρουσίας μερικών σπουδαίων γραφιστών στη χώρα μας, με γνώση, ήθος και δουλειά. […]», εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να τοποθετεί την ουσία του ζητήματος στη σωστή του διάσταση.
– Κάραμποτ, Κατζουράκης, Αρβανίτης και τώρα Παπάζογλου και Beetroot. Μετά τους τρεις «γίγαντες» εξ Αθηνών, οι δύο επόμενοι Ελληνες της AGI έρχονται από τη συμπρωτεύουσα. Τι συνέβαλε στο να ανέβει τόσο πολύ η Θεσσαλονίκη στον χώρο της γραφιστικής και πώς ήταν τα ξεκινήματά σου εκεί;
– Βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη στις αρχές της δεκαετίας του ’90, σε μια στιγμή που η πόλη ζούσε σε έναν έντονο παλμό δημιουργίας και που τα στέκια και οι παρέες αποτελούσαν το κατεξοχήν ζωτικό της κύτταρο. Η ευκολία συνύπαρξης ανθρώπων από διαφορετικά μετερίζια διαμόρφωνε ένα δυναμικό χώρο ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών. Το «αλισβερίσι» άλλωστε είναι μία λέξη που συνταντάμε συχνά στο γλωσσολογικό ιστορικό της συμπρωτεύουσας. Για εμένα, αυτή η μοναδική συγκυρία λειτούργησε ως επιταχυντής γνώσεων και ερεθισμάτων.
Αντιλαμβάνομαι την πρακτική του σχεδιασμού ως μια αέναη διαλεκτική διαδικασία, άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τόπο, τη γλώσσα, την εποχή και την κατά- σταση της κοινωνίας.
Είχα την τύχη να γνωρίσω καταξιωμένους ανθρώπους από ένα ευρύτερο φάσμα πεδίων, όπως την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τη λογοτεχνία, τις τέχνες και φυσικά το ντιζάιν. Δίπλα τους «γνώρισα» τον Weil, τον Coltrane, τον Winogrand, τον Libeskind, τον Paul Rand, τον Αγγελόπουλο, ενώ οι παρέες τους έγιναν σύντομα και δικές μου. Τι άλλο να ζητήσει ένας νεοαφιχθείς δεκαοχτάχρονος από μια επαρχιακή πόλη στην άγνωστη Θεσσαλονίκη; Με την ήδη εξαιρετική κληρονομιά της πόλης γύρω από το ντιζάιν και την τυπογραφία αλλά και με πολλούς σημαντικούς σχεδιαστές ακόμα εν ενεργεία, η συζήτηση για τη γραφιστική και την ανάπτυξή της δεν θα μπορούσε παρά να βρει εκεί τον ιδανικό της χώρο για να ευδοκιμήσει.
– Η ένταξή σου στην AGI είναι ένα γεγονός σημαντικό και για σένα, και για τη γραφιστική κοινότητα, αλλά και τη χώρα. Πώς σε κάνει να νιώθεις;
– Το γεγονός της ένταξής μου στο δυναμικό των μελών τής AGI συμπίπτει με τη συμπλήρωση τριάντα χρόνων εργασίας μου πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Από το ξεκίνημά μου παρακολουθούσα και συνεχίζω να παρακολουθώ τη δουλειά και τον βίο πολλών κορυφαίων σχεδιαστών του χώρου, επίσης μελών AGI, που με ενέπνευσαν και συνεχίζουν να αποτελούν για μένα σημείο αναφοράς. Γι’ αυτό η χαρά αλλά και η τιμή να είμαι ανάμεσά τους είναι, φυσικά, πολύ μεγάλη.
– Τι μπορείς να μας πεις γενικά για τη δουλειά σου; Πώς δουλεύεις όταν δημιουργείς και πώς θα περιέγραφες το γραφιστικό σου στίγμα;
– Εξακολουθώ να αντιλαμβάνομαι την πρακτική του σχεδιασμού όπως ακριβώς τη γνώρισα: ως μια αέναη διαλεκτική διαδικασία, άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τόπο, τη γλώσσα, την εποχή και την κατάσταση της κοινωνίας μέσα στην οποία αυτή συντελείται. Κομμάτι αυτής της διαδικασίας είναι και η αμφισβήτηση κατεστημένων ή σχεδιαστικών τοτέμ, πολλώ δε μάλλον εκείνων που δεν εξελίσσονται ή που αποδεικνύεται πως δεν λειτουργούν σε ενεστώτα χρόνο. Υπό τη συνθήκη αυτή το ντιζάιν δύναται να αποκτά επιπλέον αξίες και ποιότητες, πέρα από εκείνες που το θέλουν να εξυπηρετεί απλώς ανάγκες που απαιτεί η αγορά από εποχή σε εποχή. Αποφεύγοντας συνειδητά το να εντάξω το έργο μου πίσω από κάποιους πιο συγκεκριμένους όρους που περιγράφουν καθαρά το αισθητικό ύφος, θα έλεγα πως η συστηματική έρευνα και η ανάλυση πάνω στο εκάστοτε αντικείμενο, τόσο πριν όσο και κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού, είναι ο κοινός τόπος όλων των εργασιών.
– Ποια είναι η σχέση σου με τα τυπογραφικά στοιχεία, τα οποία όπως φαίνεται πρωταγωνιστούν στο έργο σου;
– Αρρηκτη, και ενίοτε διαστροφική. H τυπογραφία αποτελεί το κατεξοχήν μέσο αποτύπωσης του προφορικού λόγου. Η δύναμή της έγκειται στο να αποδίδει με εξαιρετική γλαφυρότητα και αποτελεσματικότητα πολιτισμικές, πολιτικές, κοινωνικές, σχεδιαστικές αξίες, έννοιες, ιδέες και τάσεις, ενώ ταυτόχρονα ο λόγος ως εικόνα δύναται να αποκτά κάθε φορά νέα υφολογικά χαρακτηριστικά μέσα από τη δημιουργική του χρήση. Εξακολουθώ να βρίσκω ένα τεράστιο ενδιαφέρον σπουδής πάνω σε αυτό και ένα αχανές αλλά συνάμα γοητευτικό πεδίο δοκιμών.
– Ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;
– Να δω τον γιο μου, Νικήτα, να μεγαλώνει.
