«Για τελειόμηνα νεογνά, η αναζωογόνηση πρέπει να γίνεται με χρήση ατμοσφαιρικού αέρα. Εάν παρά τον αερισμό με ατμοσφαιρικό αέρα η οξυγόνωση δεν είναι αποδεκτή, η χρήση υψηλότερης συγκέντρωσης οξυγόνου θα πρέπει να εξετάζεται» γράφουν οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες για την αναζωογόνηση.
Πάνω από μισό εκατομμύριο παιδιά κάθε χρόνο κερδίζουν το εισιτήριο της ζωής χάρη σε αυτή τη νέα οδηγία, αλλά και στον παιδίατρο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Οσλο και διευθυντή του τμήματος Παιδιατρικής Ερευνας του Εθνικού Νοσοκομείου της Νορβηγίας, Ολα Ντίντρικ Σόγκσταντ, ο οποίος ήταν ο πρώτος που πρότεινε πριν από 30 χρόνια ότι η αναζωογόνηση νεογέννητων πρέπει να γίνεται με αέρα και όχι με καθαρό οξυγόνο.
Ο Δρ Σόγκσταντ, ο οποίος τον περασμένο μήνα βρέθηκε στην Αθήνα για την τελετή αναγόρευσής του ως επίτιμου διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλάει στην «Κ» για το δύσκολο εγχείρημα της αλλαγής παγιωμένων αντιλήψεων και καθιερωμένων διαδικασιών στην ιατρική.
– Πώς γεννήθηκε η ιδέα που πρόσφατα άλλαξε τα βιβλία της παιδιατρικής;
– Ολα ξεκίνησαν το 1973, όταν έκανα το διδακτορικό μου στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ουψάλα της Σουηδίας. Στην έρευνά μου παρατήρησα ότι μωρά που γεννιούνταν με έλλειψη οξυγόνου είχαν αυξημένες ποσότητες μιας συγκεκριμένης ουσίας στον οργανισμό τους, η οποία ονομάζεται υποξανθίνη.
Γρήγορα, έβαλα σκοπό να δημιουργήσω ένα τεστ που να μετρά την υποξανθίνη κατά τον τοκετό και να κάνει δυνατή την πρόβλεψη της ασφυξίας. Στα τέλη όμως του ’70 μια αμερικανική έρευνα ήρθε να ανατρέψει τα σχέδιά μου. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έδειξαν ότι η υποξανθίνη σε συνδυασμό με οξυγόνο είναι ένας επιταχυντής παραγωγής ελεύθερων ριζών.
– Γιατί οι ελεύθερες ρίζες είναι επικίνδυνες για τον οργανισμό;
– Οι ελεύθερες ρίζες είναι πολύ τοξικές. Επιτίθενται στις μεμβράνες των κυττάρων, καταστρέφουν το DNA και τις πρωτεΐνες. Ετσι αρχίσαμε να υποψιαζόμαστε ότι η χορήγηση καθαρού οξυγόνου σε μωρά με ασφυξία, των οποίων τα επίπεδα υποξανθίνης είναι πολύ υψηλά, μπορεί να είναι επικίνδυνη. Το 1980 δημοσίευσα για πρώτη φορά αυτή την ιδέα αλλά τότε κανένας δεν έδωσε σημασία, γιατί ήταν απλά μία υπόθεση.
– Πώς αποδείξατε ότι είχατε δίκιο;
– Με την ερευνητική μου ομάδα ξεκινήσαμε πειράματα σε θηλαστικά, αποδεικνύοντας ότι η αναζωογόνηση μπορεί να γίνει το ίδιο αποτελεσματικά με ατμοσφαιρικό αέρα, όπως και με οξυγόνο. Συνεχίσαμε με πιλοτικές έρευνες σε νεογέννητα παιδιά, ενώ αργότερα ξεκινήσαμε μια μεγάλη διεθνή έρευνα, η οποία ολοκληρώθηκε το 1998. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας ήταν εντυπωσιακά. Εδειξε ότι η αναζωογόνηση νεογνών με ατμοσφαιρικό αέρα αντί για καθαρό οξυγόνο μειώνει κατά 30% τους θανάτους νεογνών. Ηταν μία τεράστια έκπληξη.
– Γιατί όμως χρειάστηκε να περάσουν 12 χρόνια μέχρι να αλλάξουν τα διεθνή πρωτόκολλα;
– Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, βασισμένος στα δεδομένα μας, πρότεινε αμέσως, το 1998, τη χορήγηση ατμοσφαιρικού αέρα για βασική αναζωογόνηση νεογέννητων, όμως για να αλλάξουν τα πρωτόκολλα της Διεθνούς Επιτροπής Αναζωογόνησης (ILCOR) χρειαζόταν τα ευρήματά μας να επιβεβαιωθούν και από άλλες ερευνητικές ομάδες. Επίσης υπήρχε μεγάλος σκεπτικισμός από την πλευρά των Αμερικανών, οι οποίοι ήταν αυτοί που τελικά καθυστέρησαν τη διαδικασία. Από το 2005, όμως, άρχισαν να συγκεντρώνονται όλο και περισσότερα δεδομένα από διάφορες επιστημονικές ομάδες, και έτσι ξεκίνησε σιγά-σιγά η επιστημονική κοινότητα να είναι πιο ανοιχτή στην πιθανότητα εκκίνησης της αναζωογόνησης του νεογνού με αέρα. Τελικά το 2010 οι προτάσεις μας συμπεριλήφθηκαν στις νέες οδηγίες της ILCOR.
– Πόσα παιδιά σώθηκαν από αυτή την αλλαγή στις θεραπείες αναζωογόνησης;
– Το 2010, ένα εκατομμύριο παιδιά πέθαιναν κάθε χρόνο από ασφυξία κατά τη γέννα. Μια μείωση της θνησιμότητας της τάξης του 30% σήμαινε ότι επιβίωναν 300.000 περισσότερα παιδιά εξαιτίας της χορήγησης αέρα αντί καθαρού οξυγόνου.
Την ίδια στιγμή, σε πολλά μέρη του κόσμου δεν υπήρχαν υποδομές χορήγησης οξυγόνου και έτσι ένα μωρό που γεννιόταν χωρίς σφυγμό ή χωρίς αναπνοή, χαρακτηριζόταν αυτομάτως νεκρό. Ετσι δεν γινόταν καμία προσπάθεια αναζωογόνησης και τελικά το παιδί κατέληγε.
Πριν από το 2010 επικρατούσε η αντίληψη ότι αφού δεν μπορούσε να χορηγηθεί οξυγόνο, δεν υπήρχε καμία ελπίδα επιβίωσης. Πρόσφατη αμερικανική έρευνα έδειξε ότι το 30% αυτών των μωρών μπορούν να ζήσουν αν γίνει αναζωογόνηση με αέρα. Με τη νέα λοιπόν οδηγία σώζονται πάνω από μισό εκατομμύριο παιδιά τον χρόνο.
– Πώς καθιερώθηκε η λανθασμένη αντίληψη ότι τα νεογνά με ασφυξία χρειάζονται αναζωογόνηση με καθαρό οξυγόνο;
– Νομίζω ότι στην αρχή οι άνθρωποι το βρήκαν λογικό. Οταν λείπει κάτι, το παρέχεις. Το οξυγόνο ανακαλύφθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και από τότε οι γιατροί άρχισαν να το χορηγούν.
Το 1928 μια δημοσίευση Αμερικανών επιστημόνων πρότεινε τη χρήση καθαρού οξυγόνου για τη θεραπεία της ασφυξίας των νεογνών και από τότε κανείς δεν το αμφισβήτησε. Αργότερα, το 1952, η Βιρτζίνια Απγκαρ εισήγαγε την κλίμακα βαθμολόγησης νεογνών APGAR, που δίνει βαθμό στα νεογέννητα λαμβάνοντας υπόψη πέντε μεταβλητές: τους σφυγμούς της καρδιάς, την αναπνοή, τα αντανακλαστικά, τον μυϊκό τόνο και το χρώμα του δέρματος.
Για να λάβει ένα μωρό την ανώτατη βαθμολογία APGAR, πρέπει το χρώμα του να είναι ροζ. Ο μόνος τρόπος για να «ροζίσουν» το μωρό είναι να του χορηγήσουν καθαρό οξυγόνο. Η Βιρτζίνια Απγκαρ και οι συνάδελφοί της στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 ήταν πολύ «επιθετικοί» στη χορήγηση οξυγόνου στα νεογνά, και κατά κάποιο τρόπο αυτό αποτέλεσε την κληρονομιά των γιατρών της γενιάς μου.
Τα προβλήματα από τη χορήγηση οξυγόνου
– Ποιες είναι οι ζημιές που προκαλούνται από τη χορήγηση οξυγόνου και επιφέρουν τον θάνατο;
– Εδώ και δέκα χρόνια παρατηρήσεις δικές μας και άλλων επιστημονικών ομάδων έδειξαν ότι η χορήγηση οξυγόνου επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών και της καρδιάς των νεογνών. Παράλληλα, έρευνες σε νεογέννητα θηλαστικά, ποντίκια και χοίρους, έδειξαν ότι χορηγώντας οξυγόνο δημιουργούνται φλεγμονές, όχι μόνο στους πνεύμονες, αλλά και στην καρδιά, τον εγκέφαλο, τα νεφρά και το ήπαρ. Οι φλεγμονές πιθανώς να πυροδοτούνται από τις ελεύθερες ρίζες που δημιουργούνται.
Ερευνα σε ποντίκια έδειξε επίσης ότι αν χορηγήσεις οξυγόνο σε νεογέννητα που πάσχουν από υποξία (έλλειψη οξυγόνου), ένα κομμάτι του εγκεφάλου τους σχεδόν εξαφανίζεται. Οπως όταν θέλεις να κάψεις κάτι στη φωτιά προσθέτεις οξυγόνο, έτσι το οξυγόνο, τουλάχιστον στα ποντίκια, καίει τον εγκέφαλό τους. Δεν ξέρουμε ακριβώς τι ζημιές προκαλούνται στον ανθρώπινο εγκέφαλο και δεν είναι ούτε δυνατό, ούτε και ηθικό, να γίνουν τέτοιου είδους πειράματα, γνωρίζουμε όμως ότι προκαλούνται βλάβες στις μεμβράνες και στις πρωτεΐνες του εγκεφάλου.
Οι ελεύθερες ρίζες όμως προκαλούν και βλάβες στο DNA. Tο 2003 Σουηδοί ερευνητές ανέφεραν ότι νεογέννητα στα οποία είχε χορηγηθεί οξυγόνο για τα πρώτα 10 λεπτά μετά τον τοκετό είχαν τριπλάσιες πιθανότητες να νοσήσουν από λευχαιμία. Tο 2005 Αμερικανοί επιστήμονες παρατήρησαν επίσης τριπλάσιες πιθανότητες ανάπτυξης παιδικού καρκίνου στα νεογέννητα που είχαν εκτεθεί σε καθαρό οξυγόνο μετά τον τοκετό. Παρ’ όλα αυτά, τα παραπάνω αποτελέσματα παραμένουν συσχετίσεις, αφού κανένας δεν κατάφερε να πει με σιγουριά ποια η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα.
