Στο δελτίο Τύπου για τη 14η διοργάνωση του Samos Young Artists Festival, στο Αρχαίο Θέατρο Πυθαγορείου, αναφέρεται πως η τιμή διατηρείται στα 5 ευρώ ανά συναυλία. Ξεκινάω την κουβέντα με τον διεθνώς καταξιωμένο βιολιστή και φετινό προσκεκλημένο του φεστιβάλ, Λεωνίδα Καβάκο, ζητώντας του να σχολιάσει την απόφαση αυτή του Schwarz Foundation, ενός ιδιωτικού, μη κερδοσκοπικού οργανισμού που δίνει τη δυνατότητα στο ευρύ κοινό να παρακολουθήσει συναυλίες πολύ υψηλού επιπέδου με ιδιαίτερα χαμηλό εισιτήριο. Η απάντησή του με προσγειώνει απότομα. «Θέλουμε να καταστήσουμε την κλασική μουσική προσιτή σε όλους και το κάνουμε μειώνοντας το εισιτήριο; Παίρνεις έναν καφέ στο Κολωνάκι και τον πληρώνεις 5 ευρώ και πας να ακούσεις μια συναυλία για την οποία ο άλλος έχει αφιερώσει χρόνια σπουδών και το αντίτιμο είναι το ίδιο; Για αυτό ο κόσμος μπερδεύεται και δεν ξέρει τι έχει αξία και τι όχι».
Μου εξηγεί πως δεν θέλει να καταφερθεί κατά του φεστιβάλ, από τις ελάχιστες πρωτοβουλίες σε αυτήν τη χώρα που εξασφαλίζουν προβολή σε μουσικούς που έχουν επενδύσει αμέτρητες ώρες για την εξέλιξή τους, αλλά διαφωνεί με τη φιλοσοφία. «Ο,τι πληρώνεις, το εκτιμάς. Ο λαός λέει τα καλά μου τα παπούτσια, το καλό μου το σακάκι, αναφέρεται σε πράγματα που έχει πληρώσει, ενδεχομένως και στερηθεί για να τα αποκτήσει, και έχουν για τον καθένα μια αξία ειδική. Θα έπρεπε η πολιτεία να μεριμνά ώστε να ενθαρρύνονται χορηγίες και να μην αποκλείονται συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτών από ένα θεατρικό ή μουσικό δρώμενο. Αυτός είναι ο τρόπος και όχι να απαξιώνουμε την προσπάθεια κάποιων ανθρώπων που έχουν πασχίσει για να αποδώσουν σε αυτό το επίπεδο».
Επισημαίνει ακόμα πως οι τέχνες και η μουσική έχουν θεραπευτικό ρόλο, αλλά τείνουμε να το ξεχνάμε και έτσι αναζητούμε την εσωτερική μας αρμονία με άλλους τρόπους. «Πολλοί, για παράδειγμα, καταφεύγουν στη γιόγκα, είναι σαν η δική μας κουλτούρα να μην έχει λύσεις. Ο άλλος κάνει γιόγκα για να βρει ισορροπία και δεν μπορεί να τη βρει μέσα από τη μουσική ή το θέατρο. Η γιόγκα, βέβαια, θέλει εξάσκηση, συγκέντρωση, συνεχή ενασχόληση. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα έπρεπε να δούμε και τις τέχνες. Δεν λέω να μην ψάξεις αλλού, αλλά να ξέρεις και τι υπάρχει γύρω σου. Δυστυχώς, θεωρούμε ότι έχουμε προοδεύσει, αλλά την πνευματική διαδικασία την έχουμε ναρκώσει. Είμαστε μια κοινωνία “καθυστερημένη”».
Ανάμεσα σε νέους
Tον ρωτώ πώς αισθάνεται που θα βρεθεί ανάμεσα σε νέους μουσικούς και αν θα ξυπνήσουν μνήμες από το δικό του ξεκίνημα. «Συμμετέχω για να στηρίξω τον Τιμόθεο Γαβριηλίδη-Πέτριν που διευθύνει το φεστιβάλ, δεν νομίζω πως η Ελλάδα είχε ποτέ τέτοιο τσελίστα, και θα έχει μια λαμπρή καριέρα μπροστά του. Την ηλικία τη βάζω σε δεύτερη μοίρα, σημασία έχει αυτό που κάνουμε πάνω στη σκηνή. Στη συναναστροφή φυσικά έρχονται μνήμες, δεν είναι καθρεφτισμοί, υπάρχουν όμως κοινά σημεία με την πορεία κάποιων μουσικών και εκεί θυμάσαι και την ανάλογη δική σου στιγμή».
«Θεωρούμε ότι έχουμε προοδεύσει, αλλά την πνευματική διαδικασία την έχουμε ναρκώσει. Είμαστε μια κοινωνία “καθυστερημένη”».
Αναρωτιέμαι αν επιτρέπει ποτέ στον εαυτό του να μη μελετήσει για μία μέρα. «Το παίξιμο είναι μια λεπτή και πολύπλοκη διαδικασία, εάν δεν εξασκείσαι διαρκώς, πέφτεις. Από την άλλη, η μελέτη δεν γίνεται μόνο με το όργανο, είναι και η σκέψη. Η δουλειά μας έχει και την “αθλητική” πλευρά της, υπάρχει όμως και η πνευματική εξάσκηση, αυτή που επιτυγχάνεται με το μυαλό, με το αυτί. Εχουμε ένα συγκεκριμένο κείμενο το οποίο πρέπει να αποδώσουμε, το οποίο έχει φανερές αλλά και κρυφές οδηγίες, χρειάζεται λοιπόν μια αποκωδικοποίηση, να δεις τι υπάρχει πίσω από τις νότες, τι μπορεί να σκεφτόταν ο συνθέτης, τα μοτίβα του, τις αρμονίες, τις ιδέες, τις φράσεις, γιατί είναι σαν να διαβάζεις ένα λογοτεχνικό κείμενο. Ναι μεν οι λέξεις έχουν τη σημασία τους, αλλά μπορεί να διαφέρει ο τρόπος που τις χρησιμοποιεί κάθε συγγραφέας». Ακούει άλλο είδος μουσικής; «Ακούω δημοτικά και τζαζ. Δεν αντέχω τον ηλεκτρονικό ήχο. Ολοι προσπαθούμε να τρώμε βιολογικά προϊόντα που παράγονται με φυσικές διαδικασίες. Τα θεωρούμε πιο υγιεινά. Γιατί δεν σκεφτόμαστε έτσι και για τη μουσική; Δεν εισπράττει μόνο το στόμα αλλά και το αυτί».
Σκέφτεται ποτέ τι πορεία θα είχε ακολουθήσει αν δεν είχε βρει εκείνο το βιολί κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο στα πέντε του χρόνια; «Σίγουρα μπορεί κάποιος να πει πως για εμένα το βιολί ήταν μια φυσική επιλογή, ήταν μουσικοί και ο παππούς μου και ο πατέρας μου, όμως γνωρίζω περιπτώσεις ανθρώπων που είναι εξαιρετικοί στον τομέα τους χωρίς να υπάρχει κανένα οικογενειακό ερέθισμα».
Σχολιάζω πως το να έχεις πρώτο δάσκαλο τον πατέρα σου δοκιμάζει ακόμα περισσότερο μια σχέση έντονα ανταγωνιστική. «Ο γονιός είναι σχεδόν αδύνατον να είναι ο δάσκαλος ο οποίος θα καθορίσει την πορεία του παιδιού του. Η σχέση του γονιού με το παιδί είναι διαφορετική από αυτή του δασκάλου με τον μαθητή και έτσι πρέπει να είναι. Υπάρχουν τριβές που σίγουρα μπερδεύουν τον χαρακτήρα και τη σχέση και των δύο».
Εκείνος τι δάσκαλος πιστεύει ότι είναι; «Προσπαθώ να βοηθήσω τους μαθητές μου να βρουν τον εαυτό τους, να ανακαλύψουν ποιοι είναι μέσα από τη μουσική. Το πιο σημαντικό είναι να κάνεις ό,τι σε γεμίζει, σου δίνει συναισθήματα, σου επιτρέπει να κατανοήσεις τον κόσμο, σε ολοκληρώνει. Γιατί διαφορετικά μπορεί να είσαι ο καλύτερος καλλιτέχνης, επιστήμονας, αλλά σαν άνθρωπος να είσαι αποκομμένος από την κοινωνία. Για εμένα αυτό είναι καταστροφικό. Οσο πιο νωρίς αρχίσει κανείς με ένα παιδί τόσο το καλύτερο, αλλά βέβαια τώρα οι διαδικασίες είναι “γενετικά μεταλλαγμένες”, τα πάντα τα κάνουμε για τον σκοπό. Ο σκοπός δεν πρόκειται να εκλείψει, αυτό που λείπει είναι η εκτίμηση στο μικρό βήμα. Εμάς μας ενδιαφέρουν μόνο τα μεγάλα άλματα».
Η σημασία της παιδείας
Επιμένει πως η απαισιοδοξία για το μέλλον πηγάζει από το παρόν της παιδείας. «Για εμένα ο τρόπος που μαθαίνουμε ήταν πάντα ένα μεγάλο πρόβλημα. Στο σχολείο δεν σου εξηγεί ο άλλος γιατί πρέπει να ξέρεις Ιστορία. Δεν σου εξηγεί τι σε έχει φέρει σε αυτό το σημείο, πώς σε βλέπουν οι άλλοι. Η Ιστορία σού μαθαίνει τη θέση σου στον κόσμο. Δεν το μαθαίνουμε όμως έτσι, το μαθαίνουμε ως πληροφορίες που έχει επιλέξει κάποιος με μια σειρά. Το ίδιο και για τη χημεία, χημεία είναι το πώς συμβιώνεις με έναν άλλο άνθρωπο, δεν είναι το πώς γράφεται το μαγγάνιο. Για να μη μιλήσω για τη σημασία που δίνουν στις τέχνες. Οι νέοι πρέπει να τα δουν αυτά μιας και μιλάμε για φεστιβάλ νέων».
«Προσπαθώ να βοηθήσω τους μαθητές μου να βρουν τον εαυτό τους, να ανακαλύψουν ποιοι είναι μέσα από τη μουσική».
Θυμάται πως όταν πήγε στον πρώτο διαγωνισμό βιολιού, στα 18 του στο Ελσίνκι, η μητέρα μου τον είχε καθησυχάσει πως έπρεπε να πάει για τη συμμετοχή, τη χαρά τού αγωνίζεσθαι. «Ηταν και άλλες εποχές, δεκαετία του ’80, όπου πήγαινες γνώριζες κάτι –δεν είναι όπως τώρα που πατάς το κουμπάκι–, πήγαινες εκεί για να νιώσεις την ατμόσφαιρα, πώς ήταν όταν έγραφε ο Σιμπέλιους μουσική, να δεις το τοπίο, να γνωρίσεις ανθρώπους. Ηταν μια διαφορετική προσέγγιση που αφαιρούσε το άγχος της νίκης από εμένα –η οποία τελικά ήρθε– και έδινε μια διαφορετική διάσταση στον λόγο για το οποίο ήμουν εκεί. Πήγα για την εμπειρία. Αυτό σήμερα λείπει από την παιδεία, για αυτό και παράγουμε δυστυχισμένους ανθρώπους».
Από 7 έως 13/8, Samos Young Artists Festival, www.schwarzfoundation.com.
