«Δεν έχουν απαγορευτεί τα πλαστικά καλαμάκια;» ρωτάει η Κίγιο Ντέρερ όταν καθόμαστε για καφέ και κουβέντα στον κήπο που είχε δημιουργήσει στους χώρους του Φεστιβάλ Αθηνών στην Πειραιώς 260 το Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD, για την ετήσια συνάντηση της εγχώριας και διεθνούς δημοσιογραφικής κοινότητας, όπου η Γερμανίδα δημοσιογράφος ήταν προσκεκλημένη. «Ναι, φυσικά, αλλά τώρα επαναπροωθούνται ως επαναχρησιμοποιούμενα, οπότε μπορείς να τα βρεις ξανά ως… οικολογικά», είναι η απάντησή μου. «Ωραίο θέμα για ρεπορτάζ», απαντάει.
Η Κίγιο Ντέρερ είναι δημοσιογράφος για το κλίμα στον διεθνή ραδιοτηλεοπτικό φορέα Deutsche Welle. Είναι εκείνη που δημιούργησε και είναι επικεφαλής του Planet A, ενός βραβευμένου καναλιού στο YouTube με θέμα την κλιματική αλλαγή, που έχει πλέον επεκταθεί και στο TikTok, από το οποίο είχε ξεκινήσει και η κουβέντα μας.
[Το TikTok] Είναι ένα σαγηνευτικό εργαλείο, το κοινό είναι ήδη εκεί. Αυτό που κατά βάσιν πρέπει να κάνουμε για να το αξιοποιήσουμε είναι να μιλήσουμε τη γλώσσα του.
Η πρώτη μου ερώτηση, λοιπόν, ήταν αν μπορεί το TikTok να… σώσει τον πλανήτη. Η ίδια, που έχει βαθιά εμπειρία γύρω από το κλιματικά ρεπορτάζ, λέει ότι αποτελεί μία πλατφόρμα διά της οποίας οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί έχουν την ευκαιρία να απευθυνθούν σε κοινά, στα οποία δεν είχαν δίοδο επικοινωνίας στο παρελθόν.
«Αυτό είναι πολύ σπουδαίο· γι’ αυτό και ασχολούμαστε με την παραγωγή βίντεο για την πλατφόρμα. Είναι ένα σαγηνευτικό εργαλείο, το κοινό είναι ήδη εκεί. Αυτό που κατά βάσιν πρέπει να κάνουμε για να το αξιοποιήσουμε είναι να μιλήσουμε τη γλώσσα του, να μάθουμε τα μυστικά της πλατφόρμας και να μεταφέρουμε μέσα από αυτήν την πληροφορία που υπό άλλες συνθήκες δεν θα έφτανε σε ευρύτερα κοινά», λέει στην «Κ», παρουσιάζοντας, παράλληλα, τα στοιχεία από το κανάλι στο TikTok.
Ο μεταβολισμός της πληροφορίας στις πλατφόρμες
Η Κίγιο Ντέρερ, που έχει τη βάση της στο Βερολίνο και στην Deutsche Welle, αναζητεί πάντα τρόπους να μεταφέρει τα –κυριολεκτικά– φλέγοντα ζητήματα της κλιματικής κρίσης στο κοινό διά των γεγονότων και της επιστήμης. Ταυτόχρονα, αναζητεί διαρκώς τον τρόπο να το κάνει αυτό στις δύο δημοφιλείς πλατφόρμες, του YouTube και το TikTok. Εξάλλου, όπως αναφέρει στην κουβέντα μας, είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς να αντιληφθούν τον τρόπο που μεταβολίζει το κοινό, ιδίως του TikTok, τις πληροφορίες που του μεταφέρεις.
@dw_planeta Adele’s stint in Munich just finished. So now it’s time to take down her mega stage again. #adele #adelemunich #adelefans #munich #taylorswift ♬ Comedy Scenes – Comical, stupid, odd, irrelevant(1167581) – Ponetto
«Είναι τρομερά δύσκολο να είσαι αυθεντικός, να είσαι ο εαυτός σου σε τέτοιες πλατφόρμες, διότι είναι τρομερά σημαντικό να είσαι αυθεντικός σε ένα τέτοιο πλαίσιο», σημειώνει, αναφερόμενη στο γεγονός, όπως λέει, ότι το TikTok ξεκίνησε και εξακολουθεί να είναι ως επί το πλείστον μια εφαρμογή που χρησιμοποιείται από μεμονωμένους δημιουργούς, οι οποίοι κατά βάσιν χρησιμοποιούν την προσωπικότητά τους και έχουν το κοινό τους που τους ακολουθεί γι’ αυτό που είναι, για την προσωπικότητά τους.
Η αυθεντικότητα, τα οπτικά υλικά, το χιούμορ και το viral video
Τι σημαίνει, όμως, αυθεντικός σε μια τέτοια περίπτωση και πώς, αλήθεια, μεταφράζεται αυτό σε τέτοιες εφαρμογές; Η ίδια θεωρεί εν προκειμένω ότι αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της δημιουργίας βίντεο ενημερωτικού χαρακτήρα περί τόσων σοβαρών ζητημάτων και χρειάζεται οπωσδήποτε χρόνος για να βρεθεί η σωστή «φωνή».
«Το κοινό νοιάζεται για το ποιος είσαι, αν τους αρέσουν εσύ και οι απόψεις σου. Επίσης, είναι αναγκαίο να βρεθεί και ένας τρόπος αφήγησης. Πρέπει να βρεις τη λειτουργική σκοπιά. Ας πούμε, το ζήτημα του χιούμορ. Εμείς, όμως, είμαστε δημοσιογράφοι, δεν είμαστε ηθοποιοί, πόσο μάλλον κωμικοί. Και αυτό που νομίζω ότι συνειδητοποιούμε είναι πώς βρίσκουμε το όριο μεταξύ του να είμαστε αυθεντικοί, αστείοι, φιλικοί στη νέα γενιά, παραμένοντας πιστοί στον εαυτό και τις αρχές μας. Αλλοι το κάνουν βάζοντας ένα αναγνωρίσιμο άτομο να μιλάει, άλλοι, όπως η Washington Post για παράδειγμα, χρησιμοποιούν κωμικά σκετς. Χρειάζεται εξατομικευμένη οπτική για τη μετάδοση μιας σοβαρής πληροφορίας, η οποία, τουλάχιστον όσον αφορά το κλίμα, έχει άπειρες κακές ειδήσεις», τονίζει η Κίγιο Ντέρερ, συμπληρώνοντας ότι είναι απαραίτητη και η δυνατή οπτική αφήγηση, καθώς όλα αυτά οφείλουν να μαγνητίσουν το κοινό στα πρώτα δύο δευτερόλεπτα.
@dw_planeta In the coldest parts of the world, there’s a layer of frozen soil that can cause some creepy stuff… #learningontiktok #ecotok #climatechange #environment #permafrost #tiktokhalloween ♬ Scary stories, horror footage, halloween sati – RYOpianoforte
Ως παράδειγμα της σημασίας της οπτικής αφήγησης, η κλιματική ρεπόρτερ αναφέρει ένα βίντεο στο TikTok με θέμα το πέρμαφροστ, το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος. «Ημασταν σε ένα στούντιο και βασικά γεμίσαμε το πάτωμα με παγάκια και άλλα στοιχεία για το πώς είναι το πέρμαφροστ. Μετά λιώσαμε τον πάγο και είδαμε πώς κατέρρευσαν οι υποδομές που ήταν στην κορυφή του. Ο κόσμος λάτρεψε αυτό, διότι γινόταν άμεσα κατανοητό. Εύκολο να το δημιουργήσεις, αλλά τρομερά ελκυστικό οπτικά. Ηταν ένα από τα βίντεό μας που έγινε viral», επισημαίνει.
Το «απελπισμένο» κοινό και ο ρόλος των δημοσιογράφων
Οι κακές ειδήσεις είναι συντριπτική πλειονότητα όταν έχουμε να συζητήσουμε ή να κάνουμε ρεπορτάζ γύρω από την κλιματική κρίση – εξάλλου, γι’ αυτό και μετονομάστηκε σε κρίση από αλλαγή, που ήταν ο αρχικός όρος. Η Κίγιο Ντέρερ πιστεύει ότι φταίμε κι εμείς οι δημοσιογράφοι που, στην αρχή των ρεπορτάζ για το κλίμα, προβάλλαμε τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος, που δημιούργησε, αρχικά, άγχος και, στη συνέχεια, οι πολίτες… συνήθισαν ή κατακλύστηκαν από την κλιματική αγωνία. Ως αποτέλεσμα, έπαψαν να δίνουν τη σημασία που έπρεπε, ενώ, στο μεταξύ, είχαν απελπιστεί ότι η κατάσταση δεν είναι αναστρέψιμη και ότι, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούμε, ως πολίτες, να κάνουμε ατομικά τίποτε για να σώσουμε τη ζωή και τον πλανήτη.
Οι πολίτες συχνά κλείνουν τα αυτιά τους όταν έρχονται αντιμέτωποι με το κλίμα, τη βιωσιμότητα και τα τοιαύτα. «Δεν θέλουν να ενοχλούνται με αυτά. Κάτι που καταλαβαίνω απόλυτα, διότι όταν είμαι μόνος μου, ως ιδιώτης, δεν θέλω να ακούω τέτοια νέα, αφού με καταθλίβουν. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους να κάνουμε τα ρεπορτάζ μας αρεστά με διάφορους τρόπους, ώστε να διοχετευτούν σε ευρύτερα κοινά. Πρέπει να εξειδικεύουμε, ώστε, όταν το κοινό δεν ενδιαφέρεται εν γένει για το κλίμα, να το κάνουμε να ενδιαφερθεί για μια πτυχή του που το αφορά άμεσα. Σας να τους το περνούμε από την πίσω πόρτα. Λέμε, στην πραγματικότητα, μια ιστορία για το κλίμα και τροφοδοτούμε το κοινό με την κλιματική ιστορία χωρίς να το εστιάζουν πραγματικά στις κακές ειδήσεις, τις οποίες αποφεύγουν και τους δημιουργεί αυτή την “παγωμάρα”».
Φταίμε κι εμείς οι δημοσιογράφοι που, στην αρχή των ρεπορτάζ για το κλίμα, προβάλλαμε τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος, που δημιούργησε, αρχικά, άγχος και, στη συνέχεια, οι πολίτες… συνήθισαν ή κατακλύστηκαν από την κλιματική αγωνία. Ως αποτέλεσμα, έπαψαν να δίνουν τη σημασία που έπρεπε.
«Οι πολέμιοι και οι αρνητές της κλιματικής κρίσης αυτό θέλουν: να μένουμε “παγωμένοι, άπραγοι, και να συνεχίσουμε να καταναλώνουν σαν να μη συμβαίνει τίποτα», λέει Κίγιο Ντέρερ. «Ωστόσο» –συνεχίζει– «εμείς αυτό ακριβώς δεν πρέπει να κάνουμε, να αφήσουμε τους πολίτες στην “παγωμάρα”. Ως δημοσιογράφοι για το κλίμα πρέπει να βάλουμε ξανά τους πολίτες στο παιχνίδι. Αυτό είναι δύσκολο να γίνει, αφού το άγχος για το κλίμα είναι πολύ υψηλό και οι πολίτες το αποφεύγουν, πιστεύοντας ότι ατομικά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Είναι σαν την ψήφο τις εκλογές: αν 80 εκατ. Γερμανοί, επί παραδείγματι, πούμε ότι ο καθένας δεν μπορεί από μόνος του βάλει ένα λιθαράκι, δεν θα αλλάξει τίποτα. Αν όλοι το πίστευαν αυτό, τότε τίποτα δεν θα άλλαζε ποτέ. Ετσι συμβαίνει και με την κλιματική κρίση».
Τι έχουμε… παρεξηγήσει
Ποιος είναι, όμως, ο ρόλος μας ως δημοσιογράφων σε αυτό το πλαίσιο; Υπάρχει κάτι που έχουμε παρεξηγήσει; «Στην αρχή, όταν είχε πρωτοανοίξει η κουβέντα για την κλιματική αλλαγή, μιλούσαμε για τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος, για το πόσο επί τα χείρω βαίνουν τα πράγματα – κάτι που προφανώς είναι αλήθεια. Επειτα, ένα δεύτερο κύμα, όπου μιλούσαμε για λύσεις, αφού είχαμε συνειδητοποιήσει ότι δεν αρκεί να λέμε πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα. Σε αυτή τη συγκεκριμένη φάση, όμως, οι τίτλοι ήταν όλοι “μπορεί αυτό, εκείνο και τ’ άλλο να αναστρέψουν την κλιματική κρίση; Είναι το x-y-z η ασημένια σφαίρα που θα τα λύσει όλα;”».
@dw_planeta This school in Barcelona lowered indoor temperatures by 5 degrees Celsius using some smart architecture tricks. Check out our other video on Barcelona and how it‘s kicking out cars: @Planet A Creator: @Amanda CD #Barcelona #Spain #AC #airconditioning #architecture #architecturetok ♬ original sound – Planet A
Η Κίγιο Ντέρερ θεωρεί ότι, με αυτό τον τρόπο, δεν τοποθετούσαμε τις λύσεις για τη διάσωση του πλανήτη και της ζωής πάνω σε αυτόν στο σωστό τους πλαίσιο, διότι ήταν πλίνθοι, λίθοι, ξύλα και κέραμος ατάκτως ερριμμένα. «Αυτή δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, η σωστή προσέγγιση, διότι δεν είναι μονοδιάστατη η κλιματική κρίση, ούτε και η επίλυσή της. Νομίζω ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε καλύτερα και αυτό που προσπαθούμε επίσης είναι να δώσουμε πλαίσιο στις λύσεις, να τους προσδώσουμε το κατάλληλο βάρος, να τις προτεραιοποιήσουμε. Και να πείσουμε πολιτικούς, πολίτες και εταιρείες ότι η λύση είναι συλλογική, αλλά πρέπει να υπάρξει και μια ισορροπία μεταξύ προσωπικής ευθύνης και συστημικών προβλημάτων.
Και πάνω απ’ όλα, να πείσουμε τους πάντες, θεσμούς και ανθρώπους, ότι χρόνος υπάρχει για την αναστροφή της κλιματικής κρίσης».
«Προσφέρουμε λύσεις, αλλά δεν είμαστε ακτιβιστές»
Οταν ρωτώ την Κίγιο Ντέρερ ποιες είναι οι λύσεις που οφείλουμε να υιοθετήσουμε για να διασώσουμε τη Γη, η αντίδρασή της είναι άμεση: «Πρέπει να είμαι προσεκτική εδώ, διότι είμαι δημοσιογράφος για το κλίμα, δεν είμαι θιασώτρια, δεν είμαι ακτιβίστρια». Της αντιγυρίζω ότι προφανώς έχει δίκιο, αλλά… δεν είναι κάπως δύσκολο να κάνεις ρεπορτάζ για την κλιματική κρίση και να μη γίνεσαι ακτιβιστής με τόσο πολλές κακές ειδήσεις που μας κατακλύζουν πανταχόθεν;
@dw_planeta Tornado ingredients: moisture, instability in the atmosphere, and wind shear, are all increasing.🌪️Here’s why. #tornado #tornadowarning #kansas #extremeweather #why #PlanetA Creator: @Amanda CD ♬ ■ News News-Drone-IT-AI(963995) – ImoKenpi-Dou
«Η επιστήμη μιλάει από μόνη της. Τα γεγονότα επίσης. Μιλάμε με ειδικούς, με υπευθύνους χάραξης πολιτικής, με εταιρείες – όχι τόσο με ακτιβιστές. Παραμένουμε προσηλωμένοι στα γεγονότα. Αν σκεφτούμε, δε, ότι βιώνουμε καύσωνες, πλημμύρες, κρίση νερού, υποχώρηση της καλλιέργειας, τότε δεν χρειάζεται να γίνεις ακτιβιστής ως δημοσιογράφος. Το τεκμηριωμένο ρεπορτάζ καθιστά τα γεγονότα ξεκάθαρα», λέει η δημοσιογράφος της Deutsche Welle. «Ολα αυτά τα πράγματα είναι εκεί, και αν τα αναφέρεις, καθιστάς πολύ σαφές πού βρίσκεται το πρόβλημα και πώς πρέπει να αλλάξει το σύστημα».
Η επιστήμη μιλάει από μόνη της. Τα γεγονότα επίσης. Το τεκμηριωμένο ρεπορτάζ καθιστά τα γεγονότα ξεκάθαρα.
Από την άλλη, «στο τέλος κάθε βίντεο, προτείνουμε πάντα λύσεις. Πολλά εξ αυτών των βίντεο καταλήγουν με πολιτικές λύσεις. Χρειαζόμαστε υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για να αλλάξουν τα πράγματα. Χρειαζόμαστε να βελτιώσουν το πλαίσιο, διότι τα κίνητρα αυτή τη στιγμή δεν είναι η μείωση των εκπομπών. Και δεν είμαστε για να χάνουμε χρόνο, καθώς ζούμε σε ένα οικονομικό σύστημα που παρέχει μεγάλη ανάπτυξη, το οποίο κατά βάσιν είναι προσανατολισμένο προς την περισσότερη κατανάλωση και την αύξηση της παραγωγής – και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει απαραίτητα μόνον από τους καταναλωτές».
Δεν ήθελε να πει περισσότερα επί τούτου, για λόγους δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Παρά ταύτα, επιτονίζει τη σημασία της καταναλωτικής πρακτικής ως μέσου επίλυσης της κλιματικής κρίσης. Συμπληρώνει, δε, ότι πολλάκις οι καταναλωτές έχουν αλλάξει τις ίδιες τις βιομηχανίες, αλλά επιμένει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είναι εκείνοι που πρέπει να θέσουν τα κίνητρα με τον σωστό τρόπο: με επιδοτήσεις, κανόνες, κανονισμούς, πρόστιμα για την καταστροφή του περιβάλλοντος, τις τιμές για εκπομπές CO₂, τα ανώτατα όρια. Υπάρχει, ασφαλώς, και η ατομική ευθύνη, η προσωπική δράση. Αλλά εμείς, ως δημοσιογράφοι, δεν μπορούμε να πούμε ψηφίστε αυτό ή το άλλο».
Τα success stories ως κινητήριος δύναμη
Δεν είναι, εντούτοις, όλα μαύρα. Η Κίγιο Ντέρερ εντοπίζει καλές ειδήσεις, τις οποίες θεωρεί κινητήριο δύναμη για το ρεπορτάζ της αλλά και για το μέλλον του πλανήτη. Μιλάει για την ανάπτυξη της ηλιακής ενέργειας και για την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που θεωρεί ότι είναι το μέλλον, αρκεί να δημιουργηθούν μπαταρίες ικανές να αποθηκεύουν όλη αυτή την ενέργεια που παράγεται.
Παρακολουθεί με ενδιαφέρον, ειδικά στη Γερμανία, τους πολίτες που μειώνουν την κατανάλωση ζωικών προϊόντων, την ίδια στιγμή που δημιουργείται μια ολόκληρη αγορά για το εναλλακτικό κρέας (όπως το φυτικό ή το εργαστηριακό), ενώ υπάρχει μια μεγάλη αλυσίδα χαμπουργκεράδικων που προσφέρει πλέον vegan μενού. Κάνουμε μικρά βήματα, αλλά είναι καλύτερο από το να είμαστε αδρανείς».
Αισθάνομαι ότι, δυστυχώς, το γεγονός ότι η κλιματική κρίση επιδεινώνεται θα καταστήσει τη δημοσιογραφία… πιο εύκολη στη μετάδοση και τον μεταβολισμό των γεγονότων και των λύσεων. Θα την κάνει πιο mainstream. Πολλοί λένε, ξέρετε, ότι η φροντίδα για το κλίμα είναι πολυτέλεια, αλλά δεν είναι.
Αυτά τα μικρά βήματα που αναφέρει είναι, παράλληλα, και ο λόγος να συνεχίσει τα ρεπορτάζ της γύρω από το κλίμα. Μπορεί, όπως λέει για παράδειγμα, να μην κάνουμε πολλά για να οδηγούμε στην ουδετερότητα από τον άνθρακα, αλλά εντοπίζει κάποια κινητικότητα. «Αυτό που με κάνει να συνεχίζω είναι ότι δημιουργούμε ρεπορτάζ προσανατολισμένα στις λύσεις. Κι επειδή δεν είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργούμε περιεχόμενο καθημερινά, έχουμε την ελευθερία να μη μεταφέρουμε απαραίτητα διαρκώς την κλιματική καταστροφή. Μπορούμε να δώσουμε πλαίσιο στους ανθρώπους, να τους δώσουμε λύσεις. Για μένα, νιώθω ότι αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να παραμείνω υγιής σε αυτό τον χώρο».
«Αισθάνομαι, παρ’ όλα αυτά, ότι, δυστυχώς, το γεγονός ότι η κλιματική κρίση επιδεινώνεται θα καταστήσει τη δημοσιογραφία… πιο εύκολη στη μετάδοση και τον μεταβολισμό των γεγονότων και των λύσεων. Θα την κάνει πιο mainstream. Πολλοί λένε, ξέρετε, ότι η φροντίδα για το κλίμα είναι πολυτέλεια, αλλά δεν είναι».
