«Βάζει τον αναγνώστη σε μια διαφορετική συνθήκη, σε ρόλο “πολίτη του κόσμου” και τον παρασύρει να εστιάσει στο ανθρώπινο στοιχείο, στον κοινό τόπο, σε αυτά που μας ενώνουν», μας λέει η συγγραφέας Χριστιάννα Γύρα για το πρώτο της μυθιστόρημα «Pro bono» (εκδ. Εστία) και συγκεκριμένα για το τολμηρό εγχείρημά της, ότι τοποθέτησε την εξέλιξη της ιστορίας εξ ολοκλήρου στη Ρίγα της Λετονίας.
Ενα μυθιστόρημα χωρίς ίχνος ελληνικού στοιχείου, έστω κάποιον ήρωα, κάποια μακρινή καταγωγή και από μια πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα, ήταν άραγε ρίσκο για έναν εκδότη; «Αυτό λειτούργησε αποτρεπτικά θα έλεγα. Η πρότασή μου δεν ήταν ελκυστική», εξηγεί στην «Κ» η κ. Γύρα. Ομως, παρά το ότι η κυκλοφορία του βιβλίου καθυστέρησε κατά οκτώ ολόκληρα χρόνια, αυτό τελικά λειτούργησε ευεργετικά, αφού έγινε ξαφνικά επίκαιρο με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται τον χειμώνα του 2013, όταν καταρρέει η στέγη ενός σούπερ μάρκετ στα περίχωρα της Ρίγας, κοστίζοντας τη ζωή σε πολλούς ανθρώπους. Το δυστύχημα συνδέεται με επιχειρηματικά και κυβερνητικά σκάνδαλα, προκαλώντας πολιτικές ανακατατάξεις στη Λετονία.
Ο μεγαλοδικηγόρος Βάλντις Γιόνανς αναλαμβάνει αφιλοκερδώς (pro bono) την υπεράσπιση των συγγενών των θυμάτων με αρχικό στόχο την προβολή του μέσα από μια τέτοια πολύκροτη υπόθεση. Τελικά, όμως, αυτή του η εμπλοκή θα αποκαλύψει κρυμμένα συμφέροντα, πολιτική διαφθορά, με εκείνον να έρχεται αντιμέτωπος με το άγνωστο παρελθόν του, την ύπαρξή του την ίδια.
Πρόκειται για έναν ικανότατο και αυτοδημιούργητο, πλην όμως βαθύτατα συμπλεγματικό, δικηγόρο. «Εχει ρίξει “μαύρη πέτρα” στο παρελθόν του, στην πρωτογενή οικογένεια, και έχει αναρριχηθεί στην κοινωνική ελίτ της Λετονίας, αποτελώντας ο ίδιος πλέον μέρος του συστήματος και της διαπλοκής», σημειώνει η συγγραφέας. «Ταυτόχρονα, έχει πολλά προσωπικά ζητήματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί, έχει περίτεχνα βυθίσει το συναίσθημά του, το έχει θυσιάσει στον βωμό της επιτυχίας κι ενός άκρατου ορθολογισμού», προσθέτει.
Παρόλο που η συμμετοχή του στην υπόθεση είχε ως αφετηρία την αυτοπροβολή, πολύ γρήγορα θα αρχίσει να τον συνταράζει. «Υποσυνείδητα τραύματα και αναπάντητα, καταχωνιασμένα ερωτήματα βγαίνουν στην επιφάνεια και τον οδηγούν σε μια ξέφρενη πορεία αναζήτησης της αλήθειας και του πραγματικού του εαυτού».
«Στις εθνικές τραγωδίες, καμιά χώρα δεν έχει την αποκλειστικότητα στον θρήνο και στα συλλογικά τραύματα».
Ετσι καταλήγει να χάσει για πρώτη φορά τις πρωτοβουλίες και τον έλεγχο, ενώ αντιθέτως πολλές φορές αναγκάζεται να ακολουθεί απλά τις εξελίξεις.
Το πολύνεκρο συμβάν, που αποτελεί τον καμβά του βιβλίου, θα μπορούσε να γίνει οπουδήποτε. «Στις εθνικές τραγωδίες, καμιά χώρα δεν έχει την αποκλειστικότητα στον θρήνο και στα συλλογικά τραύματα που προκύπτουν στη συνέχεια», υπογραμμίζει η κ. Γύρα, ανατρέχοντας στη δική μας περίπτωση, αυτή του δυστυχήματος των Τεμπών. «Γιατί λοιπόν να μην μπορεί να συνδεθεί ο Ελληνας αναγνώστης με κάτι που συμβαίνει σε μια μακρινή χώρα όταν ο κοινωνικός και συναισθηματικός αντίκτυπος είναι συγκλονιστικοί;».
Η έρευνα
Πολλά από τα στοιχεία που διαβάζουμε στο βιβλίο, κυρίως όσα αφορούν το τραγικό γεγονός, είναι αληθινά. Αρχικά «έπεσαν» τυχαία στην αντίληψη της συγγραφέως, αλλά για να ενισχύσει το περιεχόμενο του βιβλίου, να εμβαθύνει στο χτίσιμο των χαρακτήρων και της πλοκής και να διερευνήσει τα πραγματικά γεγονότα, το ταξίδι της στη Λετονία ήταν μονόδρομος. «Ξεκίνησε πολύ άτυπα. Πήγα στη Ρίγα αποκλειστικά για να διεξαγάγω έρευνα γύρω από το δυστύχημα, για να αφουγκραστώ, όσο μπορούσα, τον παλμό της κοινωνίας, να γνωρίσω τον τόπο». Εκεί συνειδητοποίησε ότι οι Λετονοί είναι ένας συγκροτημένος λαός, αγαπούν την τάξη, την καθαριότητα, το πρόγραμμα.
Η έρευνά της διήρκεσε για περισσότερο από ενάμιση χρόνο, παράλληλα με τη συγγραφική διαδικασία, που ολοκληρώθηκε σε κάτι παραπάνω από δύο χρόνια. «Μεγάλη τύχη αποτέλεσε η γνωριμία μου με μια φίλη Ρωσίδα δικηγόρο, παντρεμένη με φίλο Ελληνα δικηγόρο, η οποία με έφερε σε επαφή με ανθρώπους στη Ρίγα τους οποίους γνώρισα όταν πήγα. Η συμβολή τους υπήρξε πολύτιμη», λέει η συγγραφέας. «Με βοήθησαν να κατανοήσω καλύτερα τον κόσμο και αυτά που συμβαίνουν γύρω μου, που σίγουρα δεν περιορίζονται από γεωγραφικά σύνορα».
Μέσα από το βιβλίο αναδεικνύεται ο διάτρητος κοινωνικός ιστός της Λετονίας. «Ο ιστός αυτός είναι σύνθετος και ποικιλόμορφος, με τη ρωσική μειονότητα να ανέρχεται περίπου στο 25%-30% του πληθυσμού, αποτελώντας μια δυναμική, διακριτή παρουσία με τα δικά της έθιμα», τονίζει η κ. Γύρα. Και συμπληρώνει: «Αυτή η ζόρικη συνύπαρξη αποτελεί σημαντικό άξονα του “Pro bono” και την εξετάζω μέσα από διαφορετικά πρίσματα».
