Ο κόσμος κάθε παιδιού είναι ένας απόλυτα δημιουργικός κόσμος. Τα παιδιά με κάποιον τρόπο δημιουργούν συνεχώς: μέσα από τα παιχνίδια και τους ήρωες που πλάθουν, φτιάχνουν ένα σύμπαν χωρίς όρια και περιορισμούς. Οταν όμως γίνονται ενήλικες, απορρίπτουν σε μεγάλο βαθμό τον δημιουργικό αυτό τρόπο σκέψης.
Κερδισμένοι παραμένουν αυτοί που φροντίζουν να τον διατηρούν: «Μέσα από τα χρόνια, έχω παρατηρήσει ότι η δημιουργικότητα δεν έχει να κάνει με “αυτό που είναι” (λογική σκέψη), αλλά επικεντρώνεται περισσότερο στο “τι θα μπορούσε να γίνει” (ο τρόπος σκέψης των παιδιών). Για να χρησιμοποιήσω και μια τετριμμένη φράση, η δημιουργικότητα είναι “να σκέφτεσαι έξω από το κουτί”» λέει στην «Κ» ο Αντονι Φρένετερικς.
Είναι συγγραφέας με πολυάριθμα βιβλία και άρθρα στο ενεργητικό του, αλλά και επίτιμος καθηγητής στο Κολέγιο του Γιορκ στο οποίο δίδαξε μαθήματα γενικής επιστήμης και δημιουργικής γραφής για 30 χρόνια. Εχει επίσης μια μεγάλη εμπειρία με τους εξαιρετικά δημιουργικούς ανθρώπους, που έχει μελετήσει για 40 χρόνια.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα που έχει παρατηρήσει μέσα σε όλο αυτό το διάστημα ο ειδικός είναι ότι η δημιουργικότητα δεν είναι η απλή συσσώρευση στοιχείων ή η απομνημόνευση γνώσεων σε έναν συγκεκριμένο τομέα. Αντίθετα, περιλαμβάνει μια σειρά χαρακτηριστικών: συναισθηματικών, παρακινητικών και διανοητικών.
Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, ο Αντονι Φρέντερικς έχει καταλάβει πολλά περισσότερα για τη δημιουργικότητα: ποιοι είναι οι μύθοι που την καταστρέφουν, ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ιδιαίτερα δημιουργικών ανθρώπων αλλά και τι μπορεί να κάνει κάποιος που έχει «βαλτώσει» για να αυξήσει τη δημιουργικότητά του. Του ζητήσαμε να μας πει όσα έμαθε τις τέσσερις αυτές δεκαετίες.
Οι 4 μεγαλύτεροι μύθοι για τη δημιουργικότητα
Μύθος #1
Η δημιουργικότητα είναι κληρονομική
Οπως σημειώνει ο ειδικός, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως δεν είναι δημιουργικοί γιατί πολύ απλά δεν γεννήθηκαν με δημιουργικά γονίδια. Πρόκειται για έναν μεγάλο μύθο που λειτουργεί περισσότερο σαν «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» που μπορεί να συρρικνώσει την αυτοπεποίθησή μας γύρω από τη δημιουργικότητα.
Συχνά πέφτουμε λοιπόν στην παγίδα της ιδέας πως είτε γεννιόμαστε δημιουργικοί είτε όχι, κάτι που δεν ισχύει: «Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι η δημιουργικότητα δεν είναι κάτι γενετικά καθορισμένο. Δεν είναι κάτι που κληρονομούμε από τους γονείς μας ούτε είναι κάτι που μας έδωσαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας. Πολύ απλά, η δημιουργικότητα είναι μια έμφυτη και φυσική αλληλουχία ενεργειών που οδηγεί στην παραγωγή δυναμικών ιδεών. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε δημιουργικές ψυχές από νωρίς στη ζωή μας και είναι η ανατροφή μας, η σχολική εκπαίδευση και το εργασιακό μας περιβάλλον που συχνά καθορίζουν τον βαθμό άνεσης ή δυσφορίας που έχουμε με τα θέματα δημιουργικότητας. Η δημιουργικότητα δεν είναι ποτέ θέμα τύχης ή γονιδίων. Είναι πάντα θέμα “επώασης”», αναλύει ο Αντονι Φρέντερικς.
Μύθος #2
Οποιος είναι δημιουργικός πρέπει να είναι πολύ ευφυής
Πολύ συχνά οι άνθρωποι σχετίζουν τη δημιουργικότητα με την υψηλή ευφυΐα, μια αντίληψη που έχει τραφεί ιδιαίτερα από σημαντικές αεικίνητες προσωπικότητες της ιστορίας όπως ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι.
Η ευφυΐα και η γνώση αποτελούν μόνο ένα κομμάτι του παζλ, σύμφωνα με τον μελετητή της δημιουργικότητας: «Πρόσφατες ψυχολογικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η γνώση είναι μόνο ένα θεμέλιο, ένα σημείο εκκίνησης για τη δημιουργική έκφραση. Η χρήση αυτής της γνώσης με δυναμικούς τρόπους είναι το ζητούμενο της δημιουργικότητας. Οι εξαιρετικά δημιουργικοί άνθρωποι δεν επαναπαύονται απλώς στις γνώσεις τους (ή στις δάφνες τους), αλλά “παίζουν” με τις γνώσεις τους. Παράγουν με θρησκευτική ευλάβεια πολλές νέες ιδέες: πρακτικές, παιδαριώδεις, άγριες, παράξενες, τρελές, ανόητες, σιωπηλές, δυνατές ιδέες. Είναι σαφές ότι η δημιουργικότητα εξαρτάται λιγότερο από την “εξυπνάδα” και έχει να κάνει περισσότερο με ένα μείγμα προσωπικών συνηθειών και χαρακτηριστικών που το άτομο μαθαίνει».
Μύθος #3
Η δημιουργικότητα είναι μια λάμπα που ανάβει
Ναι, το έχουμε δει στα κόμικς και τα καρτούν, όπου οι ιδέες στους ήρωες έρχονται ξαφνικά και μια λάμπα ανάβει πάνω από το κεφάλι τους. Ομως στην πραγματική ζωή δεν υπάρχει αυτό το «Εύρηκα!» πάντα. «Αυτό που δεν βλέπουμε σε αυτές τις ιστορίες είναι όλη η νοητική προετοιμασία που είτε προηγήθηκε είτε ακολούθησε αυτή τη “λάμψη” έμπνευσης.
Στον Τόμας Εντισον αποδίδεται το ρητό: “Η ιδιοφυΐα είναι ένα τοις εκατό έμπνευση και ενενήντα εννέα τοις εκατό ιδρώτας”. Αν δούμε αυτή τη φράση με όρους δημιουργικότητας, ο Εντισον ενδεχομένως θα έλεγε ότι είναι άλλο πράγμα να έχεις μια καλή ιδέα και άλλο πράγμα να καταβάλλεις τον χρόνο και την προσπάθεια που απαιτούνται για να βγάζει αυτή η ιδέα νόημα ή να είναι εφαρμόσιμη. Οι δημιουργικές ιδέες είναι πολύτιμες, όχι απαραίτητα για αυτό που είναι, αλλά μάλλον για την προσπάθεια που καταβάλλεται για να γίνουν εφαρμόσιμες», θα πει ο Α. Φρέντερικς.
Μύθος #4
Δημιουργική είναι πάντα μια πρωτότυπη ιδέα
Ολοι λίγο πολύ πιστεύουμε πως δημιουργική είναι μια ιδέα πρωτοποριακή, επαναστατική ακόμα και «κοσμοϊστορική». Στην πραγματικότητα, όμως, οι πιο καινοτόμες ιδέες «είναι απλώς ο συνδυασμός προηγούμενων ιδεών σε μια νέα ιδέα ή μορφή. Η δημιουργικότητα συχνά περιλαμβάνει την ικανότητα να παίρνουμε την υπάρχουσα γνώση και να την αναδιαρθρώνουμε σε μια νέα εκδοχή», σχολιάζει ο Αντονι Φρέντερικς, πριν σταθεί σε μια σχετική φράση του Στιβ Τζομπς που εδώ ταιριάζει απόλυτα: «Δημιουργικότητα σημαίνει απλά να συνδέεις πράγματα».
Τα 8 στοιχεία-κλειδιά των πολύ δημιουργικών ανθρώπων
Φυσικά και ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και τα προσωπικά βιώματα, το περιβάλλον στο οποίο ζει και εργάζεται, οι ανθρώπινες σχέσεις και οι οικονομικές συνθήκες είναι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον βαθμό και την ένταση που κάποια χαρακτηριστικά εμφανίζονται στους δημιουργικούς ανθρώπους.
Πάντως, σύμφωνα με τον Αντονι Φρέντερικς, τα παρακάτω 8 στοιχεία χαρακτηρίζουν εν γένει τους δημιουργικούς ανθρώπους:
- Ασχολούνται συστηματικά με ευφάνταστα «παιχνίδια»
- Εχουν πάθος για κάτι που θεωρούν σημαντικό στη ζωή τους
- Συχνά ονειροπολούν
- Παίρνουν χρόνο για να απομονωθούν
- Είναι ανοιχτοί στο να μαθαίνουν νέα πράγματα και να ζουν καινούργιες εμπειρίες
- Είναι ανοιχτοί στον στοχασμό και την ενσυνειδητότητα
- Εχουν την ικανότητα να μετατρέπουν τις αντιξοότητες σε πλεονεκτήματα και τις αποτυχίες σε επιτυχίες
- Σκέφτονται πράγματα που οι άλλοι δεν σκέφτονται
Τα 5 βήματα για να ανακτήσετε τη δημιουργικότητά σας
Σίγουρα όλοι περνάμε περιόδους στις οποίες δεν μας είναι εύκολο να είμαστε πολύ δημιουργικοί και ψάχνουμε τρόπους για να «πάρουμε μπρος» και πάλι. Ο «γκουρού» της δημιουργικότητας μας υπενθυμίζει πως «όλοι μπορούμε να αυξήσουμε το δημιουργικό μας πνεύμα. Απλά χρειαζόμαστε να το προσπαθούμε πρακτικά σε μια σταθερή βάση».
Αυτές είναι οι συμβουλές του Αντονι Φρέντερικς για να δείτε τη δημιουργικότητα να επιστρέφει:
Βήμα #1
Ρωτήστε πολλές φορές «Τι θα γινόταν αν…;»
Η διαδικασία του «Τι θα γινόταν αν…;» διεγείρει τον εγκέφαλο να σκεφτεί με πιο δημιουργικούς τρόπους. «Εχω μάθει ότι το να κάνω τέτοιες ερωτήσεις είναι μια από τις πιο δυναμικές μηχανές δημιουργικότητας. Δύναται να παραγάγει μια πληθώρα από πιθανότητες και να μας βοηθήσει να κινηθούμε πέρα από τις “νοητικές ζώνες άνεσης”. Μας ωθεί σε ένα ευφάνταστο πλαίσιο σκέψης, που δεν έχει υποθέσεις και όρια και άρα, μπορεί να φέρει αντίστοιχα πολλές πιθανές απαντήσεις», λέει ο μελετητής.
Βήμα #2
Αγκαλιάστε τις αποτυχίες
Ο φόβος της αποτυχίας είναι κάτι που συχνά κρατά πίσω τη δημιουργικότητά μας. Κάποιος που φοβάται να κάνει λάθη, προτιμάει να πάει από την πεπατημένη. Ομως, «το να παραδεχόμαστε τις αποτυχίες είναι απαραίτητο για μια δημιουργική ζωή. Είναι ο τρόπος που προσεγγίζουμε την αποτυχία που καθορίζει αν είμαστε παγιωμένοι στη σκέψη μας ή ανοιχτοί στη δημιουργική ανάπτυξη. Οπως φαντάζεστε, οι άνθρωποι που θεωρούν πως μπορούν να μάθουν από τις αποτυχίες τους, τείνουν να παράγουν πιο δημιουργικές ιδέες από αυτούς που αποτυγχάνουν και τα παρατάνε».
Βήμα #3
Να είστε περίεργοι
Η περιέργεια μπορεί… να σκότωσε τη γάτα, αλλά για τους ανθρώπους είναι ο καταλύτης της αμφισβήτησης «και η αμφισβήτηση είναι αυτό που μας ωθεί να αναζητήσουμε το άγνωστο. Γιατί, χωρίς ερωτήσεις, η γνώση γίνεται στάσιμη και αμετακίνητη. Δεν κινείται προς τα εμπρός, ούτε έχει αρκετή δύναμη για να “ξύσει” και να δει τι υπάρχει κάτω από την επιφάνεια. Αναζητήστε το νέο, το διαφορετικό, το ασυνήθιστο και το άγνωστο και δείτε τη δημιουργικότητά σας να εκτοξεύεται».
Βήμα #4
Παίξτε με τις λέξεις
Συχνά επαναπαυόμαστε σε έναν οικείο τρόπο σκέψης και «βολευόμαστε» σε αυτόν. Ενα «παιχνίδι» που μπορούμε να δοκιμάσουμε για να το αλλάξουμε αυτό είναι να ψάχνουμε συνδέσεις σε πράγματα φαινομενικά ασύνδετα. Αυτό δημιουργεί με τη σειρά του νέες συνδέσεις στον εγκέφαλό μας, οι οποίες δεν είναι πάντα οι προφανείς.
Ο ίδιος ο Αντονι Φρέντερικς το κάνει αυτό καθημερινά με λέξεις. Συγκεκριμένα, μαζεύει μια σειρά από άσχετες εκ πρώτης όψεως μεταξύ τους λέξεις –μπορείτε και εσείς απλά να τις διαλέξετε τυχαία από την εφημερίδα, λόγου χάρη– και μετά αρχίζει να τις κατηγοριοποιεί σε όσες περισσότερες κατηγορίες μπορεί: ανάλογα με το αρχικό τους γράμμα, το χρώμα τους αν πρόκειται για αντικείμενα, να τα κατατάξει βάσει του χώρου στον οποία τα συναντάμε, κ.ο.κ.
Βήμα #5
Κάντε τη δημιουργικότητα καθημερινή συνήθεια
Δεν είναι πάντα εύκολο, αλλά θέστε έναν βασικό στόχο: να κάνετε κάποια δημιουργική δραστηριότητα κάθε μέρα. Με αυτόν τον τρόπο, εξασκείτε τον εγκέφαλό σας να γίνεται δημιουργικός ποικιλοτρόπως. Οπως επισημαίνει για το τέλος ο Αντονι Φρέντερικς «η δημιουργικότητα δεν είναι ζήτημα του αν “το έχετε” ή “δεν το έχετε”. Είναι στις περισσότερες περιπτώσεις το αποτέλεσμα μιας τακτικής αφοσίωσης στη δημιουργική σκέψη».
