Ο Γιαν Φαμπρ λέει πως ασχολήθηκε με τις τέχνες γιατί δεν είχε ταλέντο σε κάποιο άλλο επάγγελμα. «Είχα ταλέντο μόνο για να γίνω καλλιτέχνης», δηλώνει. Προκλητικός, αναρχικός και για κάποιους ακόμη και δυσάρεστος, ο Βέλγος πολυσχιδής δημιουργός επιλέγει να συστήνεται ως «Υπηρέτης της ομορφιάς και ιππότης της απόγνωσης».
«Ποτέ δεν ξεκινάω ένα έργο με σκοπό να προκαλέσω. Η πιο ειλικρινής ευχή μου είναι να θεραπεύσω τις πληγές στο μυαλό των θεατών, να μπορέσω να μετατοπίσω τη σκέψη τους και να αλλάξω τον τρόπο που αισθάνονται. Ολη μου η δουλειά τρέφεται από περιέργεια και ανάγκη να εμβαθύνω σε έναν κόσμο που με κάνει να αισθάνομαι ξένος. Συμβαίνει κάποιες φορές το κοινό να μην κατανοεί αυτή την επιθυμία μου και να τους ξενίζει το αποτέλεσμα. Αλλά αυτό δεν πρέπει να το εκλαμβάνουμε απαραιτήτως ως αρνητικό».
Ο Φαμπρ επιστρέφει στην Αθήνα οκτώ χρόνια μετά τον βραχύβιο διορισμό του ως καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, με την έκθεση «Ι am blood» στην γκαλερί Crux, σε επιμέλεια της σταθερής του συνεργάτιδας Κατερίνας Κοσκινά. H έκθεση περιλαμβάνει επίτοιχα έργα φιλοτεχνημένα με την τεχνική του ψηφιδωτού, αποτελούμενα από πλακίδια χρυσού 24 καρατίων και σμάλτο, αλλά και σχέδια με μολύβι ΗΒ και αίμα από τη σειρά Je suis sang (2005).
Τα σχέδια είναι στην πραγματικότητα, όπως μας ενημερώνει η επιμελήτρια, «η εικαστική συνέχεια της ομώνυμης performance, για την οποία, έπειτα από ανάθεση του 55ου φεστιβάλ της Αβινιόν το 2001, συνέγραψε ένα μεσαιωνικού τύπου ποιητικό έργο, που στη συνέχεια σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε ως επιτελεστικό πολυθέαμα».
Ξεκινάω από τα ψηφιδωτά, ρωτώντας αν τον συγκινεί η έννοια του θραύσματος, της λεπτομέρειας που οδηγεί σε μια μεγαλύτερη ιστορία. «Τα πλακίδια αυτής της σειράς είναι όλα κομμένα στο χέρι, συνεργάστηκα με κάποιους παλιούς τεχνίτες στη Ρώμη. Μου αρέσει να δουλεύω με κλασικά υλικά, όπως είναι το μαρμάρινα και τα μπρούτζινα γλυπτά μου και να τα προσεγγίζω με έναν πιο σύγχρονο τρόπο. Δεν υπάρχει καινοτομία χωρίς παράδοση. Οσον αφορά τα θραύσματα, είναι σημαντικά σε όλη μου την πορεία. Στη λεπτομέρεια, δηλώνουν και οι δύο παρόντες: και ο διάβολος και ο άγγελος».
Στις κουβέντες του αναφέρεται συχνά στον Μεσαίωνα, στους Φλαμανδούς ζωγράφους που τον έχουν καθορίσει και στις εμμονές του, που ταιριάζουν απόλυτα με τα σκοτάδια αυτής της περιόδου. «Moυ αρέσουν η αφάνεια και η απρέπεια που χαρίζει η νύχτα. Δεν είμαι σύγχρονος καλλιτέχνης, μοιράζομαι πολύ περισσότερα με τους καλλιτέχνες των μεσαιωνικών χρόνων».
Διευκρινίζει ότι για τα ψηφιδωτά χρησιμοποιεί τα τρία πιο σημαντικά και ακριβά χρώματα των Φλαμανδών καλλιτεχνών, το χρυσό που αντιπροσωπεύει την ιερότητα, το μπλε, το lapis lazuli, με το οποίο έφτιαχναν το φόρεμα της Παναγίας και το κόκκινο που έπαιρναν από το αίμα των μυρμηγκιών για να ζωγραφίσουν τους αγγέλους. «Στα δικά μου έργα το χρυσό συμβολίζει την πνευματικότητα, η οποία ενεργοποιεί και εξαγνίζει. Χρησιμοποιώ το χρυσό χρώμα για να ερευνήσω θέματα σχετικά με τον θάνατο και την ανθρώπινη ύπαρξη, δημιουργώντας έτσι μια αντιπαράθεση ανάμεσα στην πολυτιμότητα της ζωής και το αναπόφευκτο του τέλους».
Το αίμα
Τον ρωτώ περισσότερα για το κόκκινο που αντικαθιστά με αίμα. «To ταξίδι μου στην τέχνη έχει γραφτεί με το δικό μου αίμα», τονίζει. «Το 1977, σε ηλικία 19 ετών επισκέφθηκα μια έκθεση στο μουσείο Groeninge στην Μπριζ, που παρουσίαζε έργα από ανώνυμους ζωγράφους της φλαμανδικής σχολής με θέμα τις μαστιγώσεις και τα στίγματα. Τα έργα αυτά με συγκίνησαν τόσο πολύ, ήταν αποκαλυπτικά για μένα στο κομμάτι των παραστατικών τεχνών. Το ίδιο βράδυ αγόρασα ένα ξυράφι, έκοψα το μέτωπό μου, δημιουργώντας την πρώτη μου σειρά σχεδίων με το αίμα μου, την οποία ονόμασα My Blood, My Body, My Landscape. Εκτοτε κάνω μια σειρά κάθε χρόνο, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι συνεχίζω την παράδοση των Φλαμανδών, που χρησιμοποιούσαν ανθρώπινο και ζωικό αίμα στα έργα τους».
Ποτέ δεν ξεκινάω ένα έργο με σκοπό να προκαλέσω. Η πιο ειλικρινής ευχή μου είναι να θεραπεύσω τις πληγές στο μυαλό των θεατών, να μπορέσω να μετατοπίσω τη σκέψη τους και να αλλάξω τον τρόπο που αισθάνονται.
Αναρωτιέμαι αν τον ιντριγκάρουν οι πολλαπλοί συνειρμοί που γεννά το άκουσμα της λέξης αίμα. Το αίμα σχετίζεται με το πάθος, την ντροπή, τη ζωή, τη βία, τον θάνατο, τους αδελφικούς δεσμούς, τους αγώνες για ελευθερία, την κατάχρηση εξουσίας, την παρθενία της γυναίκας ή τη «βρώμικη» έμμηνο ρύση.
«Στα ’70s και ’80s έκανα σχέδια με το αίμα της περιόδου της φίλης μου. Αν το σκεφτείτε, στις διαφημίσεις χρησιμοποιούν μπλε υγρό για να προμοτάρουν τις σερβιέτες. Δείχνει κάτι αυτό για τον τρόπο που αντιμετωπίζει η κοινωνία ακόμη και σήμερα τις σωματικές εκκρίσεις της γυναίκας. Ολα τα έργα περιστρέφονται γύρω από τη σκέψη ότι δεν έχουν αλλάξει τόσα πολλά από τον Μεσαίωνα».
Αιμοπτύσεις, κομμένα χέρια, μπαλτάδες, ρυάκια αίματος να τρέχουν πάνω σε γυναικείους μηρούς, κόκκινα πρόσωπα χωρίς χαρακτηριστικά, κατακρεουργημένα βουνά. Εικόνες που συνοδεύονται από φράσεις και μέσα στην απλότητα της σύλληψής τους διαγράφουν όλη την ιστορία του ανθρώπινου είδους.
Ποια είναι όμως για εκείνον μια δυνατή εικόνα; «Η γέννηση του γιου μου, του Τζάνγκο Τζενάρο Φαμπρ, πριν από 2 χρόνια και 8 μήνες», μου απαντάει χωρίς δισταγμό και έπειτα μου μιλάει για τους δύο αγαπημένους του πίνακες. «Υπάρχουν δύο έργα που με εμπνέουν ακόμη και σήμερα. Το ένα είναι το Τhe Judgement of Cabysens του Ζεράρ Nταβίντ, από τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Groeninge, ένα αριστούργημα σύνθεσης και λεπτομέρειας, μια προειδοποίηση απέναντι στη διαφθορά και την κατάχρηση εξουσίας, και το άλλο είναι το The ship of fools, ένας μικρός πίνακας του Ιερώνυμου Μπος από τη συλλογή του Λούβρου, εξαίρετο δείγμα καυστικής και ειρωνικής ματιάς πάνω στην κοινωνία. Αυτό το μικρό έργο με τους αμέτρητους συμβολισμούς και τις μεταφορές είναι πιο ανατρεπτικό από πολλά σύγχρονα».
Περιέργεια
Τι έχει καταλάβει, λοιπόν, για τον εαυτό του και την τέχνη έπειτα από 40 χρόνια επιτυχημένης πορείας και διακρίσεων; «Σου παίρνει μια ζωή να γίνεις νέος καλλιτέχνης. Εξακολουθώ να είμαι περίεργος, θέλω να ανακαλύπτω νέους ηθοποιούς, χορευτές, εικαστικούς. Οταν ταξιδεύω –και ταξιδεύω συνέχεια για τη δουλειά μου– δεν με ενδιαφέρει να γνωρίσω νέους τόπους, θέλω να συναντήσω ανθρώπους και να συνομιλήσω με εκείνους που συνεργάζομαι στενά, όπως τώρα στην Ελλάδα με την Κατερίνα».
Τα μέλη της θεατρικής του ομάδας, Troubleyn, τα αποκαλεί «Πολεμιστές της ομορφιάς», είναι οι νευρώνες των θεατρικών του πράξεων. Πόσο ανοιχτός είναι όμως σε διάλογο μαζί τους; Επισημαίνει πως όταν φτάνει η ώρα της πρόβας έχει κάνει όλη την προεργασία, έχει έτοιμα τα κείμενα, τα σχέδια, τις μακέτες. «Οταν όμως ξεκινάμε να δουλεύουμε, δεν ξέρω τίποτα. Εχω μια φανταστική θεατρική ομάδα από ταλαντούχους χορευτές και ηθοποιούς που αυτοσχεδιάζουν και ξέρουν πόσο μπορούν να πιέσουν τα σωματικά και ψυχικά τους όρια. Εμπιστεύομαι το ένστικτό τους και την ευφυΐα τους. Είμαι ένας τυφλός που αφήνομαι στα χέρια τους».
Περιπέτειες
Μιλάει πολύ ένθερμα για τους συνεργάτες του, μολονότι τα τελευταία χρόνια απασχόλησε την κοινή γνώμη με μια υπόθεση κακοποιητικής συμπεριφοράς και σεξουαλικής παρενόχλησης προς κάποιους συνεργάτες του, η οποία λύθηκε στα δικαστήρια, με τον ίδιο να ακούει από την έδρα πως χρεώθηκε με ποινή φυλάκισης 18 μηνών με αναστολή. «Μία από τις αγωγές αφορούσε ένα γαλλικό φιλί και άλλη μια, η φράση που είπα σε χορεύτρια για να υποστηρίξω πως δεν ήταν συγκεντρωμένη. Της είπα ότι χορεύεις σαν κοτόπουλο χωρίς κεφάλι. Αυτή η κατάσταση όμως οδήγησε σε μια θετική αλλαγή μέσα στην ομάδα. Οι νέες εποχές απαιτούν νέα γλώσσα. Εδώ και πέντε χρόνια οτιδήποτε αφορά την καλλιτεχνική διαδικασία πρέπει να έχει τη συναίνεση του καθένα. Ολα δίνονται σε όλους γραπτώς και έτσι αισθανόμαστε πιο ασφαλείς γιατί δεν μπορούν μετά οι άνθρωποι να βγουν και να επινοήσουν πράγματα. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι ζούμε με τον τρόμο της πολιτικής ορθότητας. Ολοι συμπεριφέρονται λες και είναι ανώτεροι του Πάπα, αυτό αφήνει χώρο στην υποκρισία και τη δειλία».
Η αγάπη για την Ελλάδα και το λάθος
Και αφού η κουβέντα έφτασε στις αμήχανες ερωτήσεις, του ζητώ να μου πει αν έφυγε με πικρία από την Ελλάδα το 2016. «Η αγάπη μου και το πάθος μου για την ομορφιά και τον πολιτισμό της Ελλάδας είναι ακόμα πολύ δυνατή. Ηδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές του ’80 θα διαπιστώνει κανείς πως υπάρχουν πολλά στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας στο εικαστικό μου έργο. Κι έπειτα είναι οι θεατρικές παραγωγές, όπως το “Mount Olympus”, μια 24ωρη περφόρμανς με στοιχεία από τις 33 τραγωδίες που έχουν διασωθεί, αλλά και το “Peak Mytikas – On the Top of Mount Olympus”, μια οκτάωρη περφόρμανς που ερευνούμε τον μύθο του Οιδίποδα και της Αντιγόνης. Και οι δύο αυτοί εμβληματικοί χαρακτήρες θέτουν τις ίδιες ερωτήσεις. Πώς εκφράζει κανείς το ανείπωτο; Πώς μιλάει για αυτό που κάνουν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλον;».
Σχολιάζοντας τα γεγονότα που αφορούσαν την καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου, παραδέχεται πως ίσως λόγω έλλειψης χρόνου επέλεξε τον εύκολο δρόμο τού να παρουσιάσει πολλές ομάδες θεάτρου και χορού από το Βέλγιο. «Ισως γιατί αυτό γνώριζα καλύτερα. Σήμερα, σκέφτομαι πως είναι κρίμα που δεν είχα τον χρόνο να έρθω στην Ελλάδα και να συνομιλήσω με τους Ελληνες καλλιτέχνες. Με χαρακτήρισαν “persona non grata”, δεν θα ήθελα κανένας άνθρωπος της τέχνης να λάβει αυτόν τον χαρακτηρισμό».
Εως τις 16/11, Crux Galerie, Σέκερη 4, www.cruxgalerie.com
