Σε μια περίοδο που η βία μέσα και έξω από τα σχολεία έχει πια σταθερή θέση στους τίτλους των ειδήσεων, με τα περιστατικά που καταγράφονται από άκρη σε άκρη της χώρας να γίνονται όλο και πιο έντονα, η πολιτεία σπεύδει να λάβει νέα, πιο αυστηρά μέτρα με στόχο τον περιορισμό τους. Είναι αρκετά, όμως, τα μέτρα αυτά για να αντιστραφεί η κατάσταση; Και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Δυο ειδικοί εξηγούν στην «Κ» τον πρωτεύοντα ρόλο που έχει η οικογένεια στο να αναγνωρίσει τα σημάδια που προδίδουν τη βίαιη συμπεριφορά του παιδιού της, τους ενδεδειγμένους τρόπους αντιμετώπισης, αλλά και τις συνέπειες που έχει η στάση της εθελοτυφλίας απέναντι στο αληθινό πρόβλημα.
Βίαιη συμπεριφορά σε παιδιά και εφήβους:
ΞεσπάσματαΣυναισθηματικές εκρήξειςΣωματική επιθετικότηταΚαβγάδεςΣκέψεις, απειλές ή προσπάθειες να βλάψουν άλλουςΧρήση όπλωνΒιαιοπραγίες σε ζώαΠυρκαγιέςΗθελημένη καταστροφή ιδιοκτησίας
«Πρώτα από όλα, ως βίαιη συμπεριφορά σε παιδιά και εφήβους ορίζουμε τα ξεσπάσματα, τις συναισθηματικές εκρήξεις, τη σωματική επιθετικότητα, τους καβγάδες, τις απειλές ή τις προσπάθειες να βλάψουν άλλους –ακόμη και σκέψεις να απειλήσουν τη ζωή άλλων–, τη χρήση όπλων, τις βιαιοπραγίες σε ζώα, τις πυρκαγιές, και την ηθελημένη καταστροφή ιδιοκτησίας», εξηγεί η συμβουλευτική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου.
Η ίδια απαριθμεί στην «Κ» κάποιους από τους σημαντικότερους παράγοντες που όταν συνδυάζονται φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση της βίας και της παραβατικότητας στα παιδιά.
«Σε αυτούς τους παράγοντες συγκαταλέγονται το ιστορικό επιθετικότητας, καθώς η βία κλιμακώνεται με τον καιρό, τα θύματα σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης, τα θύματα εκφοβισμού, η έκθεση σε βία στο σπίτι, στο κοινωνικό περιβάλλον ακόμη και στην τηλεόραση, η χρήση ουσιών ή και αλκοόλ, η ύπαρξη όπλων στο σπίτι και η ενασχόληση με αυτά, η κακοποίηση παιδιών ή ζώων, ο ενθουσιασμός με τις φωτιές, η κληρονομικότητα, η εγκεφαλική βλάβη από τραυματισμό στο κεφάλι, ο χαρακτήρας του παιδιού και η σχέση του με τους γονείς του, το ιστορικό ψύχωσης». Η κ. Θεοδωρακοπούλου ξεκαθαρίζει ωστόσο ότι «τα άτομα με ψυχικές δυσκολίες συνήθως είναι θύματα και όχι θύτες».
Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζουν η αυξημένη κοινωνική απομόνωση, η απουσία ενσυναίσθησης για τους άλλους, αλλά και ο συνδυασμός κοινωνικοοικονομικών παραγόντων όπως η φτώχεια, η ακραία στέρηση, το διαζύγιο των γονιών και η απουσία στήριξης από την οικογένεια.
🆘 Τα σημάδια που πρέπει να σας ανησυχήσουν ως γονείς
Λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες, είναι σημαντικό οι γονείς να μην προσπεράσουν τα σημάδια που δείχνουν ότι το παιδί τους έχει υποπέσει σε βίαιη συμπεριφορά, τονίζουν οι ειδικοί. Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος Ιωάννης Κεχαγιάς αναφέρει στην «Κ» τα προειδοποιητικά σήματα που θα πρέπει να γίνουν εγκαίρως αντιληπτά.
❗Υπερβολική αντίδραση σε καταστάσεις
😡 Συνεχής επιθετικότητα και έντονες εκρήξεις θυμού
🙁 Aδυναμία να διαχειριστεί την απογοήτευση
😶 Aδυναμία να εκφράσει τα συναισθήματά του με υγιείς τρόπους
🐾 Kακοποιητική συμπεριφορά προς τα ζώα
👊 Σωματική ή λεκτική βία προς άλλα παιδιά
🔨 Σπάσιμο και καταστροφή αντικειμένων
👤 Aπομόνωση από φιλικό περιβάλλον και άρνηση κοινωνικοποίησης
🎮 Yπερβολική έκθεση ή εμμονή με βίαια βιντεοπαιχνίδια και ταινίες
🤳 Aναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δείχνουν πρόθεση παραβατικής συμπεριφοράς
👬 Παρέα με άλλα βίαια παιδιά
😮 Ενθουσιασμός ή θαυμασμός για άλλους θύτες
✏️ Χαμηλή επίδοση στο σχολείο
🤕 Αυτοτραυματισμοί
«Ενας γονιός πρέπει να θορυβηθεί όταν παρατηρεί συνεχείς και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές επιθετικότητας, όταν αυτές αρχίζουν να επηρεάζουν την καθημερινότητα του παιδιού του και τις σχέσεις του με τους άλλους ή όταν γίνονται επικίνδυνες, είτε για το ίδιο το παιδί είτε για τους άλλους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι σημαντικό να αναζητηθεί επαγγελματική βοήθεια από κάποιον παιδοψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο ώστε να γίνει έγκαιρη παρέμβαση», τονίζει ο κ. Κεχαγιάς, ενώ αναλύει τα σημάδια αυτά.
«Πρώτα από όλα θα παρατηρήσουν μία συνεχή επιθετικότητα ή εκρήξεις θυμού. Σε αυτήν την περίπτωση, το παιδί αντιδρά υπερβολικά σε καταστάσεις με συχνές και έντονες εκρήξεις θυμού. Η αδυναμία του να διαχειριστεί την απογοήτευση ή να εκφράσει τα συναισθήματά του με υγιείς τρόπους μπορεί να αποτελεί ένδειξη ότι καταφεύγει στη βία. Επίσης, ανησυχητική συμπεριφορά που χρήζει άμεσης προσοχής είναι όταν το παιδί χρησιμοποιεί σωματική ή λεκτική βία προς άλλα παιδιά, ακόμη και σε καταστάσεις που δεν την προκαλούν, ή επιδεικνύει κακοποίηση προς τα ζώα».
Στα σημάδια αυτά, σύμφωνα με τον ίδιο, προστίθεται «το σπάσιμο και η καταστροφή αντικειμένων με επιθετικό τρόπο, η απομόνωση κατά την οποία το παιδί αρχίζει να απομακρύνεται από φίλους, να αρνείται την κοινωνικοποίηση ή να δείχνει περιθωριοποιημένο από το σχολικό περιβάλλον ύστερα από μπούλινγκ ή αδυναμία κοινωνικής προσαρμογής. Επίσης, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί η υπερβολική έκθεση ή η εμμονή με βίαια βιντεοπαιχνίδια και ταινίες, καθώς και η ξαφνική αλλαγή συμπεριφοράς στην περίπτωση που ένα παιδί χάνει την ήρεμη και φιλική συμπεριφορά του και αρχίζει να αντιδρά με επιθετικότητα».
Σε όλα αυτά η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου προσθέτει μερικά ακόμη πρώιμα σημάδια δυνητικά βίαιης συμπεριφοράς, όπως είναι η συχνή απώλεια ελέγχου, ο ακραίος παρορμητισμός, η παρέα με άλλα βίαια παιδιά, η χαμηλή επίδοση στο σχολείο, οι αυτοτραυματισμοί, οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με μηνύματα που δείχνουν πρόθεση παραβατικής συμπεριφοράς, καθώς και ο ενθουσιασμός ή θαυμασμός για άλλους θύτες.
Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι μια βίαιη συμπεριφορά δεν επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για ένα κακό παιδί. Υπάρχουν λόγοι και αιτίες για αυτήν, όπως η έλλειψη του ανήκειν, της προσοχής, η εξωτερίκευση δύσκολων συναισθημάτων. – Ι. Θεοδωρακοπούλου
Υπάρχει, όμως, επιστροφή; Πώς μπορούν οι γονείς να αντιδράσουν για να βοηθήσουν το παιδί τους;
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας
«Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι μια βίαιη συμπεριφορά δεν επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για ένα κακό παιδί. Υπάρχουν λόγοι και αιτίες για αυτήν, όπως η έλλειψη του ανήκειν, της προσοχής, η εξωτερίκευση δύσκολων συναισθημάτων», λέει η κ. Θεοδωρακοπούλου και αναφέρει ενδεδειγμένους τρόπους αντιμετώπισης, ξεκινώντας από την κατανόηση των αιτιών που την προκαλούν.
🙍♂️ Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Μην το τιμωρείτε. Ακούστε το και προσπαθήστε να το καταλάβετε.
👨👦 Παρατηρήστε τη δική σας συμπεριφορά με ειλικρίνεια. Μήπως του δίνετε το κακό παράδειγμα;
💭 Βοηθήστε το να σκεφτεί ωφέλιμους τρόπους αντίδρασης σε αυτά που το στεναχωρούν.
🤔 Δώστε του ευκαιρίες για να επανορθώσει για κάποια επιθετική του συμπεριφορά.
🚫 Ορίστε συνέπειες και περιορίστε δραστηριότητες που εντείνουν τη βίαιη συμπεριφορά.
👩🏫 Ζητήστε τη συνεργασία του σχολείου.
«Παρατηρήστε τη δική σας συμπεριφορά με ειλικρίνεια. Τα παιδιά που έχουν επιθετική συμπεριφορά συνήθως κάνουν αυτό που έχουν δει ως παράδειγμα στο σπίτι. Συζητήστε με το παιδί σας για κάποιο επεισόδιο στο σχολείο, το οποίο μπορεί να το στεναχώρησε ή να το έκανε να νιώσει απογοήτευση και με αφορμή αυτό βοηθήστε το να σκεφτεί ωφέλιμους τρόπους αντίδρασης. Δώστε του ευκαιρίες για να επανορθώσει για κάποια επιθετική του συμπεριφορά. Επίσης, ορίστε συνέπειες που θα είναι καθοριστικές, ώστε να περιοριστούν οι δραστηριότητες που εντείνουν την επιθετικότητα είτε σε κοινωνικές συναναστροφές είτε μέσω της χρήσης κινητού και μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πέραν της υποστήριξης που θα προσφέρετε οι ίδιοι στο παιδί σας, βοηθάει να ζητήσετε τη συνεργασία του σχολείου, καθώς έτσι θα αυξήσετε τις πιθανότητες για ουσιαστικότερη αλλαγή σε ό,τι αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση του εκφοβισμού».
Η βία οδηγεί σε βία
Οι ειδικοί εξηγούν ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίσει ο γονιός τα πρώιμα σημάδια. Οι προσπάθειες πρέπει να εστιάζουν στην ουσιαστική μείωση της έκθεσης των παιδιών και εφήβων στη βία τόσο στο σπίτι όσο και έξω από αυτό αφού είναι σαφές ότι η βία οδηγεί σε βία.
«Είναι καθοριστικής σημασίας ο τρόπος που θα αντιδράσουμε τη στιγμή που είμαστε μάρτυρες της βίαιης συμπεριφοράς τους. Χρειάζεται να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να μην προσπαθήσουμε να τιμωρήσουμε το παιδί. Με δυναμικό τόνο φωνής και τις κατάλληλες χειρονομίες να προσπαθήσουμε να το σταματήσουμε. Εν συνεχεία να ακούσουμε τι έχει να πει και να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε για να το καταλάβουμε», λέει η ίδια.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει επιστροφή εφόσον το πρόβλημα αντιμετωπιστεί με συνέπεια και κατάλληλη υποστήριξη. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά τους, αρκεί να τους δοθούν τα σωστά εργαλεία. – Ι. Κεχαγιάς.
Η ανοιχτή επικοινωνία ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά τους είναι κρίσιμη, καθώς προσφέρει ασφάλεια, τονίζει ο κ. Κεχαγιάς και στέκεται στη σημασία της κοινωνικοποίησης.
«Είναι σωστό να ενθαρρύνουμε το παιδί να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες στις οποίες μπορεί να αναπτύξει δεξιότητες κοινωνικοποίησης και συνεργασίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει επιστροφή εφόσον το πρόβλημα αντιμετωπιστεί με συνέπεια και κατάλληλη υποστήριξη. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά τους, αρκεί να τους δοθούν τα σωστά εργαλεία».
Οι σοβαρές συνέπειες της εθελοτυφλίας
Τι συμβαίνει όμως όταν οι γονείς κάνουν τα «στραβά μάτια»; Οι ειδικοί σε αυτό το θέμα είναι ξεκάθαροι. Οταν ένας γονιός εθελοτυφλεί μπροστά στη βίαιη ή προβληματική συμπεριφορά του παιδιού του, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές και μακροπρόθεσμες.
«Η άρνηση να αναγνωρίσει κανείς το πρόβλημα μπορεί να οδηγήσει στην επιδείνωση της κατάστασης, ενώ ταυτόχρονα στερεί από το παιδί την απαραίτητη βοήθεια και υποστήριξη», εξηγεί ο κ. Κεχαγιάς.
Η πρόληψη και η προστασία ξεκινούν από το σπίτι
Το περιστατικό με θύμα τη νεαρή μαθήτρια στη Γλυφάδα έγινε η κορυφή του παγόβουνου, ένα δυσάρεστο θέμα που παραμένει ψηλά στις συζητήσεις κι ας έχουν περάσει τόσες μέρες. Οι άγριες εικόνες που έφτασαν σε κάθε σπίτι μέσα από την τηλεόραση ή το διαδίκτυο, άνοιξαν ένα μεγάλο ζήτημα: Πώς πρέπει να μιλάμε στα παιδιά μας για αυτά τα περιστατικά και τι συμβουλές μπορούμε να τους προσφέρουμε;
«Θα πρέπει να εξηγήσουμε στα παιδιά τρόπους με τους οποίους μπορούν να διαχειρίζονται τις διαφωνίες χωρίς βία. Να μάθουν πώς να επιλύουν τις συγκρούσεις μέσα από τον διάλογο, πώς να διατηρούν την ψυχραιμία τους και να αποφεύγουν καταστάσεις που θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε βίαια επεισόδια. Να τους εξηγήσουμε ότι είναι φυσιολογικό να διαφωνούν με άλλους, αλλά ταυτόχρονα είναι σημαντικό να διατηρούν τον σεβασμό και την ηρεμία σε αυτές τις περιπτώσεις», επισημαίνει ο Ι. Κεχαγιάς.
«Η πρόληψη και η προστασία ξεκινούν από το σπίτι. Εκεί όπου θα μάθουν ότι δεν έχουν το δικαίωμα να κάνουν κακό στους άλλους», απαντά η Ι. Θεοδωρακοπούλου. «Μπορούμε να μάθουμε στα παιδιά μας πώς να διατηρούν την προσωπική τους ασφάλεια, ενώ την ίδια στιγμή δεν τους προκαλούμε τρόμο για τους ανθρώπους. Χρειάζεται να ενισχύσουμε τις δεξιότητες αυτοπροστασίας τους, την αυτοπεποίθησή τους, καθώς και τους μηχανισμούς υπεράσπισής τους με σκοπό τη μεγαλύτερη ασφάλειά τους».
Αμέτοχοι θεατές ή ενεργοί «περαστικοί»;
Ζητάμε και από τους δύο επαγγελματίες ψυχολόγους να σχολιάσουν την εικόνα των παιδιών που έμεναν να παρακολουθούν τον ξυλοδαρμό της μαθήτριας χωρίς να αντιδρούν. Ποια είναι η κατάλληλη συμβουλή που μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας, εφόσον βρεθούν να είναι θεατές μπροστά σε τέτοια σκληρά περιστατικά;
«Για να προετοιμάσουμε τα παιδιά να αντιδράσουν με ασφάλεια και υπευθυνότητα σε τέτοιες περιπτώσεις, μπορούμε να τους εξηγήσουμε ότι το να μην αντιδρούν σε ένα περιστατικό βίας δεν είναι η σωστή επιλογή. Η παθητικότητα ενισχύει τον δράστη και αυξάνει την αίσθηση ότι το θύμα είναι αβοήθητο. Θα πρέπει να τα διδάξουμε ότι η σιωπή ή η αδιαφορία μπορεί να κάνει το θύμα να νιώσει ακόμα πιο μόνο του και ευάλωτο. Το πιο ασφαλές και αποτελεσματικό πρώτο βήμα είναι να μην εμπλακούν σε συγκρούσεις που θα μπορούσαν να βάλουν και τα ίδια σε κίνδυνο, αλλά να αναζητήσουν βοήθεια από έναν υπεύθυνο ενήλικα, χωρίς να φοβούνται ότι “καταδίδουν”. Επίσης, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να πλησιάσουν το θύμα μετά την επίθεση, αν αυτό είναι ασφαλές, για να του προσφέρουν ψυχολογική υποστήριξη. Ακόμα και αν δεν μπορούν να σταματήσουν τη βία, το να δείξουν συμπάθεια και αλληλεγγύη μετά το περιστατικό είναι εξαιρετικά σημαντικό», τονίζει ο κ. Κεχαγιάς.
Είναι σημαντικό να διδάξουμε στα παιδιά να είναι ενεργοί «περαστικοί» και να τα καθοδηγήσουμε να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, καταλήγει η κ. Θεοδωρακοπούλου. «Να διδάξουμε στα παιδιά ότι αν παρακινήσουν και τους φίλους τους να κάνουν το ίδιο, θα το κάνουν κι άλλοι. Αν προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε τον εκφοβισμό από αυτή τη σκοπιά, οι πιθανότητες να αποτρέψουμε ορισμένες από τις πιο επιβλαβείς συνέπειές του είναι καλές. Εάν ένα θύμα δει ότι οι συμμαθητές και οι συνομήλικοί του δεν είναι αδιάφοροι για το τι συμβαίνει, θα είναι λιγότερο πιθανό να εγκλωβιστεί σε μια νοοτροπία θύματος. Με αυτούς τους τρόπους, μπορούμε επίσης να διδάξουμε τη συμμετοχή, την ενσυναίσθηση και την κοινωνική ευθύνη».
Εικονογράφηση: Loukia Kattis
