Οι ταχύτατες εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, γνωστής πλέον με το ακρωνύμιό της ΑΙ, έχουν προκαλέσει ανησυχίες για συρρίκνωση θέσεων εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Αντιθέτως, ο βραβευμένος με Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών ακαδημαϊκός Χριστόφορος Πισσαρίδης βλέπει μόνο με αισιοδοξία την εξέλιξη της ΑΙ, προβλέποντας ακόμα και ανάπτυξη νέων θέσεων εργασίας.
Υπενθυμίζει μάλιστα μιλώντας στην «Κ» πως κάθε βιομηχανική επανάσταση προκάλεσε αναδιάρθρωση στον τομέα της εργασίας, προσφέροντας όμως ευκαιρίες για την καλύτερη δυνατή εξέλιξη των παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως άλλωστε θα συμβεί και σήμερα. Αφορμή για τη συνάντησή μας άλλωστε με τον καθηγητή του London School of Economics ήταν η παρουσία του στο Ευρωπαϊκό Φόρουμ Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων, που διοργάνωσε η Κομισιόν, όπου ήταν βασικός ομιλητής για το μέλλον της εργασίας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.
Αναπόφευκτα η κουβέντα οδηγήθηκε και στην περίφημη έκθεσή του, που παραδόθηκε στην κυβέρνηση πριν από ακριβώς τρία χρόνια.
Για την πρόοδο εφαρμογής των προτεινόμενων παρεμβάσεων στους τομείς του Δημοσίου, της Παιδείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης ο Χριστόφορος Πισσαρίδης φαίνεται ότι διαθέτει «ιώβεια» υπομονή, καθώς δίνει περιθώριο τουλάχιστον τεσσάρων ακόμα χρόνων για να κρίνει εάν η κυβέρνηση τελικά θα μείνει μετεξεταστέα ή θα πάρει και εκείνη… Νόμπελ.
– Μιλάμε εδώ και καιρό για την 4η βιομηχανική επανάσταση. Πώς εξελίσσεται η τεχνητή νοημοσύνη στον τομέα της εργασίας και γιατί μας απασχολεί τόσο, ειδικά φέτος;
Η πραγματικότητα της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης (AI) είναι ταχύτερη από ό,τι εκτιμούσαμε και οι παραγόμενες εξελίξεις της, όπως η περίφημη εφαρμογή ChatGPT, είναι πολύ σημαντικές. Οι εφαρμογές είναι έτοιμες να χρησιμοποιηθούν από οποιοnδήποτε επαγγελματία, καθώς από τη φύση τους πρώτα ταξινομούν, οργανώνουν πληροφορίες με τρόπο χρήσιμο για όποιον εργάζεται σε επιχειρήσεις, στην κυβέρνηση ή στα πανεπιστήμια. Η εφαρμογή ChatGPT άλλωστε ήδη εφαρμόζεται, παρόλο που έχουν γίνει λάθη, που πρέπει σύντομα να διορθωθούν. Τώρα εάν χρησιμοποιούμε την ΑΙ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο; Νομίζω πως όχι και θεωρώ ότι προς το παρόν δεν έχει χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά, ώστε να μειωθούν οι ανισότητες και να ξεκινήσει ο κόσμος να μαθαίνει νέες δεξιότητες. Γνωρίζουμε, πάντως, ότι οι δεξιότητες είναι απαραίτητες, ιδιαίτερα ως προς τη χρήση και ανάλυση δεδομένων, ώστε να βελτιώσουμε τις γνώσεις μας και να προχωρήσουμε μπροστά.
– Είναι δικαιολογημένες οι ανησυχίες και σε ποιο βαθμό για απώλεια θέσεων εργασίας; Πρόσφατη μελέτη της Goldman Sachs εκτιμά ότι η λεγόμενη τεχνολογία αυτοματισμού θα μπορούσε να επηρεάσει έως και 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως.
Νομίζω για διαφημιστικούς λόγους δημοσιεύει αυτά τα νούμερα η Goldman Sachs… Για να είμαι ειλικρινής, δεν το πιστεύω. Θεωρώ, και δεν αναφέρομαι συγκεκριμένα στην Goldman Sachs, ότι η μεθοδολογία που χρησιμοποιούν όλοι τα τελευταία πενήντα χρόνια, ξεκινώντας από τους Καρλ Φρέι και Μάικλ Οσμπορν στην Οξφόρδη (σ.σ.: σε έρευνά τους με τίτλο «The Future of Employment», το 2013 υποστήριζαν ότι το 47% των θέσεων εργασίας διατρέχει κίνδυνο αυτοματοποίησης στην επόμενη 20ετία), δεν ήταν η ενδεδειγμένη. Εξετάζουν, δηλαδή, ποιες δυνατότητες παρέχουν οι νέες τεχνολογίες και στη συνέχεια λένε ότι υπάρχουν εργαζόμενοι που κάνουν τη δουλειά που προσφέρει η τεχνολογία και επομένως θα χαθούν αυτές οι θέσεις εργασίας. Ωστόσο, αυτό στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει και δεν συνέβη ποτέ. Οι εργαζόμενοι άλλωστε έχουν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν στην νέα τεχνολογία. Αν παρατηρήσετε τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες θέσεις εργασίας, σχεδόν όλες σχετίζονται με ό,τι προσφέρουν οι μηχανές, αφορούν δηλαδή ανάλυση δεδομένων και νέες τεχνικές πληροφορικής. Επομένως, πώς μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι θα χαθούν δουλειές; Πιστεύω μάλιστα ότι θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Φυσικά, δεν έχει υπάρξει νέα μορφή τεχνολογίας που να μην οδηγήσει σε αναδιάρθρωση της απασχόλησης. Μου ζητήθηκε σήμερα να μιλήσω για την απαρχή της βιομηχανοποίησης και τι γνωρίζουμε για τις τεχνολογίες. Θυμηθείτε τη δύναμη του ατμού και τις πρώτες ατμομηχανές που εμφανίστηκαν το 1880. Ολες οι δουλειές στο σπίτι γίνονταν τότε χειρωνακτικά από εξειδικευμένο προσωπικό. Με τη βελτίωση της απόδοσης του ατμού, οι δουλειές αντικαταστάθηκαν από μηχανές, αλλά δημιουργήθηκαν νέες θέσεις στα εργοστάσια. Υπήρξε ένας τεράστιος μετασχηματισμός. Επομένως, αυτό που αναμένουμε και σήμερα είναι αναδιάρθρωση της απασχόλησης, όχι το τέλος της.
– Πώς επηρεάζει συγκεκριμένα η εισαγωγή της ΑΙ τον τομέα της εργασίας; Ποιοι τομείς ενδεχομένως να ευνοηθούν περισσότερο;
Η ειρωνεία είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θα διαιρέσουμε νέους τομείς απασχόλησης, αλλά θα βελτιώσουμε την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών σε τομείς που είναι σε ζήτηση, καθώς οι κοινωνίες μας γίνονται πλουσιότερες. Γινόμαστε πλουσιότεροι σιγά σιγά, καθώς αυξάνουμε την αγοραστική μας δύναμη και με αυτή θέλουμε καλύτερες υπηρεσίες για τη δική μας ευημερία. Αναμένουμε καλύτερη φροντίδα, καθώς οι πληθυσμοί μας σήμερα γερνούν, αλλά και πέραν από αυτό, οι νέοι επίσης αναζητούν καλύτερες υπηρεσίες.
Ο κλάδος υποδοχής τουρισμού θα βελτιωθεί. Εχουμε πλέον περισσότερο ελεύθερο χρόνο και θέλουμε να κάνουμε δραστηριότητες πιο δημιουργικές, όπως να ταξιδεύουμε. Θέλουμε καλύτερα ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.τ.λ. Οι σχετιζόμενες με αυτόν τον κλάδο υπηρεσίες μπορούν να βελτιωθούν, εάν γίνει σωστή χρήση των νέων τεχνολογιών από τους ανθρώπους. Πάρτε επίσης, για παράδειγμα, την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα. Ιδιαίτερα μετά την πανδημία, οι καταναλωτές αναζητούν περισσότερες λεπτομέρειες στις ετικέτες για την προέλευση, χρήση χημικών κ.τ.λ. Και εδώ μπορούν να εφαρμοστούν οι νέες τεχνολογίες, φυσικά σε συνδυασμό με τoν ανθρώπινο παράγοντα.
– Διαπιστώνετε μόνο ευκαιρίες με την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης. Δεν ανησυχείτε ωστόσο για πιθανή διεύρυνση των ανισοτήτων; Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι μέσω της ΑΙ θα μπορούσαμε να έχουμε μια πιο ισότιμη κοινωνία;
Αυτό είναι πράγματι το μεγαλύτερο ερώτημα. Δεν είναι ότι δεν ανησυχώ, απλώς δίνω μια πιο θετική προοπτική, αλλά φυσικά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος μιας μη ορθής εφαρμογής της ΑΙ. Αναφέρθηκα στην Υγεία, υπάρχουν αρκετές έρευνες στον χώρο της Φαρμακευτικής και της Ιατρικής ως προς την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ασθενειών, αλλά πολλές από αυτές ωφελούν και αφορούν τους πιο ευκατάστατους πολίτες. Δεν αφορούν ασθένειες που εντοπίζονται σε φτωχές περιοχές. Νομίζω ότι αυτό είναι λάθος. Δείτε, για παράδειγμα, τη Δανία ή τη Σουηδία που δαπανούν κονδύλια για έρευνες που αφορούν την πλειοψηφία των πολιτών τους, χωρίς διακρίσεις όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου δεν υπάρχει στην πραγματικότητα δημόσια παροχή υγείας ή υπηρεσίες για όλο τον πληθυσμό. Γίνονται και εκεί έρευνες, αλλά όχι όπως στις σκανδιναβικές χώρες, καθώς χρηματοδοτούνται ιδιωτικά για ασθένειες που αφορούν τους πιο ευκατάστατους, όπως σπάνιες μορφές καρκίνου. Φυσικά, υπάρχει ανάγκη και για τέτοιου είδους έρευνες, αλλά γιατί να δίνεται προτεραιότητα σε 80χρονους για να ζήσουν τριάντα χρόνια παραπάνω και όχι σε 30χρονους για να φτάσουν σε αυτή την ηλικία; Ισως, βέβαια εμένα αυτές οι έρευνες να με αφορούν, καθώς πλησιάζω τα 80…
– Τι θα πρέπει να έχουν υπόψη τους οι κυβερνήσεις ή εκείνοι που διαμορφώνουν πολιτικές για να εξασφαλίσουν ότι εκείνοι που τελικά θα χάσουν τις δουλειές τους δεν θα μείνουν πίσω; Θα επηρεαστούν περισσότερο τομείς εργασίας που αφορούν τις γυναίκες;
Αυτό είναι πράγματι σημαντικό. Οι αριθμοί δεν θα είναι μεγάλοι, αλλά θα υπάρξουν μειώσεις θέσεων, λόγω της αναδιάρθρωσης του τομέα της εργασίας. Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, δεν θα επηρεαστούν ακριβώς. Αν θυμηθείτε, ο πρώτος τομέας που επηρεάστηκε με την εισαγωγή της τεχνολογίας ήταν o βιομηχανικός, δηλαδή αφορούσε άνδρες. Τώρα, με την τεχνητή νοημοσύνη, θα επηρεαστούν περισσότερο τομείς του Δημοσίου και εκεί, βέβαια, οι γυναίκες εργαζόμενες είναι αρκετές. Εχω διαβάσει έρευνες που αναφέρουν ότι οι γυναίκες θα επηρεαστούν περισσότερο, αλλά ήταν επιλεκτικές και νομίζω ότι γενικά θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε τι θα συμβεί.
Σε ό,τι αφορά εκείνους που δεν πρέπει να μείνουν πίσω, θεωρώ ότι πρέπει να προβλεφθεί μια κοινωνική πολιτική, καθώς όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι είναι πιο εύκολο να πετύχεις αναδιάρθρωση του τομέα της εργασίας έχοντας παράλληλα σχεδιάσει μια συνεκτική κοινωνική πολιτική, ώστε να μην οδηγηθούν εκείνοι που θα χάσουν τη δουλειά τους στη φτώχεια. Πρέπει να υπάρξει αρκετή υποστήριξη εκεί, παροχή προγραμμάτων κατάρτισης για νέες δουλειές και σχετικές πληροφορίες.
– Η Ελλάδα δυσκολεύεται ακόμα να προσαρμοστεί στη σύγχρονη οικονομία της γνώσης, θα αντςπεξέλθει τελικά στον «κόσμο των έξυπνων μηχανών»;
Στην Ελλάδα, νομίζω ότι υπήρξαν ενθαρρυντικά βήματα, και μάλιστα και σε ό,τι αφορά τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών. Και μάλιστα είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό το να προσελκύει κάποιος ξένες προηγμένες εταιρείες. Υπάρχει άλλωστε αρκετή χρηματοδότηση νεοφυών επιχειρήσεων, που ολοένα αυξάνονται. Βέβαια όταν μιλάω με αισιοδοξία για το θέμα αυτό δέχομαι κριτική, για κάτι που δεν έχω ακόμα μπορέσει να εξακριβώσω. Για το εάν, δηλαδή, αυτές οι επιχειρήσεις με έδρα την Ελλάδα προσφέρουν υπηρεσίες στο εξωτερικό. Δεν το γνωρίζω. Αλλά, ακόμα και έτσι, είναι μια θετική προοπτική.
– Να παραμείνουμε στην Ελλάδα, καθώς πριν από ακριβώς τρία χρόνια παραδώσατε μια έκθεση που πέραν των σαφών διαπιστώσεων για προβληματικά στοιχεία της ελληνικής οικονομίας, εισηγηθήκατε γενναίες και καινοτόμες παρεμβάσεις στην Παιδεία, στο Δημόσιο και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Κάποιες προχώρησαν, κάποιες όχι. Πώς αξιολογείτε την πορεία τους; Πώς εξηγείτε τη δυστοκία να προχωρήσουν;
Κάποια πράγματα δεν γίνονται απότομα, ούτε πολύ γρήγορα, ίσως μάλιστα με κάπως αργό ρυθμό. Είναι θετικό ότι η ίδια κυβέρνηση, από ό,τι φαίνεται, θα έχει στη διάθεσή της άλλα τέσσερα χρόνια, και στα δέκα χρόνια θα πρέπει να δούμε αποτελέσματα. Θα δούμε τελικά αποτελέσματα, με την αρχή που έγινε στην Παιδεία, όπου κάποια πράγματα έχουν ήδη προχωρήσει. Εκεί όμως που δεν έχει γίνει κάτι σημαντικό είναι στη δημόσια διοίκηση. Ισως αυτό λόγω πιέσεων στην κυβέρνηση από κάποιες συντεχνίες, από δημοσίους υπαλλήλους. Γενικά, πάντα στο τελευταίο στάδιο προχωρούν οι αλλαγές εκεί. Πιστεύω όμως ότι πρέπει να ξεκινήσει πολύ γρήγορα η μεταρρύθμιση με βάση αυτά που έχουμε προτείνει. Δυστυχώς, δεν έχουν γίνει ακόμα.
– Τι βαθμό θα βάζατε στην κυβέρνηση ως προς την εφαρμογή των προτάσεών σας; Αν έπρεπε να επιλέξετε μια από τις προτάσεις σας για να υλοποιηθεί οπωσδήποτε, ποια θα ήταν αυτή;
Οι μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση, καθώς αφορούν ολόκληρη την οικονομία. Και πρέπει να γίνονται πιο γρήγορα οι αξιολογήσεις, να προσφέρονται υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, να προχωρήσει η ψηφιοποίηση. Κάτι έχει γίνει, αλλά όχι στον ρυθμό που θα μπορούσε, με τα δεδομένα της νέας τεχνολογίας και σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το λέω αυτό, γιατί όλα τα άλλα μπορούν να προέλθουν από τον ιδιωτικό τομέα, αφού δημιουργήσει κανείς τις υποδομές. Οπως επίσης χρειάζεται και βελτίωση του τομέα της Δικαιοσύνης, να λαμβάνονται γρήγορες δικαστικές αποφάσεις όπως εισηγηθήκαμε και όχι μετά από επτά χρόνια, κάτι που προκάλεσε αντιδράσεις όμως από τους δικηγόρους.
– Αποφεύγετε, από ό,τι αντιλαμβάνομαι, να βαθμολογήσετε την κυβέρνηση…
Μου θυμίζετε την εποχή όταν είχε εκλεγεί για πρώτη φορά ο Μπαράκ Ομπάμα πρόεδρος της Αμερικής, που του έδωσαν το Νόμπελ Ειρήνης πριν ακόμα καθίσει… στο Οβάλ Γραφείο, δεν θα κάνω το ίδιο λάθος… Θα περιμένω. Και, μετά, θα δω ποια βαθμολογία θα τους δώσω, δηλαδή εάν θα είναι 5 στα 10 ή εάν θα δώσω ένα Νόμπελ και σε εκείνους!
