Η Γοργόπη απέχει από την Αθήνα 539 χιλιόμετρα, λέει ο χάρτης, αλλά η απόσταση είναι υποκειμενική έννοια. Ποιος μπορεί στ’ αλήθεια να υπολογίσει το ταξίδι ενός κοριτσιού από ένα μικρό χωριό του Κιλκίς στη θέση του πρώτου βιολιού στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών; Ναι, η βραβευμένη βιολονίστα Κατερίνα Χατζηνικολάου, ύστερα από μια αξιοθαύμαστη πορεία στο εξωτερικό, είναι από φέτος η πρώτη μόνιμη εξάρχουσα στην ΚΟΑ και η μοναδική μόνιμη γυναίκα εξάρχουσα σε ελληνική κρατική ορχήστρα.
Η είδηση δεν έχει λάβει την προβολή που θα άξιζε. Εκτός από τεράστια προσωπική επιτυχία για τη μουσικό, είναι και δείγμα εξέλιξης για τον χώρο της κλασικής μουσικής στην Ελλάδα, που πασχίζει να γίνει πιο συμπεριληπτικός, πιο ισότιμος. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και η πιο διάσημη ορχήστρα του κόσμου, η Φιλαρμονική του Βερολίνου, μόλις πρόσφατα απέκτησε γυναίκα κοντσερτίνο.
«Ναι, ακόμη και στην εποχή μας δεν συνηθίζεται να βάζεις σε μια κορυφαία μόνιμη θέση μια γυναίκα», λέει η Κατερίνα. «Επικρατεί το συντηρητικό κλισέ, ειδικά στον κόσμο της κλασικής μουσικής, ότι ένας άνδρας πρέπει να ηγείται σε μια απαιτητική θέση όπως το κοντσερτίνο». Στην πράξη οι γυναίκες σ’ αυτόν τον χώρο ξεκινούν με χάντικαπ. «Ξέρω ότι για να διεκδικήσω τη θέση θα πρέπει να παίζω στο μεγαλύτερο δυνατό επίπεδο που μπορώ να φτάσω. Την ώρα της ακρόασης σε απασχολούν διάφορα θέματα, όπως για παράδειγμα η τεχνική εκτέλεση, η στιλιστική απόδοση και η ποιότητα του ήχου. Καθώς όμως οι προτιμήσεις στη μουσική διαφέρουν για κάθε άνθρωπο, είναι δύσκολο να πετύχεις όλα τα γούστα. Στην αρχή της πορείας μου προσπαθούσα να τους ευχαριστήσω όλους, αλλά μετά έμαθα ότι δεν γίνεται. Αυτό που μπορείς να κανείς είναι να παίξεις έτσι ώστε να μείνεις πρώτα απ’ όλα ευχαριστημένη εσύ η ίδια με το αποτέλεσμα. Αυτό προϋποθέτει ότι πρέπει να είσαι ο πιο αυστηρός κριτής του εαυτού σου. Μόνο αν είσαι σίγουρη για σένα θα μπορέσεις να “κερδίσεις” τους ακροατές».
Κάτι τέτοιο πρέπει να έγινε στην ακρόαση για τη θέση στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, μία από τις μόλις τρεις κρατικές ορχήστρες στην Ελλάδα, η οποία ήταν ανοιχτή σε μουσικούς απ’ όλο τον κόσμο. Παρά τον τεράστιο ανταγωνισμό, η επιτροπή υποκλίθηκε στο ταλέντο της Χατζηνικολάου και της έδωσε τη θέση, γράφοντας Ιστορία.
Ενα μεγάλο ταξίδι
Είναι το τελευταίο κεφάλαιο ενός μεγάλου ταξιδιού, που φυσικά ξεκίνησε με ένα μικρό πρώτο βήμα. Από τη Γοργόπη στη Γουμένισσα. «Δεν μεγάλωσα σε μουσική οικογένεια. Ετυχε όταν ήμουν 4 χρόνων να δω μια ορχήστρα να παίζει στην τηλεόραση. Ο μπαμπάς μου με είδε πολύ ενθουσιασμένη με το πώς κοίταζα την οθόνη και με ρώτησε αν θα ήθελα να μάθω ένα από τα μουσικά όργανα. Εγώ έδειξα το βιολί. Η Γοργόπη είναι πανέμορφη, ένας παράδεισος, αλλά δεν μπορείς να κάνεις πολλά. Πήραν την απόφαση να με στείλουν σε ωδείο στη Γουμένισσα. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος, κάθε παιδί έχει ένα ταλέντο, δηλαδή μια κλίση σε κάτι. Πρέπει να σου δοθεί όμως η ευκαιρία και να έχεις την τύχη να μπορέσεις να το βρεις. Οταν είσαι μικρός πηγαίνεις με οδηγό το ένστικτο, δεν σε απασχολούν ακόμη οι ανησυχίες των ενηλίκων, κάνεις αυτό που σου φέρνει χαρά».
Ακόμη και στην εποχή μας δεν συνηθίζεται να βάζεις σε μια κορυφαία μόνιμη θέση μια γυναίκα. Επικρατεί το συντηρητικό κλισέ, ειδικά στον κόσμο της κλασικής μουσικής, ότι ένας άνδρας πρέπει να ηγείται.
Στο ωδείο έπεσε στα χέρια μιας εξαιρετικής καθηγήτριας, της Ελένης Αμανατίδου, με σπουδές στο κονσερβατόριο της Μόσχας. Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα η οικογένεια αποφάσισε να μεταναστεύσει στη Γερμανία. Βρέθηκαν στo Ρεκλινγκχάουζεν, μια πόλη ανάμεσα στο Ντίσελντορφ και το Ντόρτμουντ. «Μολονότι έπρεπε να βολευτούμε, ήταν μια μεγάλη αλλαγή, μεγάλη μετακόμιση, η μητέρα μου με ρώτησε έπειτα από λίγες ημέρες εάν θα ήθελα να συνεχίσω τη μουσική. Της είπα ναι». Μία φορά την εβδομάδα η μαμά της την οδηγούσε σε άλλη πόλη, μισή ώρα μακριά, για να συνεχίσει τα μαθήματά της στο ωδείο. «Η μουσική είναι ακριβό χόμπι και οι γονείς μου είχαν ένα απλό ελληνικό εστιατόριο, όπως πολλοί άλλοι Ελληνες του εξωτερικού. Εβλεπαν όμως τη θέλησή μου και την αγάπη μου για τη μουσική και πάντα με υποστήριζαν. Είμαι πολύ ευγνώμων που ποτέ δεν με πίεσαν να μελετάω και να ανταγωνίζομαι με άλλους για τη δική τους φήμη. Πιστεύω πως ήθελαν να κατακτήσω μια ισορροπία στη ζωή μου και να βρω τον δρόμο μου».
Στο Ντίσελντορφ
Κάπως έτσι, στα 12 της, η Κατερίνα εισήχθη ως νέα φοιτήτρια στην ανώτατη μουσική σχολή Ρόμπερτ Σούμαν στο Ντίσελντορφ. «Συμμετείχα σε διαγωνισμούς, έκανα εμφανίσεις, γύρισα τον κόσμο, γνώρισα μαέστρους. Ετσι έτυχε να γνωρίσω και τον Ελληνα μαέστρο Γιώργο Ζιάβρα, που σπούδαζε τότε στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας με τον οποίο έχουμε μέχρι σήμερα φιλία και συνεργασία. Εμείς οι μουσικοί είμαστε σαν μια μεγάλη οικογένεια. Οταν συναντώ κάποιον από άλλη χώρα, πάντα βρίσκουμε κοινούς φίλους». Μετά και το μεταπτυχιακό της, όμως, στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας υπό την Ελληνοαμερικανίδα Αριάδνη Δασκαλάκη, άρχισε να αναρωτιέται πώς… θα ζήσει.
«Είναι προαπαιτούμενο να παίζεις το όργανό σου σε υψηλό επίπεδο λόγω του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Ο κάθε μουσικός, όμως, πρέπει να βρει έναν τρόπο να μπορέσει να βγάλει και τα προς το ζην. Είναι δύσκολο. Ο χώρος έχει περιορισμένες θέσεις εργασίας. Οι περισσότεροι είτε διδάσκουν είτε παίζουν σε ορχήστρες. Είχα χτίσει μετά τους διαγωνισμούς μια σολιστική καριέρα την οποία συνεχίζω να ακολουθώ. Πρόσφατα μου δόθηκε η ευκαιρία να αναλάβω τη θέση του κοντσερτίνου στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, μέσα από μια ακρόαση και τη δέχτηκα με μεγάλη χαρά». Εχει υπάρξει κοντσερτίνο σε ορχήστρες στη Γερμανία (η Γερμανία έχει περί τις 150 ορχήστρες) μαθαίνοντας –συχνά με τον δύσκολο τρόπο– ότι αυτή η θέση δεν απαιτεί μόνο να μπορείς να διαχειρίζεσαι το όργανό σου στο υψηλότερο επίπεδο, αλλά και να μπορείς να επικοινωνείς με τους συναδέλφους σου. Είναι η διαφορά μεταξύ τού παίρνω μια θέση και του κρατώ μια θέση.
«Μια ορχήστρα λειτουργεί ιεραρχικά, αλλιώς υπάρχει χάος. Ο εξάρχων ή η εξάρχουσα παίρνει τις αποφάσεις σε συνεννόηση με τον μαέστρο. Ο απώτερος στόχος είναι πάντα η βελτίωση της ορχήστρας κι αυτό σε ένα καλό κλίμα εργασίας. Επειδή πρόκειται για πολύ καλούς μουσικούς, τους οποίους σέβομαι, προσπαθώ πάντα να βρίσκω έναν κοινό τόπο». Παίζοντας, είναι και η ίδια μέρος μιας αλυσίδας. «Δουλειά μου είναι να κρατάω τους κρίκους ενωμένους. Είναι σημαντικό να έχεις την υποστήριξη της ομάδας σου για να υπάρχει ένας ομοιογενής ορχηστρικός ήχος».
Εχω δει πολλές γυναίκες να κάνουν πόλεμο σε άλλες γυναίκες
Δεν είχε πάντα υποστήριξη στην καριέρα της. «Εχω δει και πολλές γυναίκες να κάνουν πόλεμο σε άλλες γυναίκες. Αυτή είναι η εμπειρία μου έως τώρα, περισσότερο από το να υποτιμηθώ από έναν άνδρα. Υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των γυναικών, γεγονός που με στενοχωρεί. Αν εμείς οι ίδιες δεν υποστηριζόμαστε μεταξύ μας… Ομως, μεγαλώνοντας έχουμε ενστερνιστεί ότι μπροστά πρέπει να κάθεται ένας άνδρας. Οτι άνδρας είναι ο leader».
Την κατάσταση περιπλέκει ότι η γυναίκα δεν έχει μόνο τα hard skills, αλλά και έναν άλλο παράγοντα: την εμφάνιση. «Πολλές φορές έχω ακούσει από συναδέλφους σαν κομπλιμέντο ότι παίζω σαν άνδρας. Εννοούν ότι το ανδρικό παίξιμο έχει αυτοπεποίθηση, βγάζει σιγουριά. Τι σχέση έχει το φύλο με την αυτοπεποίθηση; Υπάρχουν αυτά τα κλισέ που χρησιμοποιούμε χωρίς να το συνειδητοποιούμε, αλλά υπάρχουν στο μυαλό μας. Είναι καλό να τα συζητάμε και να τα διαλύουμε».
Ακούω από συναδέλφους σαν κομπλιμέντο ότι παίζω σαν άνδρας. Εννοούν ότι το ανδρικό παίξιμο έχει αυτοπεποίθηση, βγάζει σιγουριά. Τι σχέση έχει το φύλο με την αυτοπεποίθηση;
Την πρώτη φορά που κάθισε σ’ αυτή τη θέση ήταν αγχωμένη. «Είσαι λίγο εκτεθειμένη, όλοι σε παρακολουθούν. Δεν μπορείς να κρύψεις ένα λάθος». Ομως, στην Κατερίνα άρεσαν πάντα οι μπροστινές θέσεις. Η ευθύνη. «Είμαι πολύ χαρούμενη που είμαι εδώ. Βλέπω ότι η ορχήστρα έχει μέλλον και προοπτική να βελτιωθεί και κυρίως βλέπω θέληση να ανανεωθεί τα επόμενα χρόνια. Θα ήθελα κι εγώ να βάλω το λιθαράκι μου και να καταφέρω να αφήσω κάτι πίσω».
Στην Ελλάδα επέστρεψε έπειτα από 25 χρόνια στη Γερμανία. Δηλώνει πανευτυχής γι’ αυτό. «Ταξιδεύω συχνά για συναυλίες, αλλά είναι ωραία να έχεις την Ελλάδα σαν βάση σου. Υπάρχουν πράγματα σ’ αυτή τη χώρα που είναι μοναδικά και δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο. Οσο περισσότερο ζεις έξω, τόσο περισσότερο εκτιμάς τι έχει να σου προσφέρει η Ελλάδα. Το ανθρώπινο στοιχείο, το πώς σου μιλάνε οι άνθρωποι, τη νοοτροπία – αυτό είναι κάτι που δεν θα το άλλαζα με καμιά άλλη χώρα. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια οικονομική σταθερότητα, η πραγματική ποιότητα ζωής όμως είναι όταν ακολουθείς έναν πυρήνα ο οποίος σε κρατάει ζωντανό και οι άνθρωποι γύρω σου. Εδώ ακόμη και στο σούπερ μάρκετ θα κάνω μια όμορφη κουβέντα».
Η Γερμανία της έδωσε υποστήριξη και ευκαιρίες, αλλά δεν την αγκάλιασε. «Εχω λάβει υποστήριξη από γερμανικές υποτροφίες. Παρόλο όμως που μεγάλωσα στη Γερμανία, συχνά αισθανόμουν μια απόσταση από τους ανθρώπους. Ενιωθα πάντα ξένη. Γι’ αυτό αισθάνομαι ακόμη περισσότερο ευγνώμων που η Ελλάδα με δέχτηκε και μου επέτρεψε να επιστρέψω».
