Γιατί ο «Ηρακλής Μαινόμενος» του Ευριπίδη δεν ανεβαίνει και τόσο συχνά; «Προσωπικά δεν βρίσκω τον λόγο, δεν το καταλαβαίνω», απορεί και ο Δημήτρης Καραντζάς. Ο σκηνοθέτης αναρωτιέται αν η πτώση του ημίθεου ήρωα που συντελείται στο έργο, αυτή η «κατάργηση του ειδώλου» το οποίο είναι ταυτισμένο με δυνάμεις πέρα από τα ανθρώπινα, αρκεί για να δημιουργήσει σύγχυση σε όποιον σκεφτεί να την παρουσιάσει επί σκηνής και να ξεφύγει από τη μυθολογία. Τέτοια εικασία, όμως, δεν φαίνεται ικανοποιητική. Ο ίδιος βρίσκει από τη μεριά του «συγκλονιστικό» τον τρόπο που η συγκεκριμένη τραγωδία «ανοίγει διάλογο με την ήττα και τη συντριβή των ανθρώπων από διάφορες μορφές εξουσίας». Και ακόμα περισσότερο, παραξενεύεται για τα σπάνια ανεβάσματά της, όταν βλέπει πως έχει να κάνει με τον «μεγαλύτερο άθλο» του Ηρακλή: «Το να καταφέρει να αρθρώσει και να αντέξει», λέει ο σκηνοθέτης, «ότι είναι και αυτός άνθρωπος».
Τόπος δράσης είναι η Θήβα, την οποία δυναστεύει ο Λύκος, από τότε που ο Ηρακλής κατέβηκε στον Αδη για να φέρει τον Κέρβερο. Ο πατέρας και η σύζυγος του ήρωα, ο Αμφιτρύων και η Μεγάρα, βρίσκονται εξόριστοι και, όπως και οι πολίτες –ο Χορός– δεν έχουν και πολλές ελπίδες. Οταν ο Ηρακλής επιστρέφει από τον Κάτω Κόσμο, ανατρέπει τον τύραννο. Ομως η βούληση της Ηρας, με ενεργούμενα την Ιριδα και τη Λύσσα, βγάζει τον Ηρακλή εκτός εαυτού («ξένωσις» είναι ο αρχαίος όρος) και τον ρίχνει σε τέτοια μανία, που σκοτώνει τη γυναίκα και τα παιδιά του.
Απουσία ύβρεως
«Δεν υπάρχει εδώ κάποια ύβρις που να αφορά τους θεούς, που να τους κάνει τιμωρούς. Η Ηρα τρελαίνει τον Ηρακλή επειδή “λέγεται ότι είναι γιος του Δία”, κινείται δηλαδή από οργή και ζήλια, που είναι κατώτερα αισθήματα των ανθρώπων», λέει ο κ. Καραντζάς που σκηνοθετεί το έργο του Ευριπίδη. «Ομως ο Ηρακλής», συνεχίζει, «δεν λέει πουθενά ότι πατέρας του είναι ο Δίας. Η οργή της Ηρας τον κατατρύχει από μωρό, θέτοντάς του εμπόδια θανάτου και εκείνος, ξεπερνώντας τα, επιβεβαιώνει την παντοδυναμία του. Καταφέρνει όσα ούτε οι θεοί δεν θα μπορούσαν. Διαταράσσει ένα σύστημα που φαντάζει κυρίαρχο, ακλόνητο. Είναι η διασάλευση των άνωθεν εξουσιών, που φέρνει την τιμωρία».
Ο «Ηρακλής Μαινόμενος» ξεκινάει από αύριο περιοδεία σε όλη την Ελλάδα. Στον κεντρικό ρόλο συναντούμε τον Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη, ενώ εμφανίζονται και ο Γιώργος Γάλλος ως Αμφιτρύωνας, η Στεφανία Γουλιώτη ως Μεγάρα, η Ηρώ Μπέζου ως Ιριδα, ο Αινείας Τσαμάτης ως Λύκος και ο Νίκος Μήλιας ως Θησέας. Σαν ένα πένθος πάνω από τα κεφάλια όλων, σαν ένα μυστήριο –μια σφαγή– που πρόκειται να τελεστεί, το μαύρο χρώμα φαίνεται να περικλείει τους χαρακτήρες του έργου. Oμως ο ρόλος του Θησέα ειδικά μοιάζει σαν να ρίχνει λίγο φως. Το φως του διπλανού, του φίλου, που αν και ο Ηρακλής έχει φονεύσει την οικογένειά του, εκείνος του δίνει το χέρι για να τον βγάλει από το μονοπάτι της αυτοκτονίας.
Είναι σαν ο ποιητής να λέει ότι το μόνο που μπορεί να φωτίσει τη ζωή είναι η αλληλεγγύη του ανθρώπου σε έναν άλλον άνθρωπο.
Από μηχανής άνθρωπος
«Στο έργο δεν υπάρχει από μηχανής θεός, αλλά από μηχανής άνθρωπος», εξηγεί ο Δημήτρης Καραντζάς. «Με συγκλονίζει το ότι όταν όλα έχουν σχεδόν τελειώσει, όταν ο ήρωας μετά από τόσους άθλους έχει φτάσει στην υπέρτατη καταστροφή, εμφανίζεται ένας φίλος που δεν τον θεωρεί μίασμα. Oπως ο Ηρακλής τον τράβηξε κάποτε από τον κάτω κόσμο, έτσι και ο Θησέας τον ξαναβγάζει στο φως, έναν άνθρωπο που επιτελεί ενώπιον των θεατών τον πιο μεγάλο άθλο: να αντέξει να ζήσει, παρά τα όσα έχει κάνει χωρίς τη βούλησή του. Είναι σαν ο Ευριπίδης», συνεχίζει ο σκηνοθέτης, «να θέλει να τελειώνει με το σύστημα των ανώτερων εξουσιών που επιφυλάσσουν τέτοια μοίρα στον άνθρωπο και να λέει ότι το μόνο που μπορεί να φωτίσει τη ζωή και να προχωρήσει τα πράγματα, είναι η αλληλεγγύη του ανθρώπου σε έναν άλλον άνθρωπο».
Αλληλεγγύη, λοιπόν. Μια λέξη που συχνά κρίνεται ως προϊόν ιδεολογίας, αν όχι ιδιοτέλειας. «Το να μιλήσεις για αλληλεγγύη, για συντροφιά, για έναν σύντροφο όχι ερωτικό, αλλά πνευματικό, έχει ενοχοποιηθεί, σαν να βρισκόμαστε ακόμα σε εμφυλιακές καταστάσεις και όσοι μιλούν γι’ αυτά να είναι παλαιοκομμουνιστές», σχολιάζει ο Δημήτρης Καραντζάς. «Oμως αυτές οι αξίες έχουν μια ριζική ουσία. Ενοχοποιούνται για να παταχθούν και για να πρέπει απλώς εγώ να βγάζω περισσότερα λεφτά από τον άλλον, να είμαι πιο επιτυχημένος σκηνοθέτης από τον άλλον, να έχω πιο πολλούς followers από τον άλλον και τότε θα αναγνωριστώ. Θα έχω κάνει λοιπόν έναν κόπο με τον εαυτό μου και θα έχω θρέψει το εγώ μου σε τέτοιο ύψος, που όταν πεθάνει κάποιος δίπλα μου, θα πω “τι να κάνουμε, δεν τα κατάφερε”. Σχεδόν θα τον απαξιώσω. Γι’ αυτό θεωρώ ότι έχουμε φτάσει σε μια “κοινωνία του κτήνους”».
«Ηρακλής Μαινόμενος», 5 και 6 Ιουλίου, θέατρο Παπάγου.
