Αρχιπέλαγος του Παλάου, 2023: ο Ενρικ Σαλά, ένας 55χρονος Καταλανός ωκεανογράφος βουτάει στα κρυστάλλινα νερά του Ειρηνικού, εξερευνώντας με μια υποβρύχια κάμερα έναν κατάφυτο, εξωτικό βυθό. Κοντά του στέκεται αγκυροβολημένο το σκάφος που τον έφερε έως εκεί – η σαραντάμετρη «Αργώ», σύγχρονη μετενσάρκωση της θρυλικής «Καλυψούς» του Ζακ-Ιβ Κουστό. Πάνω σε αυτό το εντυπωσιακό πλωτό εργαστήριο ηγείται της «Pristine Seas», μιας φιλόδοξης, παγκόσμιας αποστολής του National Geographic που ξεκίνησε το 2008 και έως σήμερα έχει συμβάλει στη δημιουργία 26 από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στον κόσμο.
Μεγαλωμένος τη δεκαετία του ’70 στη μεσογειακή ακτή της Καταλωνίας, καλλιέργησε από την εφηβεία του ένα πάθος για τον βυθό, βουτώντας συστηματικά και μελετώντας τα είδη φυκιών που φύτρωναν στις βραχώδεις ακτές της τουριστικής Costa Brava. Η μελέτη του αυτή αποτέλεσε και την απαρχή μιας ακαδημαϊκής καριέρας που δεν κράτησε πολύ, εφόσον είχε συνεχώς τον νου του στη θάλασσα. Οπως θα έλεγε χρόνια αργότερα, «μια μέρα συνειδητοποίησα ότι το μόνο που έκανα εκεί ήταν να γράφω τη νεκρολογία της ζωής των ωκεανών». Αφήνοντας πίσω μια έδρα πανεπιστημιακού καθηγητή, μπήκε στην ομάδα των εξερευνητών του National Geographic, ίδρυσε και ηγείται του «Pristine Seas», πρότζεκτ που συνδυάζει εξερεύνηση, έρευνα, οικονομία και πολιτική, συνεργαζόμενο με τοπικές κοινότητες και κυβερνήσεις με στόχο την προστασία ζωτικών θαλάσσιων τόπων.
Με το βιβλίο «Η φύση της Φύσης» προσφέρει στο ευρύ κοινό μια εκλαϊκευμένη, απολαυστική σύνοψη βασικών εννοιών οικολογίας και μια ωδή (αλλά και μια πολύ πειστική σειρήνα κινδύνου) απέναντι στο απειλούμενο θαύμα της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Mε αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου από τις εκδόσεις Ροπή, κάνουμε μια σύντομη συζήτηση με τον συγγραφέα.
– Στον πρόλογό σας αναφέρετε την πρόσφατη επίσκεψή σας στην Αθήνα και τη συμμετοχή σας σε μια σημαντική παγκόσμια διάσκεψη για το περιβάλλον.
– Πράγματι, τον Απρίλιο είχα την τύχη να βρίσκομαι στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της διεθνούς διάσκεψης «Our Ocean», όπου ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε την ιστορική απαγόρευση της τράτας βυθού στις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (MPA) της χώρας. Οταν ακούσαμε ότι η Ελλάδα σχεδιάζει να τερματίσει την καταστροφική αυτή πρακτική στα τρία εθνικά θαλάσσια πάρκα της –ένα εκ των οποίων θα είναι το μεγαλύτερο στην Ανατολική Μεσόγειο– έως το 2026 και σε όλες τις προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές της έως το 2030, ήταν μια απίστευτη στιγμή. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα γίνεται η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που απαγορεύει την αλίευση με μηχανότρατες σε MPA, η οποία περιλαμβάνει το σύρσιμο βαρέων αλιευτικών διχτυών στον πυθμένα της θάλασσας, την καταστροφή των οικοτόπων και την απελευθέρωση άνθρακα στον ωκεανό και στην ατμόσφαιρα.
Η Ελλάδα γίνεται η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που απαγορεύει την αλίευση με μηχανότρατες σε προστατευόμενες περιοχές.
– Εχοντας ταξιδέψει και έχοντας κάνει καταδύσεις σε πολλές γωνιές του πλανήτη, τι είναι αυτό που βρήκατε μοναδικό στα ελληνικά νερά;
– Δύο μεγάλες εκτάσεις του Αιγαίου και του Ιονίου είναι ιδιαίτερα μοναδικές και πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι θα προστατευθούν. Αυτά είναι σπουδαία νέα για τις ελληνικές θάλασσες και για τους ανθρώπους που αγαπούν τη μοναδική θαλάσσια ζωή που έχει να προσφέρει η Ελλάδα. Πρόκειται για το Ιόνιο Θαλάσσιο Εθνικό Πάρκο, που καλύπτει περίπου το 12% των ελληνικών χωρικών υδάτων, και θα προστατεύει σημαντικά θαλάσσια θηλαστικά (όπως φάλαινες, δελφίνια και φώκιες) και για την Προστατευόμενη Θαλάσσια Περιοχή Νοτίου Αιγαίου, η οποία καλύπτει περίπου το 7% των ελληνικών χωρικών υδάτων και αποτελεί σημαντικό βιότοπο για τα θαλασσοπούλια. Αυτά τα μέρη, όμως, θα αποκατασταθούν και θα προσφέρουν οφέλη στον Ελληνα (συμπεριλαμβανομένων περισσότερων ψαριών για να πιάσουν), μόνο εάν πραγματικά προστατευθούν.
– Τι μπορείτε να μας πείτε σχετικά με τον υπερτουρισμό, ένα παγκόσμιο φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια πλήττει και τα ελληνικά νησιά;
– Δυστυχώς, φτάσαμε σε ένα σημείο της ιστορίας όπου οι άνθρωποι «αγαπούν τους τόπους μέχρι θανάτου». Και όμως, μπορούμε να παλέψουμε: oι κυβερνήσεις και οι κοινότητες μπορούν να θέσουν σε εφαρμογή κατευθυντήριες γραμμές και προγράμματα για την υποστήριξη του υπεύθυνου τουρισμού, έτσι ώστε η γη και τα νερά τους να έχουν την ευκαιρία να ευδοκιμήσουν χωρίς να καταπατηθούν. Υπάρχει μια παγκόσμια, τεράστια ζήτηση για μέρη με περισσότερη άγρια ζωή – αλλά δεν έχουμε πια «αρκετή» φύση. Η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη μεσογειακή Ευρώπη, όμορφα νησιά και κρυστάλλινα νερά, αλλά της λείπουν τα ψάρια. Γι’ αυτό και περισσότερα θαλάσσια αποθέματα όπου απαγορεύεται το ψάρεμα θα ήταν τεράστιο όφελος για την Ελλάδα, τους ανθρώπους της, την τοπική αλιεία και την οικονομία.
– Οι ψαράδες της Αμοργού αυτοοργανώθηκαν επιτυχημένα προς αυτήν την κατεύθυνση. Πιστεύετε πως, τελικά, μια έμφυτη αίσθηση αυτοσυντήρησης θα μας οδηγήσει να «κάνουμε το σωστό» και να αποτρέψουμε την καταστροφή;
– Oι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να φροντίσουν τον πλανήτη, απλά δεν ξέρουν πώς. Οι Αμοργιανοί ψαράδες αντιλήφθηκαν ότι δεν υπήρχε μέλλον για τον τρόπο ζωής τους χωρίς προστατευμένα αποθέματα όπου τα ψάρια θα αποκαθιστούσαν τον πληθυσμό τους, βοηθώντας έτσι και στην αναπλήρωση των τριγύρω νερών. Γι’ αυτό ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση να δημιουργήσει τρεις απαγορευμένες περιοχές. Ο καταδυτικός τουρισμός θα επωφεληθεί επίσης από τέτοιες δράσεις προστασίας. Επομένως, δεν είναι μόνο το ότι «κάνουμε το σωστό», αλλά και ότι παράλληλα κάνουμε και κάτι που βοηθάει την οικονομία της χώρας και των τόπων της. Αυτός είναι ο λόγος που ο πρωθυπουργός υποστηρίζει τόσο την αυξημένη θαλάσσια προστασία.
– Ποιο είναι το συναίσθημά σας, το προαίσθημα, η πρόβλεψή σας; Είστε αισιόδοξος ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε;
– Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Διαφορετικά, είναι σαν να δεχόμαστε τη μοίρα μας και να εγκαταλείπουμε το κοινό μας σπίτι να καταρρεύσει. Η πανδημία συνέβη επειδή καταστρέφοντας τον φυσικό κόσμο, εκτεθήκαμε σε μολυσματικές ασθένειες που μεταδίδονται από ζώα, αλλά και νέες πανδημίες. Η βιοποικιλότητα –ένας υγιής φυσικός κόσμος– είναι η πρώτη γραμμή άμυνάς μας.
– Λίγα λόγια για τις τρέχουσες και μελλοντικές σας δραστηριότητες και αποστολές;
– Μόλις ξεκίνησε η νέα μας αποστολή, με στόχο να μελετήσει ένα από τα μέρη με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στη Γη: την Παπούα Νέα Γουινέα. Οι επιστήμονές μας, πλέοντας πάνω στην «Αργώ», χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής για να αξιολογήσουν την υγεία των νερών και συλλέγουν δεδομένα από τοπικά προστατευμένες θαλάσσιες περιοχές και ανεξερεύνητα θαλάσσια οικοσυστήματα στο παρελθόν. Ελπίζουμε έτσι να ρίξουμε φως στην ομορφιά και στα μυστήρια του ωκεανού, αλλά και να δείξουμε πως η ζωή στη Γη και η εκπληκτική, αλληλένδετη πολυπλοκότητά της είναι το μεγαλύτερο θαύμα που έχει ποτέ γνωρίσει η ανθρωπότητα.
