«Do you know what I mean?» (μτφρ. «Με πιάνεις;») επαναλαμβάνει σχεδόν μετά από κάθε του απάντηση, λες και κάποια αόρατη δύναμη τον προστάζει πως έτσι θα γεφυρώσει τις δεκαετίες που μας χωρίζουν. O Ντον Λετς, φορώντας το πελώριο κροσέ καπέλο του, μιλάει από αυτό που φαίνεται να είναι ένα δισκάδικο. Μία από αυτές τις λονδρέζικες «τρύπες» που μπαίνουν βινυλιοφάγοι για να βρουν (και) τους δίσκους στους οποίους και ο ίδιος υπήρξε καταλύτης – ακόμα και αν δεν το γνωρίζουν πάντα.
Το να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη έμοιαζε με το να κλείνεις ραντεβού με εκείνο τον φίλο που πάντα αργεί. Είχε οριστεί η ημέρα, αλλά η ώρα θα ξεγλίστραγε από την «to do» λίστα του, θα τη συμφωνούσαμε για να την αλλάξουμε και πάλι λίγο αργότερα, γιατί «είχε μια δουλειά και ίσως να αργούσε». Κόντρα στις προβλέψεις, στη βιντεοκλήση μας μπήκε τιμώντας τη δεύτερη πατρίδα του και τον θρύλο που θέλει τους Αγγλους να μην αργούν ποτέ.
Είναι όσο χαλαρός μπορεί να είναι ένας Τζαμαϊκανός που κάποτε παίζοντας μερικούς δίσκους από την πατρίδα του, με κοινό ένα μάτσο οργισμένους, λευκούς σκίνχεντ πάνκηδες, κατάφερε να ρίξει ρέγκε στο πανκ κρασί κάτι τύπων που λέγονταν Τζο Στράμερ και Μικ Τζόουνς, που με τους Clash έκαναν το πανκ σοβαρή υπόθεση. Οταν χώρισαν τους δρόμους τους, ο Ντον Λετς διάλεξε αυτόν του Μικ Τζόουνς, με τον οποίο έφτιαξε τους Big Audio Dynamite, ακόμα και αν πρακτικά δεν ήξερε να παίζει κανένα όργανο. Μα θα ήταν πανκ αν έπαιζε;
O «Rebel Dread», όπως ήταν από τις πρώτες ημέρες το παρατσούκλι του Ντον Λετς, δεν θα μπορούσε να είναι μόνο ένα πράγμα. Ως σκηνοθέτης γύρισε μεταξύ άλλων την «The Punk Rock Movie», μια καταγραφή του τι ήταν το πανκ εν έτει 1978 στη Βρετανία, αλλά και πολλά βιντεοκλίπ – ίσως τα πιο αναγνωρίσιμα είναι του «London Calling» των Clash και το «Back On The Chain Gang» των Pretenders. Η λίστα δεν τελειώνει ποτέ: φίλος του Μπομπ Μάρλεϊ, μάνατζερ των Slits, ένας τύπος «επί παντός επιστητού».
Σήμερα, ο Ντον Λετς έχει γυρίσει νοητά στην αρχή: συνεχίζει να ανακαλύπτει και να παίζει δίσκους, όχι στο Roxy, αλλά στον αέρα του BBC Radio 6 Music και στα dj sets του. Ενα τέτοιο στην Αθήνα (18/5 στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος) ήταν η αφορμή για αυτή την κουβέντα. Στην οποία ήταν τόσο ετοιμόλογος όσο κάποιος ξύπνιος «της πιάτσας» (οι Αγγλοι το λένε «streetwise»). Και, συχνά, o τρόπος που προσέγγιζε «δορυφορικά» μια ερώτηση ή υπέκφευγε και λίγο να την απαντήσει έλεγε περισσότερα από την ίδια την απάντηση.
– Λοιπόν, πώς περνάει τις ημέρες του σήμερα ο Ντον Λετς;
– Ζω στο Λονδίνο. Και είναι μια πολύ ακριβή πόλη. Ετσι, κάθε μέρα ο Ντον Λετς το παλεύει και δουλεύει. Εχω επίσης δύο έφηβες κόρες που είναι ακόμα πιο «ακριβές» από το Λονδίνο. Αλλά είμαι πολύ προνομιούχος που μπορώ να βγάζω τα προς το ζην μέσα από κάτι που απολαμβάνω. Οι ημέρες μου, λοιπόν, είναι γεμάτες από μουσικά ή κινηματογραφικά πρότζεκτ. Το σόου μου στο BBC Radio 6 έχει ως επί το πλείστον νέα μουσική, επομένως, περνάω πολύ χρόνο στο να την ακούσω και να τη βρω.
– Κυκλοφορήσατε κιόλας τον πρώτο σας σόλο δίσκο «Outta Sync» πριν κάποιους μήνες. Πώς και τώρα;
– Ημουν πολύ απασχολημένος νωρίτερα. Επιπλέον, το άλμπουμ είναι αποτέλεσμα της καραντίνας. Οπως όλοι, δεν μπορούσα να κάνω πολλά πράγματα τότε, το μυαλό μου έτρεχε και έκανα αυτές τις σκέψεις μουσική. Η μουσική είναι αυτό με το οποίο μεγάλωσα. Και μεγάλωσα με τη ρέγκε να μπαίνει στο ένα αυτί και ποπ, σόουλ και όλα τα άλλα από το άλλο.
Οι νέοι σήμερα έχουν διαφορετικές προτεραιότητες, όταν πασχίζουν να πληρώσουν το νοίκι. Εχουν να «κουρέψουν» τα έξοδα, όχι τα μαλλιά τους. Στη Βρετανία πλέον οι νέοι μένουν με τους γονείς τους μέχρι να φτάσουν τα 40. Και είναι δύσκολο να είσαι επαναστάτης όταν μένεις με τη μαμά σου.
– Δεν τίθεται λόγος για την επιρροή που είχατε στη μουσική και στις υποκουλτούρες της Βρετανίας στα τέλη της δεκαετίας του ’70…
– Αυτό υποστηρίζει ο κόσμος.
– Ναι. Νιώσατε όμως ποτέ σαν «νονός» ότι δεν σας αποδόθηκαν αρκετά τα εύσημα; Οτι όλοι λένε ας πούμε «οι Clash που πάντρεψαν τη ρέγκε με το πανκ».
– Οχι, δεν το ένιωσα. Το γεγονός ότι με ρωτάς, αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται η συμβολή μου, και αυτό είναι αρκετό. Ευτυχώς, η κουλτούρα είναι καλά καταγεγραμμένη. Το να είμαι μέρος μιας σκηνής είναι μεγάλη ανταμοιβή για εμένα, δεν χρειάζομαι άλλες ευλογίες. Αλλά να μην παρεξηγηθώ: δεν με χαλάει να πληρώνομαι. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να πληρώνεσαι για μια καλή ιδέα.
– Γνωρίζατε πάντα καλά το αντικείμενό σας, αλλά, με έναν τρόπο, υπάρχει και μια αίσθηση τυχαιότητας στο πώς ήρθαν κάποια πράγματα. Οπως το ότι αρχίσατε να παίζετε ρέγκε δίσκους στο Roxy ανάμεσα στα πανκ συγκροτήματα, γιατί δεν είχαν ακόμη αρκετά κομμάτια να παίξουν. Είναι αυτός ο αντιθετικός συνδυασμός που σας έκανε αυτό που είστε;
– Οχι, τίποτα δεν έγινε τυχαία, ό,τι έκανα ήταν αποτέλεσμα απόφασης από τη μία και καλού γούστου από την άλλη. Μπορεί κάποιος να παίρνει μια απόφαση, αλλά να έχει χάλια γούστο, οπότε αυτή κάπως ακυρώνεται.
– Το να μην είστε πάντως μόνο ένα πράγμα σάς βοήθησε τελικά να είστε καλύτερος σε όλα;
– Για εμένα όλα αυτά είναι απλώς μέσα επικοινωνίας και έκφρασης. Και σε όποιο μέσο έχω πρόσβαση, προσπαθώ να είμαι δημιουργικός. Απλώς μου αρέσει να φτιάχνω πράγματα. Και να διεγείρω τους ανθρώπους με την κουλτούρα. Είμαι προϊόν μιας πολιτιστικής συνδιαλλαγής. Δεν είναι μόνο ότι βγαίνω εγώ και λέω «αυτό, αυτό και εκείνο», θέλω να ακούσω τι φέρνουν και οι άλλοι στο τραπέζι. Γίνεται τελικά ένας πολιτιστικός διάλογος.
– Και αν μπορούσατε να διαλέξετε ένα μόνο πράγμα από όσα κάνετε;
– Τη μουσική υποθέτω. Ανήκω στη γενιά του βινυλίου, μεγάλωσα σε μια περίοδο που οι δίσκοι ήταν ίσως η μόνη εναλλακτική μορφή «πληροφόρησης» και έμπνευσης. Και οι δίσκοι είναι σημαντικό μέρος τού ποιος είμαι.
– Και το στυλ πόσο σημαντικό ρόλο έχει παίξει για εσάς;
– Για να καταλάβει κανείς τη σημασία του στυλ στην Αγγλία, θα πρέπει να κατανοήσει το ταξικό της σύστημα. Η εργατική τάξη κάποτε είχε μόνο δύο μέσα έκφρασης: τη μόδα και τη μουσική. Γι’ αυτό συγκεκριμένα στη Βρετανία, στο τελευταίο κομμάτι του 20ού αιώνα, έβρισκες όλες αυτές τις διαφορετικές, καθοδηγούμενες από το στυλ, υποκουλτούρες. Το στυλ είναι κάτι με το οποίο μπορούσαν να συσχετιστούν και οι φτωχοί. Η μόνη δύναμη που είχαν ήταν το πώς δείχνουν και τι ακούνε. Κάποτε αυτά έμοιαζαν με τις δύο μοναδικές επιλογές, σήμερα οι νέοι έχουν πολλά μέσα έκφρασης και πρόσβαση. Η δυσκολία που είχαμε αντίστοιχα εμείς υπήρξε τελικά μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Χωρίς «πόνο», δεν υπάρχει δημιουργικότητα.
– Στον σημερινό δυτικό κόσμο, μπορεί να υπάρχουν πραγματικές υποκουλτούρες;
– Νομίζω πως υπάρχουν πολλές, αλλά υπάρχουν σε διαφορετικές μορφές. Στον 21ο αιώνα έχουμε κατά κύριο λόγο ψηφιακές υποκουλτούρες. Οι άνθρωποι έχουν ιδέες και, τελικά, συνασπίζονται ψηφιακά. Θεωρώ, επομένως, πως υπάρχουν ακόμα, απλώς δεν δείχνουν τόσο ωραίες όσο έδειχναν κάποτε. Βέβαια για τους νέους αυτού του αιώνα, το στυλ και η μόδα είναι μια πολυτέλεια, δεν είναι προσιτές. Οι νέοι σήμερα έχουν διαφορετικές προτεραιότητες, όταν πασχίζουν να πληρώσουν το νοίκι. Εχουν να «κουρέψουν» τα έξοδα, όχι τα μαλλιά τους. Στη Βρετανία πλέον οι νέοι μένουν με τους γονείς τους μέχρι να φτάσουν τα 40. Και είναι δύσκολο να είσαι επαναστάτης όταν μένεις με τη μαμά σου.
– Τι λέει ο ψηφιακός κόσμος σε κάποιον σαν και εσάς, που κάποτε ανακάλυπτε τον κόσμο με τα βινύλια;
– Είμαι άνθρωπος του περιεχομένου. Στο τέλος όλων των κουμπιών και των κλικ, αυτό που τελικά θα σε γραπώσει είναι το περιεχόμενο. Αν μπορείς να δημιουργήσεις ενδιαφέρον περιεχόμενο, ο ψηφιακός κόσμος είναι απλά το μέσο να το επικοινωνήσεις. Και δεν έχω πρόβλημα με αυτό. Οι υπολογιστές διευκολύνουν τις καλές ιδέες, αλλά δεν έχουν δικές τους ιδέες. Και, το βασικότερο, ένας υπολογιστής δεν μπορεί να σου πει ότι μια ιδέα είναι χάλια.
– Είστε Τζαμαϊκανός Βρετανός, δηλαδή ένας μαύρος άνθρωπος σε έναν λευκό κόσμο. Μετά και από το «Black Lives Matter», ποια είναι η θέση του κόσμου απέναντι στους μαύρους σήμερα;
– Στον 21ο αιώνα, το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη ενδιαφέρεται για τη μαύρη κουλτούρα. Αλλά δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι ενδιαφέρεται αντίστοιχα και για τους μαύρους ανθρώπους. Οι δυσκολίες συνεχίζονται. Ο κόσμος πρέπει να καταλάβει πως οι μαύροι άνθρωποι δεν ήρθαν σε αυτόν τον πλανήτη μόνο για να ψυχαγωγούν.
Αν δεν μπορείς να γελάσεις με την ανθρώπινη συνθήκη, λογικά θα τρελαθείς.
– Από όλους αυτούς τους ανθρώπους που έχετε συναντήσει στην πορεία σας, ποια συνάντηση ήταν πιο σημαντική;
– Ο Μπομπ Μάρλεϊ, φυσικά. Ηταν ο πιο εμπνευστικός. Η πιο ωραία παρέα όμως ήταν η Αριάνα (Ari Up) των Slits.
– Σήμερα, τελικά, τι είναι πανκ;
Το «South Park» και το «Family Guy». Οταν χρειάζομαι λίγο πανκ πνεύμα, βλέπω αυτά τα δύο. Γιατί στον κόσμο της κουλτούρας του «woke», τα βρίσκω αναπάντεχα ειλικρινή. Και το πιο πανκ πράγμα που μπορεί να συμβεί σήμερα είναι η αλήθεια.
– Και το χιούμορ πόσο σημαντικό είναι για εσάς;
– Μα μόλις σου είπα! Οι δύο αυτές σειρές έχουν χιούμορ που δεν λειτουργεί σαν φυγή, αλλά βασίζεται στην πραγματικότητα. Και αν δεν μπορείς να γελάσεις με την ανθρώπινη συνθήκη, λογικά θα τρελαθείς.
Ο Ντον Λετς θα εμφανιστεί για ένα dj set στην Αθήνα και το ΚΠΙΣΝ, το Σάββατο 18 Μαΐου στις 19.30, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Generations, με ελεύθερη είσοδο.
