«Και τι θα συμβεί αν βρέχει;», με ρωτάει με τη βαριά του προφορά. «Αν βρέχει δεν θα γίνει η συναυλία», λέω στον μαέστρο Νέεμε Γιέρβι. «Δεν υπάρχει κάτι για προστασία;», ρωτάει. «Στο Ηρώδειο όχι, αν ο καιρός δεν είναι καλός, είναι πρόβλημα. Πάντως αυτές τις μέρες έχει ζέστη και καθόλου βροχές». «Ας ελπίσουμε να μείνει έτσι», λέει ο διεθνούς φήμης Εσθονός μαέστρος από την επίσης ζεστή Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών, ενθουσιασμένος που θα έρθει στην Αθήνα για να διευθύνει την ΚΟΑ στην 9η Συμφωνία του Μπετόβεν.
Σκέφτομαι ότι δεν θα στενοχωρούσε κανέναν λίγη δροσιστική βροχούλα τις μέρες πριν από τη συναυλία της 28ης Ιουνίου, αλλά θα ήταν πραγματικά κρίμα ο καιρός να μην επέτρεπε στον 87χρονο Γιέρβι να παρουσιάσει την αριστουργηματική συμφωνία του Μπετόβεν. Οχι μόνο επειδή φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την πρώτη φορά που ακούστηκε στο κοινό, αλλά επειδή το μήνυμα της ίδιας της συμφωνίας, η συναδέλφωση των λαών που ακούγεται στην Ωδή της Χαράς –που είναι επίσης και ο ύμνος της Ευρώπης– είναι σημαντικό να ακουστεί ξανά. «Είναι ένα υπέροχο μήνυμα που μας έρχεται από την εποχή του Μπετόβεν και είναι σημαντικό να μεταδώσουμε στον κόσμο αυτό το μουσικό κομμάτι και τα θετικά συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει η μουσική στον άνθρωπο, είτε του αρέσει η κλασική μουσική είτε όχι», λέει ο Γιέρβι.
Είναι και μια ιδιαίτερη στιγμή για τον ίδιο τον μαέστρο, ο οποίος μέσα στη χρονιά που μας πέρασε είχε την ευκαιρία να διευθύνει τη 2η Συμφωνία του Μάλερ (της Αναστάσεως) με την ορχήστρα του Σικάγου και θεωρεί ότι το κλείσιμο της σεζόν είναι ιδανικό με την Ενάτη του Μπετόβεν. Οι δύο συνθέσεις, λέει, μοιάζουν μεταξύ τους, στην ιδεολογία και στις ιδέες που μεταφέρουν στις παρτιτούρες τους. «Τα δύο έργα κοιτάζουν μέσα στη ζωή, μιλάνε για ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Αλλά ο Μπετόβεν δεν το ονειρευόταν ακριβώς όπως ο Μάλερ.
Ο Μάλερ ενδιαφερόταν για το τι συμβαίνει στη μετά θάνατον ζωή, προσπαθούσε να φανταστεί το μετέπειτα. Ο Μπετόβεν μιλούσε για μια καλύτερη ζωή τώρα. Αλλά οι ιδέες στα δύο έργα είναι ίδιες, όπως και η δομή τους. Στο τέλος των έργων συμμετέχει ολόκληρη η χορωδία, η ορχήστρα, υπάρχει μια μεγάλη έμφαση, μια μεγάλη δύναμη που αντλεί από τα πάντα στον κόσμο», λέει. «Μόνο οι ιδιοφυΐες το κάνουν αυτό, μόνο οι πολύ ξεχωριστοί άνθρωποι. Εχουμε πολλούς συνθέτες (σ.σ. στην κλασική μουσική) αλλά κανείς δεν έχει δημιουργήσει μια τέτοια γιορτή, ένα τέτοιο δόσιμο όπως έκαναν αυτοί».
Η διαδρομή του
Η μουσική παιδεία του Εσθονού μαέστρου ξεκίνησε στο Ταλίν τη δεκαετία του ’50 και αργότερα συνεχίστηκε στο κομμουνιστικό Λένινγκραντ. Το 1971 κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό διεύθυνσης ορχήστρας της Εθνικής Ακαδημίας της Σάντα Σιτσίλια στη Ρώμη, ενώ το 1980 μετανάστευσε στις ΗΠΑ και απέκτησε την αμερικανική ιθαγένεια. Το 1982 έγινε ο (μακροβιότερος) μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας του Γκέτεμποργκ, μια θέση που κράτησε για 22 χρόνια.
Ο Γιέρβι έγινε επίσης γνωστός για δύο πράγματα: το «αυθόρμητο» στυλ του στη μουσική διεύθυνση, αφήνοντας τα πράγματα να κυλήσουν χωρίς να μένει αυστηρά στις λεπτομέρειες (κάτι που αρέσει σε ορισμένες ορχήστρες, ενώ σε άλλες όχι), και για το ταλέντο του, όπως λέει, «να ανακαλύπτει σπουδαία μουσικά κομμάτια». Και πράγματι, ο Γιέρβι έχει εργαστεί αρκετά για να γίνουν γνωστοί συνθέτες του 20ού αιώνα, όπως ο Εντουαρντ Τούμπιν και ο Αρβο Περτ. Εχει συνδέσει το όνομά του με περισσότερες από 400 ηχογραφήσεις, επιδιώκοντας να μην ασχολείται με αυτό που θα λέγαμε στάνταρ ρεπερτόριο και ίσως αυτό εξηγεί γιατί ενώ είναι γνωστός στους μουσικούς κύκλους, το όνομά του δεν είναι ευρύτερα οικείο όπως των συγχρόνων του, Ζούμπιν Μέτα και Κλαούντιο Αμπάντο.
Η Συμφωνία είναι γνωστή, αλλά έχει τόσο πολλά πράγματα να ανακαλύψεις και να ανακαλύψω μαζί με την ορχήστρα στο πόντιουμ.
«Ολοι στρέφονταν στον Μπετόβεν», λέει στη συζήτησή μας, «ποιος παίζει Προκόφιεφ, Σοστακόβιτς, Μαρτίνου, Γιάνατσεκ, Ντβόρζακ». «Εγώ ήμουν ο εαυτός μου. Δεν μου αρέσει να επαναλαμβάνω και να επαναλαμβάνω το ίδιο μοτίβο ξανά και ξανά», τονίζει. Οπότε τι υπάρχει για τον ίδιο σε ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα της κλασικής μουσικής; «Η Συμφωνία είναι γνωστή αλλά έχει τόσο πολλά πράγματα να ανακαλύψεις και να ανακαλύψω μαζί με την ορχήστρα στο πόντιουμ. Στη διεύθυνση μιας ορχήστρας ο μαέστρος δεν κουνάει απλά τα χέρια του, δημιουργεί μουσική εκείνη τη στιγμή. Ο μαέστρος δεν είναι δικτάτορας, δεν είμαι μόνο εγώ εκεί και όλα τα άλλα είναι ασήμαντα. Πρέπει να υπάρχει μια σχέση με την ορχήστρα, φιλική, ωραία και με χιούμορ. Και μετά η μελωδία μοιάζει με ζωγραφική, σαν να ζωγραφίζεις τη μουσική, όπως ένας καλλιτέχνης ζωγραφίζει έναν πίνακα».
Ο Γιέρβι συνδέει την προσέγγιση και την εκτέλεση της Ενάτης Συμφωνίας με την εμπειρία που έχει αποκτήσει ένας μαέστρος και την ωριμότητα που έρχεται με την ηλικία. Οι λεπτές αποχρώσεις της μελωδίας γίνονται πιο εμφανείς και αποκτούν μεγαλύτερο νόημα όσο περνάνε τα χρόνια πάνω στο πόντιουμ. Τι χρειάζεται για να κατακτήσει κάποιος την τέχνη του μαέστρου; «Πρώτα απ’ όλα χρειάζεται να έχεις προσωπικότητα. Δεύτερον, ταλέντο και τρίτον, πρέπει να έχεις εξασκήσει την τεχνική σου. Για ένα διάστημα θα μελετήσεις τεχνική και εξαρτάται ποιος θα είναι ο δάσκαλός σου και σε τι περιβάλλον έχεις μεγαλώσει. Βλέπω σήμερα μαέστρους 23 ή 25 ετών να προσλαμβάνονται σε σημαντικές θέσεις και να κάνουν μεγάλες ηχογραφήσεις ενώ δεν έχουν ακόμη ωριμάσει. Μέχρι τα 40 τους απλώς περνάνε ωραία», σημειώνει και αναφέρεται συχνά στον Φινλανδό Γιόρμα Πάνουλα, τον διάσημο 93χρονο μαέστρο και δάσκαλο από τον οποίο έχουν βγει μεγάλα ονόματα του χώρου, όπως ο Εσα-Πέκα Σάλονεν και ο 28χρονος Κλάους Μακέλα που θα αναλάβει τα ηνία της Συμφωνικής του Σικάγου.
Αποκαλύπτει επίσης πόσο θαυμάζει τον αρχιμουσικό Θεόδωρο Κουρεντζή. «Είναι πραγματικός δημιουργός, με ένα τελείως διαφορετικό στυλ ορχηστρικής διεύθυνσης. Αλλά παίρνει αυτό που θέλει από τη μουσική», λέει. «Το βασικό είναι ο μαέστρος να είναι αφοσιωμένος στην ορχήστρα και να δημιουργεί μια καλή ατμόσφαιρα για να φτιάξετε μαζί μουσική. Αυτό είναι κάτι που λείπει από τις σχολές μουσικής. Η μουσική δημιουργία. Αν το κατακτήσεις αυτό τότε η μουσική αρχίζει να λάμπει. Είναι διαφορετική. Το καταλαβαίνεις αμέσως».
Η «δυναστεία Γιέρβι»
Οι δύο υιοί του Γιέρβι, ο Πάαβο και ο Κρίστιαν, είναι επίσης αρχιμουσικοί, ενώ η κόρη του, Μααρίκα, είναι σολίστ στο φλάουτο. Ολοι μαζί αποτελούν τη «δυναστεία Γιέρβι», όπως είναι γνωστοί στον χώρο της μουσικής. «Δεν μεγαλώνουν όλοι σε μια μουσική οικογένεια», μας λέει και γι’ αυτό πιστεύει στην αξία της μουσικής εκπαίδευσης που ξεκινάει από το σπίτι. «Ο Μότσαρτ ήταν πάντα μέσα στη ζωή μας, στις ζωές των παιδιών μας, από το πρωί μέχρι το βράδυ. Αγαπώ τις συμφωνίες του και τις έβαζα να παίζουν δυνατά. Η μουσική παιδεία είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά και τους νέους. Ο Μότσαρτ έχει μια εξαιρετική θετική επίδραση στις μικρές ηλικίες. Ακούστε Μότσαρτ».
Παρασκευή 28 Ιουνίου στις 9 μ.μ. στο Ηρώδειο. Σοπράνο, Καμίλα Τίλινγκ, μέτζο-σοπράνο Οντ Εξτρεμο, τενόρος Μπάρι Μπανκς, μπάσος Αντριου Φόστερ Ουίλιαμς.
