Το πρωί της περασμένης Τρίτης ο Μιχάλης Μπλέτσας κατέβηκε από το αεροπλάνο, που είχε προσγειωθεί στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Είχε μόλις φτάσει από τις ΗΠΑ, με εισιτήριο χωρίς ημερομηνία επιστροφής. Ηρθε για να μείνει. Η πρώτη του στάση ήταν στα γραφεία της νεοσύστατης Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, όπου θα έχει τον ρόλο του διοικητή.
Ο μέχρι πρότινος διευθυντής υπολογιστικών συστημάτων του ΜΙΤ Media Lab ξεκινά μία νέα ζωή στην Ελλάδα, 34 χρόνια αφότου έφυγε για τις ΗΠΑ και έχοντας εργαστεί στο ΜΙΤ επί 29 χρόνια. Από τη δεκαετία του 1990, που εργάστηκε για τελευταία φορά εδώ, η Ελλάδα έχει αλλάξει άρδην, μιλάμε για μια άλλη χώρα. «Και δεν είχα εργαστεί ποτέ στο Δημόσιο», λέει ο ίδιος χαμογελώντας.
Η «Κ» τον συνάντησε λίγες ώρες μετά την άφιξή του στη Αθήνα και συζήτησε μαζί του για τις προκλήσεις της νέας του θέσης, τον σχεδιασμό και τους στόχους της νεοσύστατης Αρχής.
– Κύριε Μπλέτσα, αναλαμβάνετε διοικητής της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας. Ποιος είναι ο στόχος και ποιος ο σχεδιασμός της νεοσύστατης Αρχής;
– Κοιτάξτε, η κυβερνοασφάλεια είναι κάτι το οποίο πρέπει να απασχολεί τους πάντες αυτή τη στιγμή. Οσο περισσότερη ψηφιακή και διασυνδεδεμένη δραστηριότητα έχουμε, τόσο πιο σημαντικός γίνεται αυτός ο τομέας. Και είναι κάτι το οποίο πρέπει να σκεφτόμαστε εξαρχής. Οταν αναπτύχθηκε το διαδίκτυο δεν υπήρχαν τέτοιου είδους σκέψεις, ήταν μια μικρή κοινότητα που είχε λίγο πολύ τους ίδιους στόχους. Υπήρχαν κανόνες τιμής που ακολουθούσαν οι περισσότεροι, άγραφοι τις περισσότερες φορές και πάει λέγοντας. Πλέον αυτή η εποχή έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Υπάρχει πολύ μεγάλη οικονομική δραστηριότητα στο διαδίκτυο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν και πάρα πολλά χρήματα για να κλέψει κανείς. Και δεν είναι μόνο οι οικονομικές απάτες, υπάρχει προπαγάνδα, καταστροφές, σαμποτάζ, ένα σωρό τρόποι με τους οποίους μπορείς να βλάψεις τον άλλον ηλεκτρονικά. Επομένως, χρειάζεται μεγαλύτερη συνειδητοποίηση του κόσμου.
Το πρώτο πράγμα που θα δείτε από την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας είναι ο εφαρμοστικός νόμος της κοινοτικής οδηγίας NIS 2, ο οποίος θα πρέπει να έχει ψηφιστεί μέχρι τα μέσα του φθινοπώρου. Ο νόμος αυτός θα αναφέρει τις υποχρεώσεις των διαφόρων φορέων, επιχειρήσεων, οργανισμών και επίσης τους τρόπους με τους οποίους θα ελέγχονται αυτοί οι φορείς.
– Στην Ελλάδα σε τι θέση και φάση είμαστε; Τι προστασία έχουμε από τις κυβερνοαπειλές; Εχουμε αντίληψη των νέων δεδομένων;
– Οχι, δεν νομίζω ότι έχουμε αντίληψη ακόμα κι ένας από τους ρόλους της Εθνικής Αρχής είναι και η ενημέρωση σε μεγάλο βαθμό. Ο ρόλος μας πέραν αυτού είναι ρυθμιστικός, δηλαδή αυτή τη στιγμή το πρώτο πράγμα που θα δείτε από την Εθνική Αρχή Κύβερνοασφάλειας είναι ο εφαρμοστικός νόμος της κοινοτικής οδηγίας NIS 2, ο οποίος θα πρέπει να έχει ψηφιστεί μέχρι τα μέσα του φθινοπώρου. Ο νόμος αυτός θα αναφέρει τις υποχρεώσεις των διαφόρων φορέων, επιχειρήσεων, οργανισμών και επίσης τους τρόπους με τους οποίους θα ελέγχονται αυτοί οι φορείς.
– Πώς θα ελέγχονται; Εσείς θα είστε εποπτικό όργανο;
Θα ελέγχονται όπως ελέγχονται και τα λογιστικά βιβλία, δηλαδή από κάποιους ελεγκτικούς οργανισμούς και στη συνέχεια από εμάς ως εποπτικό όργανο, δειγματοληπτικά με επιπλέον ελέγχους, ώστε να δούμε ότι όντως εφαρμόζονται οι οδηγίες και αν αυτά τα οποία μας λένε οι ελεγκτικοί οργανισμοί όντως ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η Αρχή θα έχει και τη δυνατότητα επιβολής προστίμων σε περιπτώσεις που βλέπει μη συμμόρφωση με τους κανόνες, επομένως έχει και κάποια «δόντια» για να μπορέσει να σπρώξει γενικότερα τους εμπλεκόμενους προς τη σωστή κατεύθυνση.
– Η προτεραιότητά σας είναι να δείξετε τον ελέφαντα στο δωμάτιο;
– Οχι, αλλά να δείξουμε το πώς δεν θα βάλουμε τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο.
– Μήπως όμως είναι ήδη εκεί;
– Σε κάποιο βαθμό είναι. Πιθανόν να χρειαστεί να γκρεμίσουμε και κανέναν τοίχο για να βγει ο ελέφαντας απ’ έξω. Ξέρετε, η Ελλάδα δεν έχει μεγάλη ψηφιακή ωριμότητα, επομένως θα ήταν πολύ ανεύθυνο να περιμένουμε ότι θα έχει μια μεγάλη ετοιμότητα αυτή τη στιγμή σε θέματα κυβερνοασφάλειας. Και να είχε, εμείς δεν θα μπορούσαμε ποτέ να είμαστε ικανοποιημένοι ως οργανισμός ασφάλειας. Είμαστε υποχρεωμένοι να ψάχνουμε την επόμενη απειλή και το πώς θα βουλώσουμε τις τρύπες τις οποίες εκμεταλλεύεται η συγκεκριμένη απειλή.
Η Αρχή θα έχει και τη δυνατότητα επιβολής προστίμων σε περιπτώσεις που βλέπει μη συμμόρφωση με τους κανόνες, επομένως έχει και κάποια «δόντια» για να μπορέσει να σπρώξει γενικότερα τους εμπλεκόμενους προς τη σωστή κατεύθυνση.
– Αυτή στιγμή ποια είναι η σημαντικότερη απειλή;
– Εξαρτάται από την οπτική γωνία. Για παράδειγμα, οι αυτοματοποιημένες επιθέσεις για λύτρα σε αρχεία, το λεγόμενο ransomware, είναι μία από τις πολύ μεγάλες απειλές. Στην Ελλάδα, ο μόνος λόγος που δεν έχουμε γίνει έντονα στόχος τέτοιων απειλών είναι ότι δεν έχουμε μεγάλες επιχειρήσεις. Αυτό μας σώζει σε μεγάλο βαθμό. Προτιμούν πιο ζουμερούς στόχους. Το αναφέρω αυτό διότι πλέον η ενασχόληση με τον συγκεκριμένο τύπο κυβερνοεγκλήματος δεν προϋποθέτει τεχνικές γνώσεις. Οι πλατφόρμες είναι έτοιμες, ο κώδικας είναι έτοιμος. Το έγκλημα παρέχεται ως υπηρεσία. Νοικιάζεις την πλατφόρμα και κάνεις την καμπάνια σου.
– Ποιες άλλες απειλές σας απασχολούν;
– Προφανώς σε μία χρονιά που ψηφίζει ο μισός πλανήτης, οι οργανωμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης είναι κάτι που μας απασχολεί. Δεν είναι κάτι, όμως, για το οποίο μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα. Επίσης, οι διάφορες επιθέσεις για σαμποτάζ, όπως ήταν για παράδειγμα πέρυσι στις Πανελλαδικές η τύφλωση του συστήματος για λίγη ώρα –που παρεμπιπτόντως οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει πλέον. Υπάρχουν πλατφόρμες που σου νοικιάζουν αυτή τη δυνατότητα.
– Θα υψώσετε τείχη απέναντι σε αυτές τις απειλές;
– Ηδη υψώσαμε. Πολλές από τις ιστοσελίδες του Δημοσίου προστατεύονται με μια συγκεκριμένη πλατφόρμα. Σε τέτοιου είδους ενέργειες, η επίθεση δεν έχει να κάνει με το γεγονός ότι η πλατφόρμα η ίδια ή η υπηρεσία έχει κάποια κενά ασφαλείας. Ερχεται ουσιαστικά στέλνοντας έναν τεράστιο όγκο δεδομένων κι εσύ μπορείς να εμποδίσεις αυτή τη ροή, σταματώντας την πολύ πιο μακριά από τον στόχο της.
– Θα δράσετε και προληπτικά;
– Σε κάποια πράγματα που μπορούμε να δράσουμε προληπτικά, θα δράσουμε προληπτικά. Να σας πω και κάτι που το είδα ο ίδιος στις υπηρεσίες του Δημοσίου. Εχει πολλές υπηρεσίες και οργανισμούς οι οποίοι δεν έχουν πολλαπλούς παράγοντες στην ταυτοποίηση. Δηλαδή, σου ζητάνε μόνο το όνομά σου.
Οταν για παράδειγμα το password του TAXIS είναι δύο γράμματα και το ΑΦΜ σου, πρέπει να το αλλάξεις. Ο περισσότερος κόσμος όμως δεν το αλλάζει γιατί το μοιράζεται με τον λογιστή του.
– Αυτές τις σελίδες όμως, όπως του TAXIS για παράδειγμα, οι πολίτες τις θεωρούμε ασφαλείς.
Από τη στιγμή που κάποιος μπορεί να σου κλέψει το password πολύ εύκολα, στέλνοντάς σου για παράδειγμα ένα μήνυμα ότι και καλά έρχεται από το TAXIS, παρουσιάζοντάς σου μία ιστοσελίδα που είναι ακριβώς σαν το TAXIS και να σου πει «μπες εδώ», υπάρχει απειλή. Οταν για παράδειγμα το password του TAXIS είναι δύο γράμματα και το ΑΦΜ σου, πρέπει να το αλλάξεις. Ο περισσότερος κόσμος όμως δεν το αλλάζει γιατί το μοιράζεται με τον λογιστή του. Βέβαια θα υπάρχουν κάποια πρακτικά προβλήματα στο να βάλεις δεύτερο παράγοντα (σ.σ. ασφάλειας). Δεν είναι τόσο απλό. Επομένως το να επιβάλλουμε πιο αυστηρούς κανόνες στην ταυτοποίηση των χρηστών των διαδικτυακών υπηρεσιών είναι ένα κομμάτι, όπως φυσικά και το να δώσουμε λύσεις. Δηλαδή αυτά τα οποία ζητάμε από τους οργανισμούς να κάνουν, θα πρέπει να είναι ρεαλιστικά υλοποιήσιμα με κάποιο εύλογο κόστος. Και φυσικά να υπάρχει κάποια αναλογικότητα, να ανταποκρίνονται στη σημασία της πληροφορίας. Οταν θα φτάσουμε στο σημείο, για παράδειγμα, να έχουμε ολοκληρωμένους ιατρικούς φακέλους, ηλεκτρονικούς, θα πρέπει αυτούς να τους προστατεύουμε λίγο καλύτερα από ό,τι προστατεύουμε αυτή τη στιγμή την ηλεκτρονική στιγμιογράφηση, στην οποία οποιοσδήποτε γιατρός ξέροντας το ΑΜΚΑ σου μπορεί να μπει στο σύστημα και να δει τον φάκελό σου.
Η πρόκληση της επιστροφής στην Ελλάδα
– Πάμε λίγο και στα πιο προσωπικά. Προσγείωση σήμερα στην Ελλάδα, σε μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που είχατε συνηθίσει επί 29 χρόνια στο MIT.
– Εντάξει, είναι μια πρόκληση και πάντα προσπαθώ να διαχειρίζομαι τις προσδοκίες μου. Το σημαντικό είναι ότι ποτέ δεν έχασα την επαφή, πάντα είχα μια πολύ στενή επαφή με την ελληνική πραγματικότητα. Οταν πάντως ξεκινάς να δουλεύεις στο Δημόσιο ύστερα από πολλά χρόνια στον ιδιωτικό τομέα, είναι μία πρόκληση. Ομως, όταν έχεις καθίσει επί 29 χρόνια σε έναν οργανισμό, κάνεις τα ίδια πράγματα λίγο ή πολύ, από άποψη διαχειριστική. Και τότε λες «ας κάνω και κάτι διαφορετικό, το οποίο ίσως να αγγίζει περισσότερο κόσμο». Ο τομέας της κυβερνοασφάλειας αγγίζει πολύ κόσμο. Επομένως, δεν ήμουν ποτέ του δόγματος ότι ο δημόσιος τομέας είναι «για τα μπάζα» ας πούμε και ο ιδιωτικός τομέας θα τα κάνει όλα καλύτερα, κάτι που βλέπω αρκετό κόσμο να υιοθετεί. Ηρθε η πανδημία και καταλάβαμε γιατί χρειαζόμαστε τον δημόσιο τομέα. Επίσης, μετράς τη ζωή σου ανάλογα με το πόσο καλό έχεις κάνει τελικά, πόσο κόσμο έχεις επηρεάσει προς το καλύτερο. Και εγώ το βλέπω σαν μία πρόκληση που μου επιτρέπει να επηρεάσω πάρα πολύ κόσμο προς το καλύτερο.
– Ορια έχετε;
– Ολοι έχουμε όρια. Νομίζω η ζωή μας, η αναζήτησή μας, πολλές φορές είναι να βρούμε αυτά τα όρια.
– Σας είπε κανένας: «Τι πας να κάνεις Μιχάλη;»
– Ναι, όλοι! Κι ένας υπουργός μάλιστα μου είπε: «Αμα θέλεις ψυχανάλυση, έλα να σου κάνουμε». Αλλά με πεισμώνουν. Κάποιοι μου είπαν ότι θα έπρεπε να έχω ήδη παραιτηθεί. Δηλαδή τα πρώτα στοιχήματα που έχουν μπει είναι ότι θα είχα ήδη παραιτηθεί.
– Είναι μια πρόκληση μεν, άλλα και μια πρόσκρουση σε μία ελληνική πραγματικότητα για έναν άνθρωπο που ζει επί 34 χρόνια έξω, 29 σε ένα πανεπιστήμιο που είναι στην κορυφή. Για αυτό ρωτάω επίμονα, για να καταλάβω πώς βλέπετε τα πράγματα…
– Τα βλέπω ως μηχανικός, έτσι όπως τα έβλεπα σε όλη μου τη ζωή. Δηλαδή, ξέρετε, εμείς ζούμε λύνοντας προβλήματα. Λύνουμε ένα πρόβλημα και πάμε στο επόμενο.
– Αρα είστε αισιόδοξος;
Πάντα, ως μηχανικός. Να το πούμε και λίγο διαφορετικά: Δεν είμαι αισιόδοξος, ούτε απαισιόδοξος, είμαι μηχανικός. Αυτό είναι το μήνυμα: έχουμε κάποια προβλήματα, πρέπει να τα λύσουμε.
Η δυστοπία και η εποχή της μετα-αλήθειας
– Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις εξελίξεις στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, πώς θα χαρακτηρίζατε την κατάσταση; Πριν από μήνες σας είχα ακούσει να μιλάτε για δυστοπία, στην οποία ζούμε αυτή τη στιγμή;
– Ζούμε ήδη σε δυστοπία, γιατί έχουμε μεγάλους οργανισμούς, μεγάλες πλατφόρμες, οι οποίες μας ξέρουν καλύτερα από ό,τι ξέρουμε εμείς τους εαυτούς μας, διότι συνεισφέρουμε χωρίς καμία κριτική σκέψη ή δεύτερη σκέψη όλα μας τα συμπεριφορικά δεδομένα. Επομένως, μπορούν να βγουν πράγματα που εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε. Κάτι το οποίο μας κάνει πολύ εύκολους στο να μας κατευθύνουν. Ανθρωποι οι οποίοι μπορούν να στοχεύσουν τα μηνύματά τους με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Και δεν έχουν όλα τα μηνύματα να κάνουν με κάτι σχετικά ανώδυνο, για παράδειγμα αν μου αρέσει το ένα αναψυκτικό περισσότερο από το άλλο, αν θα πάρω το τάδε παπούτσι αντί για το δείνα, κ.λπ. Μιλάμε για πολιτικά μηνύματα, μιλάμε για προπαγάνδα.
Ζούμε ήδη σε δυστοπία, γιατί έχουμε μεγάλους οργανισμούς, μεγάλες πλατφόρμες, οι οποίες μας ξέρουν καλύτερα από ό,τι ξέρουμε εμείς τους εαυτούς μας, διότι συνεισφέρουμε χωρίς καμία κριτική σκέψη ή δεύτερη σκέψη όλα μας τα συμπεριφορικά δεδομένα.
– Επηρεάζει και εκλογικές συμπεριφορές;
– Ακριβώς. Πάρα πολύ. Το είδαμε αυτό, έχει γίνει ήδη. Θα μου πείτε, η προπαγάνδα ήταν πάντα κομμάτι της πολιτικής. Αυτή η υπερστόχευση έχει καταστρέψει κάθε κοινή έννοια, κοινή αντίληψη της αλήθειας γύρω μας, της πραγματικότητας γύρω μας. Ο καθένας ζει στη δική του πραγματικότητα πλέον. Και το κάνουμε και χωρίς καμία αιδώ, θα έλεγα. Εγώ αυτό πιστεύω.
– Δηλαδή ζούμε όλοι σε μια «φούσκα» μετα-αλήθειας;
– Οχι όλοι, πάρα πολύς κόσμος.
– Υπάρχει όμως μία κοινή αλήθεια, λες «αυτός είναι ο πρόεδρος, αυτός είναι ο νόμος…»
– Αυτό όμως δεν λέει τίποτα. Το να λες ποιος είναι ο πρόεδρος, από μόνο του… δεν λέει τίποτα. Είναι ένα γεγονός. Ομως δεν το λέμε όλοι με τον ίδιο τρόπο. Δεν είναι το ίδιο για όλους. Είναι θέμα ερμηνείας του γεγονότος. Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι ότι χωρίς τις πλατφόρμες αυτές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν θα είχαμε αντιεμβολιαστικό κίνημα. Δεν θα είχαμε πολλούς ανθρώπους να εμφανίζονται ξαφνικά και να πιστεύουν ότι η Γη είναι επίπεδη. Δεν θα είχαμε ανθρώπους που πιστεύουν ότι μας ψεκάζουν.
– Μήπως, όμως με τα social media –κάνω τώρα τον συνήγορο του διαβόλου– κατάφεραν να ομαδοποιηθούν και έγινε πιο δυνατή η φωνή τους, αφού υπήρχαν ούτως ή άλλως;
– Προϋπήρχαν και πάντα υπήρχαν περιθωριακές απόψεις. Το θέμα είναι ότι δεν εκφράζονταν. Ισως κάποιοι να τις έβλεπαν σαν έναν απλό σκεπτικισμό ενάντια στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Αλλά μέχρι εκεί. Οταν βλέπεις πολύ κόσμο και μπορείς να έρθεις σε επαφή μαζί του, όχι μόνο ισχυροποιείς αυτή την άποψη μέσα σου, αλλά αρχίζεις να κάνεις ιεραποστολικό έργο και προς άλλους ανθρώπους, οι οποίοι δεν θα υιοθετούσαν ποτέ τέτοιου είδους άποψη. Το ότι βρίσκεις αυτούς τους ανθρώπους και αισθάνεσαι ξαφνικά ότι υπάρχουν πάρα πολλοί, σκέφτεσαι «αφού το λένε όλοι αυτοί, έτσι θα είναι».
– Και βγάζουν και λίγο την ντροπή από πάνω τους…
– Ναι, αυτό το βλέπω καθημερινά σε μεγαλύτερους ανθρώπους, οι οποίοι είναι ψηφιακοί μετανάστες. Αρχισαν να χρησιμοποιούν τα μέσα αυτά πολύ αργά στη ζωή τους και προβάλλουν πάνω σε αυτά τα μέσα τους κανόνες ή τις νόρμες μιας προηγούμενης εποχής. Για παράδειγμα, αφού το βλέπω γραμμένο, κάποια βάση θα έχει. Παλιότερα, ό,τι έβλεπες γραμμένο, επειδή χρειαζόταν μία προσπάθεια για να βγει προς τα έξω, συνήθως, τις περισσότερες φορές, είχε κάποια βάση. Είχαμε και τότε τις ίδιες προσπάθειες, ποιοτικά. Αλλά τώρα πλέον είναι τόσο εύκολο να κάνεις προπαγάνδα και να τη στοχεύσεις με μεγάλη ακρίβεια, που έχουμε περάσει σε μια τελείως διαφορετική εποχή. Η KGB, για παράδειγμα, έχει μια ολόκληρη ιστορία, υπάρχουν πάρα πολλά άρθρα «φυτεμένα» στον δυτικό Τύπο. Πρόσφατα διάβαζα ένα σχετικό άρθρο, ότι πλέον φυτεύουν χιλιάδες τέτοια άρθρα, τα οποία τα περισσότερα είναι γραμμένα από το ChatGPT. Και είναι οφθαλμοφανές από πού έχει έρθει, γιατί πολλές φορές δεν βγάζουν ούτε καν τα prompts (σ.σ. τις οδηγίες προς το γλωσσικό μοντέλο να δημιουργήσει ένα κείμενο). Δηλαδή το ChatGPT θα σου πει ότι «στο γράφω αυτό γιατί μου είπες ότι θέλω να έχει την άποψη αυτή που είναι υπέρ του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία». Δεν κάνουν καν τον κόπο να τα αφαιρέσουν, διότι το κάνουν τόσο μαζικά. Oπως γίνεται και με το spam, είναι ακριβώς το ίδιο, η ίδια λογική. Εφόσον το κόστος είναι τόσο μικρό για να γίνει αυτό, γιατί να κάτσεις να προσέχεις την ποιότητα της προπαγάνδας;
– Το spam όμως το αντιμετωπίσαμε. Μπήκαν τείχη ασφαλείας. Είναι σαφές ότι πρόκειται για σκουπίδι. Δεν μπορούμε να υψώσουμε κάποια τείχη ασφαλείας απέναντι σε αυτό;
– Οχι, δεν μπορούμε.
– Και θέλω να βάλω στη συζήτηση και το γεγονός ότι τα social media είναι πλέον 20 χρόνια μαζί μας. Δεν είναι καινούργιο κομμάτι.
– Με τη μόνη διαφορά ότι το επιχειρηματικό μοντέλο του spam ήταν πολύ πιο απλό. Οταν στέλνεις εκατομμύρια μηνύματα, καταρχάς είναι πολύ εύκολο να σε εντοπίσει κάποιος από μία πηγή. Και επίσης, αυτό ήταν μια μάλλον θετική παρενέργεια από τις μεγάλες πλατφόρμες. Το γεγονός, ας πούμε, ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες το 80-90% του καταναλωτικού email, των προσωπικών email, εξυπηρετείται από δύο παρόχους, Google και Microsoft, κάνει πολύ πιο εύκολη την αντιμετώπιση. Το θέμα είναι ότι το μοντέλο το επιχειρηματικό των social media επιβάλλει τη μεγιστοποίηση της ενασχόλησης του κάθε χρήστη. Αυτό κάνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τους αλγορίθμους τους, να σου σερβίρουν περιεχόμενο, το οποίο απηχεί περισσότερο στα ένστικτα, όχι στη λογική. Πριν αρκετά χρόνια έγινε μια μελέτη από ένα γκρουπ στο Media Lab το οποίο μέτρησε στο Twitter την εξάπλωση ψευδών και πραγματικών ειδήσεων. Οι ψευδείς ειδήσεις μέσω του μηχανισμού της επανα-ανάρτησης εξαπλώνονταν έξι φορές πιο γρήγορα. Γιατί δημιουργούσαν έντονη εντύπωση σε αυτόν που τις διάβαζε. Οπότε σου λέει ενδιαφέρον είναι αυτό. Αυτό το βλέπουμε σε όλα τα μέσα.
– Μπορούμε να τον κερδίσουμε τον αλγόριθμο;
Με πολύ μεγάλη συνειδητή προσπάθεια, η οποία όμως αφαιρεί την ευχαρίστηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ επιτυχημένα διότι απηχούν στις ενδορφίνες μας, ας πούμε, αυτός είναι ο σκοπός. Και δεν κερδίζεις εύκολα έναν τέτοιο μηχανισμό. Είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο εθιστικά.
– Θα ήθελα να μιλήσουμε για τα deepfakes, τα οποία θεωρώ ότι είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας και ενόψει εκλογών. Πώς μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε;
– Πολύ δύσκολα.
– Κατά πόσο έχουμε πρόβλημα στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή με deepfakes;
– Τα deepfakes για την Ελλάδα δεν είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα. Ισως επειδή είμαστε μικρή αγορά και δεν έχουν ασχοληθεί τόσο μαζί μας. Τα φοβάμαι πολύ όμως. Επειδή ακριβώς δεν έχουμε εξοικειωθεί. Ξέρω ότι οι πρώτες καμπάνιες που θα τα χρησιμοποιήσουν, θα έχουν και πολύ μεγάλη επίδραση.
– Ποια είναι η άμυνά μας απέναντί τους; Η διαρκής ενημέρωση;
Η ενημέρωση ως επί το πλείστον. Πρέπει να παρακολουθούμε οι ίδιοι τι λέμε, ειδικά όταν έχουμε κάποια δημόσια θέση. Πρέπει να προσέχουμε πολύ την παρουσία μας έτσι ώστε να μπορέσουμε να τα ανιχνεύσουμε γρήγορα. Υπάρχουν τεχνικές, μπορεί να ανιχνεύσει κανείς deepfakes, όταν όμως έχει μια σχετική εξοικείωση με τους μηχανισμούς δημιουργίας τους, με τους μηχανισμούς διασποράς τους. Ενας αρκετά συνηθισμένος και αξιόπιστος τρόπος για να καταλάβει κανείς την εγκυρότητα μιας πληροφορίας, είναι να δεις το πώς έφτασε σε εσένα. Αν μπορέσεις να παρακολουθήσεις το μονοπάτι της προς τα πίσω, συνήθως καταλαβαίνεις. Αυτό γινόταν πιο εύκολα στο twitter σε σχέση με άλλα μέσα, υπάρχουν μάλιστα και πολύ καλά εργαλεία, τα οποία αξιολογούν με μεγάλη ακρίβεια την εγκυρότητα κάποιου tweet.
– Πώς εκπαιδεύεις το κοινό; Εχουμε social media επί 20 χρόνια, θεωρητικά έχεις ένα κοινό που πλέον είναι αρκετά εκπαιδευμένο.
– Είναι εκπαιδευμένο στο να καταναλώνει και όχι να αντιλαμβάνεται. Δηλαδή δεν έχουμε μάθει, δεν μαθαίνουμε στο σχολείο ούτε στην καθημερινότητά μας το πώς να μετατρέπουμε την πληροφορία σε γνώση. Την καταναλώνουμε άκριτα.
– Αρα όσο πιο εύπεπτη είναι η πληροφορία, τόσο καλύτερα;
Ετσι ακριβώς. Και χάνουμε αυτή τη δυνατότητα πολύ γρήγορα, διότι ο περισσότερος κόσμος, εθισμένος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, απεχθάνεται τα μεγάλα άρθρα. Ποιος διαβάζει μεγάλα άρθρα; Αν δείτε δηλαδή όλα τα άρθρα ευρείας κυκλοφορίας είναι της μισής σελίδας.
