Τα τελευταία ίχνη του Μπαρζάν Ματζίντ στο διαδίκτυο έδιναν την εικόνα ενός μετανάστη με κανονική ζωή. Είχε φτάσει στην Αγγλία το 2006 ως αιτών ασύλου, αποκρύπτοντας την ιρακινή καταγωγή του. Θα απασχολούσε τις βρετανικές Αρχές δέκα χρόνια μετά, για ναρκωτικά και όπλα, χωρίς όμως να τους προξενήσει ιδιαίτερη ανησυχία για τις παράνομες δραστηριότητές του. Κανείς δεν φανταζόταν ότι μέσα στην επόμενη πενταετία ο μηχανικός αυτοκινήτων στο Νότιγχαμ θα γινόταν ο διαβόητος «Σκορπιός»: ένας από τους πλέον καταζητούμενους διακινητές μεταναστών στην Ευρώπη.
Ο Ρομπ Λόρι είναι πρώην μέλος του βρετανικού στρατού, με συνεπή παρουσία στις μεγάλες μεταναστευτικές κρίσεις και εθελοντική προσφορά. Το πεδίο δράσης του είναι κυρίως η Μ. Βρετανία, όπου φροντίζει μετανάστες και πρόσφυγες που έχουν γλιτώσει τον θάνατο στα παράτολμα μεταναστευτικά περάσματα, όπως αυτό του καναλιού της Μάγχης. Μερικά χρόνια πριν, βρέθηκε και στην Ελλάδα επισκεπτόμενος τον καταυλισμό στη Μόρια της Λέσβου, για τον οποίο θα πει χαρακτηριστικά: «Αν πέθαινες και ήσουν κακός θα πήγαινες στην κόλαση, αν ήσουν όμως ο χειρότερος, μάλλον θα σε έστελναν σε ένα μέρος σαν τη Μόρια. Στον πάτο της κολάσεως».
Χάρη στις επαφές που του εξασφάλισε η διαχρονική του δραστηριοποίηση στο πεδίο της μετανάστευσης, ο Ρομπ Λόρι και η δημοσιογράφος του BBC, Σου Μίτσελ, ενεπλάκησαν σε μία πολύμηνη αναζήτηση του «Σκορπιού» με μικρές πιθανότητες επιτυχίας. Δεν ήταν οι μόνοι που τον έψαχναν: για την Εγκληματολογική Υπηρεσία της Βρετανίας (NCA), ο «Σκορπιός» ήταν ο νούμερο ένα καταζητούμενος, ενώ οι βελγικές Αρχές είχαν εκδώσει μέσω Interpol κόκκινο σήμα για τον εντοπισμό του.
Ο Ματζίντ είχε, εν τω μεταξύ, καταδικαστεί ερήμην του σε έντεκα χρόνια φυλάκισης και πρόστιμο ενός εκατομμυρίου –ήταν βέβαιο ότι θα κρυβόταν καλά. Μερικούς μήνες μετά την έναρξη της δημοσιογραφικής τους έρευνας, σε ένα καφέ που συχνάζουν οι διακινητές στην Κωνσταντινούπολη, ο Ρομπ Λόρι έλαβε ένα μήνυμα στο κινητό του, που έγραφε: «Τι θέλεις;».
Βρίσκοντας τον «Σκορπιό»
«Ξεκινήσαμε να ψάχνουμε για αυτόν έχοντας μόνο ένα όνομα και μια φωτογραφία», λέει ο Ρομπ Λόρι στην «Κ», εξηγώντας αναλυτικά τα βήματα που μαζί με τη δημοσιογράφο Σου Μίτσελ ακολούθησαν μέχρι να βρεθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τον διαβόητο διακινητή. Αυτά περιλάμβαναν μια μαζική κινητοποίηση του πανευρωπαϊκού δικτύου επαφών που είχε ο Λόρι, αλλά και την επιτόπια έρευνά τους σε Αγγλία, Βέλγιο, Τουρκία και τέλος στο Ιράκ, τον τόπο καταγωγής του Ματζίντ.
«Σε αυτά τα πράγματα το μόνο που χρειάζεσαι είναι λίγο σπρώξιμο», λέει. «Κάποια στιγμή είχα στα χέρια μου μια φωτογραφία από το μέρος που μένει στο Ιράκ, όπου φαινόταν μόνο μία πινακίδα με κουρδική επιγραφή. Τη μεγέθυνα και προσπάθησα να βρω το ακριβές σημείο. Την έστειλα σε έναν Κούρδο φίλο και μαζί με άλλους καταφέρανε να το εντοπίσουν. Μου έδωσαν το όνομα μιας περιοχής και την έβαλα στο google maps», περιγράφει ο Λόρι, που πια δεν βρισκόταν παρά ελάχιστα μακριά από τον Ματζίντ.
Οι αφίξεις μεταναστών από τη Μέση Ανατολή στη Μ. Βρετανία, μέσω του καναλιού της Μάγχης, ήταν σε έξαρση γύρω στο 2019 – πρόκειται για ένα σχετικά νέο πέρασμα, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες. Ο «Σκορπιός» έγινε γρήγορα γνωστός, ως εγκέφαλος μιας συμμορίας διακινητών που αποκαλούνταν και οι ίδιοι σκορπιοί. Μέχρι πρόσφατα οι βρετανικές Αρχές εντόπιζαν στα μηνύματα που λάμβαναν οι μετανάστες από διακινητές, το emoji ενός σκορπιού. Παρότι έχουν συλληφθεί περισσότερα από είκοσι μέλη του δικτύου αυτού, οι δραστηριότητες του «Σκορπιού» δεν έμοιαζε να είχαν σταματήσει.
«Είναι ευγενικός. Εχει καθαρό μανικιούρ. Είναι όμορφος»
«Η μέρα που γνώρισα τον “Σκορπιό” ήταν μεγάλη σε διάρκεια», λέει τελικά ο Ρομπ Λόρι. Κατά τη διάρκειά της αντάλλασσε μηνύματα με διάφορες επαφές, που μέσω μιας τηλεφωνικής σκυταλοδρομίας κατέληγαν στον «Σκορπιό». Ο διακινητής είχε ενημερωθεί ότι τον αναζητούσαν δημοσιογράφοι για να του κάνουν ερωτήσεις και να ζητήσουν την άποψή του για τα εγκλήματά που του αποδίδονται. Με ένα μήνυμα στο κινητό του Λόρι από άγνωστο νούμερο, ο «Σκορπιός» συμφωνούσε να βρεθούν οι τρεις τους σε μέρος που θα επέλεγε ο ίδιος.
«Του είπα ότι το μέρος πρέπει να είναι δημόσιο και ασφαλές», περιγράφει ο Λόρι. «Και έτσι συμφωνήσαμε να βρεθούμε σε ένα εμπορικό κέντρο. Μας έδωσε αυτός το όνομα μιας καφετέριας». Αν δεν ήταν ένοχος για αυτά που ο Λόρι γνώριζε πολύ καλά ότι ήταν, παραδέχεται ότι ίσως να έκαναν παρέα. Η πρώτη εντύπωση που δίνει ο διακινητής είναι καθώς πρέπει. «Είναι ευγενικός. Εχει καθαρό μανικιούρ. Είναι όμορφος», λέει ο Λόρι. «Είχαμε έναν διακινητή ναρκωτικών στην περιοχή μου, που συνήθιζε να πουλάει σακουλάκια με κοκαΐνη για 20-40 λίρες και τον παρατηρούσα πάντα. Και ένα πράγμα είχα προσέξει: ότι ήταν καλός με όλους και όλοι του φέρονταν καλά. Και έτσι δεν πιάστηκε ποτέ. Γιατί ποτέ κανείς δεν είπε τίποτα. Ετσι ήταν και ο “Σκορπιός”».
«Οταν καθίσαμε, πια, απέναντι παρατήρησα πως είχε φέρει μαζί του τρεις κρυφούς σωματοφύλακες και του είπα αν θέλει μπορεί να τους φωνάξει στο τραπέζι να πιουν ένα καφέ. Κάτι με το οποίο γέλασε. Τελικά, συμφώνησε να τα πούμε πιο αναλυτικά και κανονίσαμε ένα ραντεβού την επόμενη μέρα. Του δείξαμε όλα τα στοιχεία που έχουμε, του είπα ότι “τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ σε παρουσιάζουν ως εγκέφαλο”. Απάντησε: “Μιλάτε στον λάθος άνθρωπο. Δεν ήμουν εγώ. Δεν έχω κάνει ποτέ διακίνηση ανθρώπων στη ζωή μου”. Ηταν προκλητικός στην υπεράσπισή του. Αυτή η συνάντηση έγινε τον περασμένο μήνα. Οταν δημοσιοποιήσαμε την έρευνα (σ.σ. το podcast του BBC “To catch a Scorpion”) συνελήφθη από τις Αρχές του Ιράκ μέσα σε 48 ώρες».
Παραμένει άγνωστη στον Ρομπ Λόρι ποια θα είναι η τύχη του «Σκορπιού» στο Ιράκ, όπου η διακίνηση μεταναστών δεν έχει την ίδια ποινική μεταχείριση με την Ευρώπη, και αν θα εκδοθεί στην Ευρώπη. Ο πρώην στρατιωτικός όμως αισθάνεται κάποια δικαίωση. «Οταν βλέπω παιδιά στους προσφυγικούς καταυλισμούς, που είναι τραυματισμένα, που έχουν καεί φριχτά, ή εκείνα που έχασαν τη ζωή τους (κατά το μεταναστευτικό ταξίδι) θέλω πάντα να λογοδοτήσουν οι διακινητές και οι άνθρωποι από πίσω τους. Το ίδιο και οι κυβερνήσεις. Αυτή είναι μια αμφίδρομη σχέση: οι διακινητές αφήνονται να δράσουν εξαιτίας της αποτυχίας των κρατών να διαχειριστούν την μεταναστευτική κρίση».
«Σκορπιοί» και στην Ελλάδα
Στο τέλος της συνάντησής τους ο «Σκορπιός» προσφέρθηκε να κεράσει τον καφέ, αλλά ο Ρομπ Λόρι αρνήθηκε. Ο άνετος τρόπος με τον οποίο συνομιλούσε με τον διακινητή δεν σήμαινε ούτε μια στιγμή ότι τον καταλαβαίνει. «Οταν βάζουν ανθρώπους στο πίσω μέρος ενός ψυγείου, πιστεύουν πραγματικά ότι το κάνουν για να τους βοηθήσουν να βρουν μια καλύτερη ζωή ή το κάνουν μόνο για τα λεφτά;», αναρωτιέται δυνατά.
Ο Λόρι θεωρεί ότι οι Αρχές των ευρωπαϊκών χωρών έχουν υποτιμήσει τις ικανότητες των δικτύων διακίνησης. «Είναι μια πολύ καλά οργανωμένη μαφία, πολύ έξυπνη, συνήθως πολύγλωσση, οικονομικά εύρωστη και ειδήμων στα logistics. Επίσης είναι καλά διασυνδεδεμένοι παντού. Δεν είναι μόνο οι φτωχοδιάβολοι που πιάνονται πρώτοι, αλλά υψηλά καταρτισμένα άτομα που έχουν μηδενική έγνοια για την ανθρώπινη ζωή», λέει. «“Ο Σκορπιός” ήταν αρχηγός ενός πολύ μεγάλου δικτύου, αλλά υπάρχουν εκατοντάδες τέτοιοι, γιατί είναι εκατομμύρια οι άνθρωποι που θέλουν να διακινηθούν για μία καλύτερη ζωή» καταλήγει.
Παρότι η δραστηριότητα του «Σκορπιού« ήταν εντονότερη στη Μεγάλη Βρετανία, πληροφορίες του Λόρι τον εντοπίζουν και στην περιοχή της ανατολικής Ευρώπης. Ο Μπαρζάν Ματζίντ και το δίκτυό του φέρεται να παρείχαν υπηρεσίες με εύρος κόστους: όσοι είχαν λίγα χρήματα παραπέμπονταν σε μια διαδρομή από την Τουρκία και μέσω των χερσαίων συνόρων της Ελλάδας προς την Ευρώπη, με τα πόδια. Περισσότερα χρήματα εξασφάλιζαν πέρασμα από τις τουρκικές ακτές στα ελληνικά νησιά, ενώ τα πολλά λεφτά διασφάλιζαν μια θέση στα σαπιοκάραβα από Τουρκία προς Ιταλία απευθείας. Και αυτή ήταν και η προτιμότερη διαδρομή, καθώς σύμφωνα με τον Λόρι «αν το ελληνικό λιμενικό περισυνέλεγε τη βάρκα, οι μετανάστες θα πλήρωναν μόνο το μισό ποσό στους διακινητές τους».
Ενδείξεις που προκύπτουν από τη δημοσιογραφική έρευνα θέλουν στο ναυάγιο της Φολεγάνδρου, τον Δεκέμβριο του 2021, το οποίο κόστισε τη ζωή σε περισσότερους από 20 ανθρώπους, να εμπλέκεται ο «Σκορπιός» ως βασικός διακινητής. Δεν είναι ακόμα γνωστό πόσες βάρκες με μετανάστες ωθήθηκαν από «σκορπιούς» στο ελληνικό Αρχιπέλαγος.
