Οταν η Καμίγ Λοράνς ήταν μικρή, παρότι της άρεσαν πολύ τα βιβλία, δεν φανταζόταν πως μεγαλώνοντας θα γίνει συγγραφέας. «Δεν ήξερα καν τι σήμαινε αυτό, να είναι κάποιος συγγραφέας», μου λέει. «Ηθελα να είμαι κομμώτρια, νοσοκόμα, δασκάλα… Το μόνο που ήξερα ήταν πως έπρεπε να έχω μια δουλειά για να είμαι ελεύθερη. Ονειρευόμουν να είμαι μια ελεύθερη γυναίκα, ανεξάρτητη οικονομικά, πνευματικά, ψυχολογικά, δεν ήθελα να γίνω σαν τη μαμά μου ή τη γιαγιά μου. Ο εφιάλτης μου ήταν να εξαρτώμαι από κάποιον».
Η Γαλλίδα συγγραφέας προκάλεσε αίσθηση με το πρόσφατο βιβλίο της «Κορίτσι», ένα εξαιρετικά προσωπικό μυθιστόρημα, στο οποίο, αντλώντας έμπνευση από τη δική της εμπειρία, μιλάει για το τι σημαίνει να είσαι κορίτσι, γυναίκα, μητέρα, για τη δύναμη των λέξεων και για τα κοινωνικά στερεότυπα, με χιούμορ, τρυφερότητα αλλά και αιχμηρότητα.
Η Λοράνς γεννήθηκε στην Ντιζόν, σε μεσοαστική οικογένεια. Εμεινε εκεί ώσπου τελείωσε το σχολείο και στη συνέχεια μετακόμισε στο Παρίσι και σπούδασε Λογοτεχνία στη Σορβόννη. «Επέλεξα αυτές τις σπουδές, όπως και το να γίνω καθηγήτρια, για να νιώθω πως βρίσκομαι πάντα στη συντροφιά των βιβλίων και της λογοτεχνίας, πως μπορώ να μεταδώσω κάτι από όλα αυτά στις νέες γενιές», μου εξηγεί.
– Θυμάστε πότε συνειδητοποιήσατε για πρώτη φορά ότι η λέξη «κορίτσι» μπορεί να είναι μειονέκτημα, ότι κουβαλάει και αρνητική χροιά;
– Κατάλαβα πολύ γρήγορα πως το να είμαι κορίτσι ήταν σκέτη απογοήτευση. Ο πατέρας μου ήθελε οπωσδήποτε να αποκτήσει αγόρι – εγώ ήμουν το δεύτερο κορίτσι του. Ασφαλώς και μας αγαπούσε, όμως αντιλαμβανόμασταν το βαθύ έλλειμμα και τη λύπη που ένιωθε μέσα του. Αργότερα συνειδητοποίησα τις ανισότητες που υπήρχαν στην εκπαίδευση και στη διαπαιδαγώγηση, και έβλεπα πως τα αγόρια είχαν πολύ περισσότερα δικαιώματα από τα κορίτσια, ήταν πολύ πιο αυτόνομα. Εμείς τα κορίτσια ήμαστε διαρκώς «υπό επιτήρηση».
– Πώς διαχειριστήκατε το «βάρος» του να είστε κορίτσι και γυναίκα;
– Τα βιβλία μού γεννούσαν πολλές σκέψεις γύρω από το ζήτημα. Διάβασα σχετικά νωρίς γυναίκες συγγραφείς που είτε παρουσίαζαν μια πιο θετική οπτική γύρω από τη γυναικεία συνθήκη, είτε καλούσαν σε εξέγερση: Φρανσουάζ Σαγκάν, Μπενουάτ Γκρου, Σιμόν ντε Μποβουάρ… Ταυτιζόμουν με αυτές τις ηρωίδες με την τόσο ισχυρή θέληση, ακόμη και σε τραγωδίες, όπως στη «Βερενίκη» του Ρακίνα. Επιπλέον ήμουν άριστη μαθήτρια αλλά και καλή στον αθλητισμό, σαν να έπρεπε να αποδείξω στον πατέρα μου πως τα κορίτσια δεν υστερούν σε κανέναν τομέα σε σχέση με τα αγόρια. Μου φαίνεται πως σε όλη μου τη ζωή ήθελα να αποδείξω στον πατέρα μου τη γυναικεία δύναμη. Αυτή η μάχη όμως δεν έχει τελειώσει ακόμη!
Το «Κορίτσι» διαβάστηκε πολύ και από άνδρες. Πολλοί αναγνώστες έμειναν έκπληκτοι με όσα αποκαλύπτει το βιβλίο μου για τη ζωή των γυναικών.
– Θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας συμπεριφορές που υποστήκατε εσείς εξαιτίας του φύλου σας; Eπηρέασε την επαγγελματική σας πορεία ως συγγραφέως;
– Από την παιδική ηλικία, και ακόμη περισσότερο στην εφηβεία, η διάκριση ήταν αισθητή: λιγότερες ελευθερίες, μια εντελώς διαφορετική σχέση με το σώμα και τη σεξουαλικότητα, πολλοί περιορισμοί σχετικά με τον τρόπο ντυσίματος, ένας συνεχής φόβος πως θα σου επιτεθούν στον δρόμο, πως θα σε αγγίξουν, πως θα σε προσβάλουν, πράγματα για τα οποία τα αγόρια δεν ανησυχούσαν καθόλου. Σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές, παρότι πολλοί το αρνούνται. Για παράδειγμα, ελάχιστοι άνδρες διαβάζουν βιβλία γραμμένα από γυναίκες, ενώ για τις γυναίκες είναι εντελώς φυσικό να διαβάζουν άνδρες συγγραφείς· δεν τίθεται αυτό το θέμα. Ως συγγραφέας της ενδοσκόπησης και του οικείου αντιμετωπίζω ακόμη συγκατάβαση, έως και περιφρόνηση, σαν αυτά τα χαρακτηριστικά της γραφής να είναι μόνο γυναικεία και αυτομάτως να υποτιμώνται. Το Νομπέλ στην Ανί Ερνό ήταν η πιο δίκαιη απάντηση σε αυτή την υποτίμηση.
– Οι άνδρες λοιπόν αποφεύγουν να διαβάζουν «γυναικεία» βιβλία όπως το «Κορίτσι»;
– Μια φορά, σε ένα λύκειο, ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής μού εξήγησε πως δεν έχει διαβάσει το βιβλίο μου επειδή είχε τον τίτλο «Κορίτσι». «Είμαι αγόρι, επομένως γιατί να διαβάσω ένα βιβλίο με αυτόν τον τίτλο;». Ρώτησα τότε τα κορίτσια αν θα διάβαζαν ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο «Αγόρι» και απάντησαν όλα μαζί «ναι». Αυτή η έλλειψη περιέργειας και την ίδια στιγμή αυτή η καχυποψία, για να μην πω εχθρότητα των αγοριών ή των ανδρών προς το αντίθετο φύλο, έχουν ευτυχώς περιοριστεί αρκετά. Στην πραγματικότητα βέβαια το «Κορίτσι» διαβάστηκε πολύ και από άνδρες, και είμαι πολύ χαρούμενη γι’ αυτό. Πολλοί αναγνώστες έμειναν έκπληκτοι με όσα αποκαλύπτει το βιβλίο μου για τη ζωή των γυναικών. Οι περισσότεροι δεν είχαν ιδέα για το συναίσθημα φόβου που ένιωθαν οι γυναίκες στον δρόμο τη νύχτα ή στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Δεν γνώριζαν πως τα πράγματα ήταν διαφορετικά για τις γυναίκες. Το να υιοθετεί κανείς τη γυναικεία οπτική είναι ο καλύτερος τρόπος για να βελτιωθούν οι σχέσεις των δύο φύλων και η λογοτεχνία είναι ένας καλός τρόπος για να επιτευχθεί αυτό.
– Eχετε διαπιστώσει πρόοδο σε ό,τι αφορά τις έμφυλες διακρίσεις τα τελευταία χρόνια; Ποιες θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες;
– Eχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος, ειδικά χάρη στο κίνημα #MeToo. Η συζήτηση έχει προχωρήσει και η κακοποίηση κάθε είδους έχει μειωθεί σημαντικά, έστω και υπό τον φόβο των αντιποίνων. Οι άνδρες καταλαβαίνουν πλέον πως δεν επιτρέπονται όλα. Η προτεραιότητα των γυναικών είναι η ισότητα σε όλους τους τομείς (και σε αυτό συμπεριλαμβάνεται και το ζήτημα του γήρατος, που βιώνεται εντελώς διαφορετικά από τα δύο φύλα) και η ελευθερία της αυτοδιάθεσης. Ακόμη μία προτεραιότητα είναι η εκπαίδευση. Των κοριτσιών, αρχικά, που σε ορισμένες χώρες είναι απαγορευμένη, πράγμα ενδεικτικό της πιο φρικτής μορφής πατριαρχίας. Αλλά και εκείνη των αγοριών. Διάβασα σε μια ανησυχητική έρευνα για τους νέους στη Γαλλία ότι πολλά αγόρια θεωρούν πως αδικούνται και υποτιμώνται εξαιτίας της απελευθέρωσης των γυναικών. Είναι λοιπόν πολύ ουσιώδες να διατηρήσουμε τον διάλογο και την αμοιβαία εμπιστοσύνη, διαφορετικά η βία θα επιμένει.
– Μπορεί να ξεριζωθεί ο βαθιά εσωτερικευμένος σεξισμός και μισογυνισμός; Με ποιον τρόπο;
– Η ανθρωπολόγος Φρανσουάζ Εριτιέ έλεγε πως θα χρειάζονταν σίγουρα αιώνες για να το πετύχουμε αυτό, δεδομένου ότι ο φόβος για τις γυναίκες ήταν ανέκαθεν θεμελιώδες χαρακτηριστικό των ανδρών. Δεν είμαι τόσο απαισιόδοξη, θεωρώ όμως πως ο σεξισμός είναι ακόμη πολύ διαδεδομένος και μάλιστα σε ορισμένες κοινωνίες ενισχύεται κιόλας. Είναι πολύ δύσκολο να ξεριζώσουμε τον μισογυνισμό από τη στιγμή που εγγράφεται στις καταπιεστικές πολιτικές. Η τραγική πτυχή όλων αυτών φαίνεται στις εξεγέρσεις των γυναικών στο Ιράν. Τι να κάνεις όμως απέναντι στη φονική βία, όταν ούτε η εκπαίδευση ούτε η πολιτική έχουν να προτείνουν κάτι διαφορετικό;
Είμαι φεμινίστρια και είμαι και περήφανη γι’ αυτό
– Θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας φεμινίστρια;
– Ναι, είμαι φεμινίστρια και είμαι και περήφανη γι’ αυτό. Το να είσαι φεμινίστρια σημαίνει να εργάζεσαι για την υπόθεση των γυναικών, να μοιράζεσαι το τραύμα τους, να δείχνεις αλληλεγγύη, να διεκδικείς την ισότητα σε όλους τους τομείς και παντού στον κόσμο. Αν δεν θέλουμε να συμμετέχουμε σε δημόσιες δράσεις ή να πάρουμε πολιτική θέση, μπορούμε (και οφείλουμε) στην καθημερινή ζωή να δείχνουμε προσοχή, αλληλεγγύη και να μην επιτρέπουμε τίποτα που να ασκεί βία ή να εξευτελίζει τις γυναίκες. Πρέπει πάντα να διασφαλίζουμε πως οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως υποκείμενα και όχι ως αντικείμενα.
– Τι σας ώθησε στη συγγραφή;
– Μια μέρα είπα: «Γράφω επειδή εκείνοι σωπαίνουν». Τότε μιλούσα για τους γονείς μου, για την οικογένειά μου. Oταν ήμουν παιδί βίωσα σεξουαλική κακοποίηση από έναν θείο μου και όταν το είπα στη γιαγιά μου, εκείνη με όρκισε να μη μιλήσω ποτέ σε κανέναν γι’ αυτό. Σκέφτομαι πως ασυνείδητα η συγγραφική μου κλήση γεννήθηκε εκείνη τη στιγμή – ήμουν εννέα χρόνων. Γράφω για να εκφράσω όσα μένουν κρυμμένα, όσα αποσιωπώνται ή φιμώνονται, όσα παρανοούνται. Να είσαι συγγραφέας σημαίνει να έρχεσαι σε επαφή με άλλους ανθρώπους, ελπίζοντας να τους σταθείς, να τους χαρίσεις λίγη ανθρωπιά.
– Ποιες είναι οι θεματικές που σας αγγίζουν περισσότερο;
– Διερευνώ τις ανθρώπινες σχέσεις, κυρίως στην ιδιωτική σφαίρα: τους δεσμούς αγάπης και μίσους, τη ζήλια, όλα όσα στέκονται εμπόδιο στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Το θέμα των βιβλίων μου είναι η επιθυμία: η ερωτική ορμή, η ενέργεια της αγάπης και της δημιουργίας, η όρεξη να είναι κανείς ελεύθερος. Επίσης, οι μυθιστορηματικές μου κατασκευές διερευνούν πάντα και το ζήτημα της αλήθειας και του ψέματος. Τι βρίσκεται κάτω από τη μάσκα της κοινωνικότητας και της οικειότητας; Eχουμε στ’ αλήθεια πρόσβαση στην αλήθεια; Από βιβλίο σε βιβλίο προσπαθώ να έρχομαι όλο και πιο κοντά στο πραγματικό.
Σήμερα, Κυριακή 19 Μαΐου, στη 1 μ.μ., η Καμίγ Λοράνς θα βρίσκεται στην 20ή Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (εγκαταστάσεις HELEXPO, Περίπτερο 13, αίθουσα «Γιώργος Ιωάννου»). Η συγγραφέας θα συζητήσει με την αναπληρώτρια καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Ελένη Χοντολίδου και θα υπογράψει αντίτυπα των βιβλίων της.
