Είναι μια πολύ παράξενη, πολύ ενδιαφέρουσα, πολύ προκλητική συνύπαρξη λογοτεχνίας και επιστήμης. Το μυθιστόρημα «Οι εξισώσεις» (εκδ. Gutenberg, σελ. 191) του Βασιλείου Φ. Δρόλια που είναι αστροφυσικός, ξεκινώντας να το διαβάζεις, νομίζεις ότι είναι ένα εγχειρίδιο φυσικής. Και μάλιστα δύσκολο. Σιγά σιγά και βγαίνοντας από τη συνθήκη του φοιτητή που διαβάζει για να εξεταστεί, ανακαλύπτεις ότι η λογοτεχνία παραμένει πάντα ο τρόπος να μιλήσεις για την αλήθεια, ακόμη κι όταν αυτή η αλήθεια βασίζεται στην επιστήμη, όπως συμβαίνει σ’ αυτό το βιβλίο.
Η βασική ιδέα της πλοκής είναι το χρονικό της σχέσης μαθητή με καθηγητή, που ξεκινάει με σεβασμό, σχεδόν φόβο στην πρώτη αμήχανη γνωριμία, για να εξελιχθεί σε μια πραγματικά δύσκολη συνθήκη συνύπαρξης. Ο μαθητής θα νιώθει λίγος, περιορισμένος, συνεχώς ξένος με τον αντικοινωνικό, μονήρη καθηγητή, θα αναπτύξει μια έντονη αντιπάθεια, ένα μίσος, όσο βαριά κι αν ακούγεται η λέξη. Κι όμως. Θα είναι αυτός που θα αναλάβει να υλοποιήσει την τελική έκδοση των σημειώσεων και των έργων του καθηγητή του, ως μια ένδειξη αποδοχής και ύστατου φόρου τιμής.
Ο συγγραφέας βάζει σκοπό του να μας δείξει τον δρόμο προς τη γνώση που είναι βίωμα, που κατακτιέται αργά και σχεδόν βασανιστικά, που δεν χαρίζεται, ιδίως όταν πρόκειται για τη γνώση της επιστήμης. Οι νόμοι του Σύμπαντος και οι νόμοι της ζωής, η επίγνωση του ελάχιστου της ανθρώπινης ύπαρξης μπροστά στο απέραντο του Σύμπαντος, η ταπεινότητα ως στάση ζωής, η ηθική ως αξία του Κόσμου, στέκονται απέναντί μας σε τούτο το βαθιά φιλοσοφικό μυθιστόρημα της επιστήμης. Η πρωτοτυπία της σύλληψης και της γραφής προκάλεσε τη συνομιλία μας με τον συγγραφέα.
– Δώδεκα αντιπροσωπευτικές εξισώσεις της φυσικής, δώδεκα κείμενα στα οποία συνομιλεί η φυσική με τη μεταφυσική, η επιστήμη με τη λογοτεχνία. Θέλετε να μας δώσετε τη γέννηση της ιδέας;
– Η ιδέα για το βιβλίο ξεκινάει πριν από αρκετά χρόνια με το διήγημα του Μπόρχες «Pierre Menard, συγγραφέας του Δον Κιχώτη». Στο διήγημα αυτό ο Pierre Menard προσπαθεί να γράψει τον Δον Κιχώτη από την αρχή, ως συγγραφέας του 20ού αιώνα. Σκέφτηκα να μεταγράψω και να παραλλάξω την ιστορία αυτή δίνοντάς της ένα επιστημολογικό πλαίσιο και έτσι ο Pierre Menard έγινε επιστήμονας από συγγραφέας και αντί να γράψει τον Δον Κιχώτη προσπαθεί να ξαναγράψει το μεγάλο έργο του Newton, τα «Principia». Δημιουργήθηκε μια ευρύτερη ιδέα για έναν επιστήμονα που μέσα στον 20ό αιώνα προσπαθεί να κάνει ανακαλύψεις του 17ου και κατ’ επέκταση να περιγραφεί η ζωή και ο χαρακτήρας αυτού του ιδιαίτερου επιστήμονα. Οι δώδεκα εξισώσεις που σημειώνει στο τετράδιό του είναι –για εκείνον– οι βασικές αρχές πάνω στις οποίες μπορεί να στηθεί ολόκληρο το οικοδόμημα της σύγχρονης Φυσικής, μα από τη σκοπιά αυτού του κλασικού τρόπου αντιμετώπισης του Κόσμου.
– Ο καθηγητής Menard κεντρικό και απόν πρόσωπο υπάρχει μέσα από τον μοναδικό του συνεργάτη. Αυτή η σχέση πώς διαποτίζει τους δύο χαρακτήρες; Mέντορας και καθοδηγούμενος, είναι αυτό το σχεδόν κλασικό σχήμα;
– Η ανάπτυξη της σχέσης μεταξύ καθηγητή και μαθητή είναι το κεντρικό σχήμα στο βιβλίο και η ιδιαιτερότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η ένταση και η σύγκρουση μεταξύ δύο τόσο διαφορετικών χαρακτήρων – όπως φαίνεται από την αφήγηση του μαθητή. Στ’ αλήθεια τα πάντα στις ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι απλά και ακόμα και στην περίπτωση της επιστήμης που θα περίμενε κανείς όλα να καθορίζονται από αυστηρές αρχές και απόλυτους νόμους, το κοινωνικό πλαίσιο και ο ανθρώπινος παράγοντας είναι καθοριστικά τόσο για την εξέλιξή της όσο και για την καθημερινότητά της.
«Ο θάνατος είναι κι αυτός τμήμα της ζωής, και είναι απλά η στιγμή που το χάος καταφέρνει να κερδίσει την έκφραση της αντίστιξης».
– Αν επιμείνουμε στην κατανόηση των εξισώσεων, πράγμα που ομολογώ με παρέσυρε, μάλλον χάνουμε την ουσία, που θα ‘λεγα ότι είναι η επιστήμη ως μέσο κατανόησης του κόσμου και του εαυτού μας. Θα συμφωνούσατε;
– Νομίζω εξαρτάται από την προοπτική μας στο συγκεκριμένο ζήτημα. Η ανάπτυξη και η λύση σχέσεων και εξισώσεων είναι καθοριστικές για την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, το βαθύτερο πλαίσιο όμως κατανόησης ή ακόμη και φιλοσοφικής προέκτασης των σχέσεων είναι εξίσου απαραίτητο. Φορές φορές φτάνουμε σε σημείο να «λύνουμε» με κλειστά μάτια, ξεχνώντας το φυσικό πλαίσιο των σχέσεων – και το τι σημαίνουν γι’ αυτό που πιστεύουμε πως ισχύει για τον Κόσμο. Αυτή είναι μια περίπτωση που συναντάται αρκετές φορές δυστυχώς και αν και δίνει παροδικά αποτελέσματα, δεν οδηγεί –κατ’ εμέ– πουθενά.
– Eνα από τα πιο γοητευτικά και σχεδόν το πιο τρομακτικό σημείο του βιβλίου είναι η περιγραφή ενός πιθανού επερχόμενου χάους. Είναι αντίστιξή του η ζωή ως τάξη και δημιουργία;
– Είναι έτσι ακριβώς μια που ο δεύτερος θερμοδυναμικός νόμος μας οδηγεί σε καταστάσεις όλο και αυξανόμενου χάους. Γύρω μας όμως, στο πλαίσιο της ζωής έχουμε αυτοοργανούμενες μορφές που απέχουν κατά πολύ απ’ το χάος και στο πλαίσιο της ανθρώπινης ζωής και ύπαρξης έχουμε τέχνη, λογοτεχνία, μουσική, εκφράσεις που όχι μόνο δεν είναι χαοτικές, μα εκφράζουν όλη την ομορφιά της ύπαρξης και του Σύμπαντος. Αν προσθέσουμε σ’ αυτές τις μορφές και την επιστήμη έχουμε ένα πλαίσιο που ορίζει συνολικά αυτήν την αντίστιξη στην εξέλιξη προς το χάος.
– Ο θάνατος τι είναι για έναν αστροφυσικό; Και είναι όντως δίλημμα ο θάνατος ως επιλογή;
– Ο θάνατος είναι κι αυτός τμήμα της ζωής, και είναι απλά η στιγμή που το χάος καταφέρνει να κερδίσει την έκφραση της αντίστιξης. Επιλογή ή όχι είναι νομοτελειακά η πορεία όλων των ζώντων μορφών και η υπενθύμιση πως οι νόμοι της φύσης είναι τελικά πιο ισχυροί από τη θέλησή μας.
