Στο «1018», τη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία που λειτουργεί εδώ και 17 χρόνια από την «Κλίμακα», οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας της οργάνωσης απαντούν όλο το 24ωρο, 365 ημέρες τον χρόνο. Αλλωστε το τηλέφωνο μπορεί να χτυπήσει οποιαδήποτε στιγμή: μέσα στη νύχτα, με το πρώτο φως της ημέρας, κάποιο ανοιξιάτικο απόγευμα, την πρώτη μέρα του χρόνου, τις μέρες που οι άλλοι γιορτάζουν. Στην άλλη άκρη της γραμμής, άνθρωποι που θέλουν να βρουν διέξοδο από τις σκοτεινές σκέψεις τους, που αναζητούν στήριξη και ελπίδα για να συνεχίσουν. Η ανταπόκριση είναι σχεδόν ανακουφιστική. Την επόμενη στιγμή, το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας που λειτουργεί από την «Κλίμακα» στην περιοχή του Κεραμεικού θα γίνει το πρώτο τους καταφύγιο για τη θεραπεία.
«Σχεδόν όλα τα περιστατικά που εξετάζουμε καθημερινά στο Κέντρο, αφορούν άτομα που είτε έχουν είτε είχαν αυτοκτονικές σκέψεις και ο κύριος στόχος μας είναι να αποτρέψουμε τέτοιες σκέψεις και συμπεριφορές. Από τους ασθενείς που εξετάζουμε, ωστόσο, μόνο ένα μικρό ποσοστό 6-9%, παραμένει στην αυτοκτονική ψυχοπαθολογία και χρειάζεται εξειδικευμένη θεραπεία. Παρά τη σοβαρότητα του θέματος, τα περισσότερα άτομα με τη σωστή υποστήριξη και θεραπεία ακολουθούν μια θετική πορεία», λέει στην «Κ» ο Κυριάκος Κατσαδώρος, ψυχίατρος και επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας «Κλίμακα». Ο ίδιος προσθέτει πως «η ενσυναίσθηση, η επικοινωνία και η εξατομικευμένη φροντίδα που προσφέρεται στους ασθενείς, τούς βοηθά να αντιμετωπίσουν τις σκέψεις αυτές και να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους».
Αυξήθηκε η τάση κατά 10-15% την τελευταία 5ετία
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Στη χώρα μας, κάθε χρόνο τουλάχιστον 500 άνθρωποι αποφασίζουν να δώσουν τέλος στη ζωή τους, αριθμός που αφορά μόνο τις επίσημες καταγραφές. Το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της οργάνωσης «Κλίμακα» την τελευταία πενταετία έχει καταγράψει μια αυξητική τάση σε ποσοστό 10-15%, ενώ υπολογίζεται ότι την τριετία 2022-2024 τουλάχιστον 1.500 άνθρωποι οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία.
Παράλληλα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 2021 στην Ελλάδα σημειώθηκαν 467 αυτοκτονίες, από τις οποίες οι 389 αφορούσαν άνδρες και οι 78 γυναίκες. Οι ηλικιακές ομάδες με τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών περιλαμβάνουν άτομα άνω των 85 ετών, καθώς και τις ηλικίες 45-64 και 25-44.
«Η χώρα μας έχει δύο εικόνες όσον αφορά τους αριθμούς. Η μία είναι αυτή που καταγράφεται μέσα από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. και η άλλη είναι εκείνη που δεν μπορεί να υπολογιστεί: οι θάνατοι ενδέχεται να μην καταγράφονται ως αυτοκτονίες, εξαιτίας της κοινωνικής πίεσης», τονίζει ο κ. Κατσαδώρος.
«Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών -πολλές φορές- ξεπερνά το 15-20%. Το στίγμα γύρω από την τραγωδία της αυτοκτονίας οδηγεί στην υποκαταγραφή τέτοιων περιστατικών».
Στην περίπτωση των μη καταγεγραμμένων αυτοκτονιών, σύμφωνα με τον έμπειρο ψυχίατρο της οργάνωσης, περιλαμβάνονται –μεταξύ άλλων– οι υπερβολικές δόσεις φαρμάκων ή ουσιών που συχνά καταγράφονται ως ατυχήματα ή και θάνατοι από φυσικά αίτια αντί για αυτοκτονίες, και οι πτώσεις (ιδιαίτερα όταν φαίνονται ως ατυχήματα από ψηλά κτίρια, γέφυρες ή γκρεμούς). Στη λίστα ακόμα των μη καταγεγραμμένων αυτοκτονιών συνυπολογίζονται οι πνιγμοί οι οποίοι μπορεί να δείχνουν τυχαίοι, τα τροχαία ατυχήματα που φαίνονται ως απώλεια ελέγχου του οχήματος, αλλά στην πραγματικότητα είναι σκόπιμες ενέργειες, και οι πυροβολισμοί που κάποιες φορές μοιάζουν με ατυχήματα από τη λανθασμένη χρήση όπλων, αλλά δεν είναι.
«Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο, ότι η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών –πολλές φορές– ξεπερνά το 15-20%, με τις διεθνείς έρευνες να ακουμπούν και τη χώρα μας. Μια δική μας προσπάθεια μέτρησης, ως “Κλίμακα”, επιβεβαίωσε τους αριθμούς. Το στίγμα γύρω από την τραγωδία της αυτοκτονίας οδηγεί στην υποκαταγραφή τέτοιων περιστατικών», επιβεβαιώνει ο κ. Κατσαδώρος.
Αναζητώντας τα βαθιά αίτια που οδηγούν έναν άνθρωπο στην αυτοχειρία, αυτά σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, έχουν πίσω τους μία γενετική βάση η οποία αυξάνει την προδιάθεση για τις ψυχικές ασθένειες και τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Παρ’ ολα αυτά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν αυτήν την προδιάθεση, κατά διττό τρόπο.
«Ενδέχεται είτε να την επιδεινώσουν μέσα από τραυματικές εμπειρίες, απώλειες, χωρισμούς, οικονομικά προβλήματα, κακοποίηση, είτε να τη μειώσουν εφόσον υπάρχει υποστηρικτικό περιβάλλον, θετικές εμπειρίες, ένας υγιεινός τρόπος ζωής. Η αυτοκτονία είναι αποτέλεσμα αυτών των περίπλοκων αλληλεπιδράσεων, όπου η κληρονομικότητα και οι εξωτερικοί παράγοντες συνδυαστικά συμβάλλουν στο πόσο ευάλωτο είναι ένα άτομο», εξηγεί ο επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας «Κλίμακα», προσθέτοντας πως η βαθιά κατανόηση αυτής της πολυπλοκότητας είναι κρίσιμη για την πρόληψη και τη σωστή διαχείριση των περιπτώσεων αυτοκτονίας.
Δεν υπάρχει «τυπική» κατάθλιψη
Οσοι ασχολούνται με την ψυχική υγεία, ξεκαθαρίζουν πως δεν υπάρχει «τυπική» κατάθλιψη, ούτε τυποποιημένος τρόπος για να αντιμετωπίσει κάποιος την ψυχική οδύνη. Κάθε άτομο ζει τη δική του εκδοχή της κρίσης, με τις δικές του σκέψεις και τα δικά του συναισθήματα. Αυτό σημαίνει ότι η κάθε προσέγγιση πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να λαμβάνει υπόψη τις εμπειρίες του ασθενή. Στο Κέντρο Πρόληψης της Αυτοκτονίας, οι ειδικοί γνωρίζουν ότι απέναντί τους έχουν ανθρώπους που αισθάνονται απομονωμένοι και δυσκολεύονται να ανοιχτούν ή να ζητήσουν βοήθεια.
«Το συναίσθημα της αποξένωσης μπορεί να είναι τόσο ισχυρό που κάνει δύσκολη την επικοινωνία ή την αναγνώριση των προσπαθειών που καταβάλλουν οι άλλοι γύρω τους για να τους βοηθήσουν. Θα ήθελαν κάποιος να τους ακούσει χωρίς να τους κρίνει. Ζητούν χώρο για να μιλήσουν και να τους δείξουμε ότι υπάρχει ελπίδα ακόμη κι αν οι ίδιοι δεν μπορούν να το αντιληφθούν εκείνη τη στιγμή», αναφέρει ο κ. Κατσαδώρος.
Πώς προλαμβάνονται οι αυτοκτονίες;
Σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, η «Κλίμακα» υλοποιεί δράσεις με σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση γύρω από το τραγικό θέμα των αυτοκτονιών. Το μήνυμα είναι δυνατό: «Κι όμως, το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να έχει προληφθεί», λένε οι άνθρωποι της οργάνωσης.
Μέσω της «Κ», ο Κυριάκος Κατσαδώρος αναλύει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να προληφθεί η αυτοκτονία, ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκεται ο κάθε ασθενής.
«Στο στάδιο οξείας κρίσης ή σοβαρής απόπειρας στο οποίο ο ασθενής βρίσκεται σε ψυχική αστάθεια και χωρίς τη δυνατότητα να σκεφτεί καθαρά, θα πρέπει να υπάρξει παρέμβαση από ψυχίατρο, να χορηγηθούν φάρμακα για τον έλεγχο της κρίσης. Να γίνει νοσηλεία σε ψυχιατρική μονάδα για την προστασία του και να υπάρξει συνεχής και υπεύθυνη παρακολούθηση για αποφυγή ακραίων συμπεριφορών αυτοκτονικότητας».
Μετά την κρίση και όταν ο ασθενής αρχίζει να σταθεροποιείται, η ιατρική παρακολούθηση θα πρέπει να συνεχιστεί. «Είναι κρίσιμο να γίνει διαχείριση της φαρμακευτικής αγωγής σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία για την αντιμετώπιση των υποκείμενων ψυχιατρικών διαταραχών, καθώς και προσέγγιση με συναισθηματική υποστήριξη όταν ο ασθενής θα είναι σε θέση να επικοινωνήσει τα συναισθήματά του», λέει ο ψυχίατρος της οργάνωσης.
Η κατάσταση στα δύο στάδια διαρκεί έως και έναν μήνα και συστήνεται η νοσηλεία. Για τη μεσοπρόθεσμη παρέμβαση, και αφού ο ασθενής πλέον έχει λάβει εξιτήριο, ο κ. Κατσαδώρος τονίζει ότι η παρέμβαση θα πρέπει να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία με στόχο την κατανόηση των συναισθημάτων, καθώς και τη συμμετοχή του σε ομάδες υποστήριξης στις οποίες θα μπορεί να μοιραστεί προσωπικές εμπειρίες και να λάβει υποστήριξη από άλλους με παρόμοιες εμπειρίες.
Πολύ σημαντικό στάδιο είναι και αυτό της πρόληψης των υποτροπών, ώστε να προληφθούν μελλοντικές κρίσεις και να ενισχυθεί η ψυχική ηρεμία του ατόμου.
«Χρειάζεται σταθερή παρακολούθηση από ψυχίατρο και φαρμακευτική αγωγή. Επίσης, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση στις δεξιότητες διαχείρισης άγχους και στρες καθώς και η ενθάρρυνση υγιεινών συνηθειών όπως η σωματική άσκηση, η καλή διατροφή και η τακτική κοινωνική αλληλεπίδραση».
Ανάγκη για Εθνική Στρατηγική Πρόληψης της Αυτοκτονίας
Ζητούμενο για την πρόληψη, λένε οι ειδικοί, είναι να καταρτιστεί μία Εθνική Στρατηγική Πρόληψης της Αυτοκτονίας που εξακολουθεί να απουσιάζει από τη χώρα μας παρά τη σύσταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σήμερα, το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, υπό την εποπτεία του υπουργείου Υγείας και με την επιστημονική υποστήριξη της οργάνωσης «Κλίμακα», προσπαθεί να καλύψει το υπάρχον κενό.
«Θα πρέπει να ενταθούν οι πρωτοβουλίες και να αναπτυχθούν εθνικές πολιτικές, προσυμπτωματικού ελέγχου και έγκαιρης παρέμβασης με τη συμμετοχή περισσότερων φορέων και την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δούμε ουσιαστικά αποτελέσματα στον τομέα της πρόληψης και της αντιμετώπισης» καταλήγει ο κ. Κατσαδώρος.
