Της απεσταλμένης μας στο Λονδινο, Μαργαριτας Πουρναρα
O Ντέιμιεν Χερστ πήρε ένα χοντρό μαρκαδόρο από το γραφείο του
και άρχισε να ζωγραφίζει ένα μεγάλο κρανίο στις πρώτες σελίδες του
καταλόγου της έκθεσης «New Religion». «Μήπως θες να φτιάξω και μια
πεταλούδα δίπλα στο όνομά σου;» με ρωτάει την ώρα που έγραφε την
αφιέρωση. «Οτιδήποτε δίνει αξία στο σχέδιο», απάντησα, πειράζοντάς
τον: «Η Ελλάδα είναι μια χώρα σε οικονομική κρίση. Αν ζορίσουν τα
πράγματα μπορεί και να το πουλήσω. Πόσο άραγε θα πιάσει στο
Ιντερνετ;». «Ποτέ δεν ξέρεις! Αν και στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν
πολλά πλαστά. Εχω αγοράσει δύο – τρία υποτιθέμενα δικά μου έργα»,
είπε γελώντας και μια μια μονοκονδυλιά έφτιαξε μια μεγάλη
πεταλούδα.
Η σύντομη συνέντευξη που προηγήθηκε έμοιαζε με πιγκ πογκ. Οι
απαντήσεις του στις ερωτήσεις μου ήταν ταχύτατες και ευθύβολες,
συνοδεύονταν συχνά από χιουμοριστικά σχόλια ή βλαστήμιες. Η
συνάντησή μας έγινε στο γραφείο του, κοντά στην Οξφορντ Στριτ. Ο
καλλιτέχνης που ταυτίστηκε με το κίνημα των Young British Artists,
έβαλε νεκρά ζώα στη φορμόλη και άλλαξε τους κανόνες της αγοράς της
τέχνης, εμφανίστηκε στην ώρα του. Ηταν ευδιάθετος, ήπιε έναν
εσπρέσο και ζήτησε από τον γκαλερίστα του, Τομ Στόλπερ, που καθόταν
δίπλα μου, να μάθει πώς πάει η έκθεση στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, στο
Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, παρουσιάζεται ώς τα τέλη
Ιουλίου η ενότητα των έργων του με τίτλο «Νew Religion», σε
επιμέλεια της Αρτέμιδος Ποταμιάνου. Περιλαμβάνει κυρίως
μεταξοτυπίες, ένα γλυπτό και μία εγκατάσταση με φωτογραφίες. Στα
περισσότερα έργα της έκθεσης, ονόματα Αποστόλων και κεφάλαια της
Βίβλου εικονογραφούνται με χάπια και μπουκαλάκια για φαρμακευτικά
σκευάσματα. Το μόνο που απουσιάζει είναι τα νεκρά ζώα στη
φορμόλη.
– Πώς αποφασίσατε να κάνετε μια έκθεση με θέματα
θρησκευτικά;
– Η επιστήμη είναι η νέα θρησκεία. Σε αυτήν καταφεύγουν συχνά οι
σημερινοί άνθρωποι για να βρουν ανακούφιση από τον σωματικό ή
υπαρξιακό πόνο, για να εξασφαλίσουν καλύτερη υγεία, παντοτινή
νεότητα, να ζητήσουν προστασία, να νιώσουν -έστω και ως ψευδαίσθηση
που διαρκεί όσο η επήρεια ενός χαπιού- δυνατοί. Η θρησκεία, η
επιστήμη, η τέχνη και ο έρωτας είναι με τον τρόπο τους ένα φωτεινό
μονοπάτι, που υποτίθεται ότι μας καθοδηγεί μέσα στα σκοτάδια της
ύπαρξης. Στην εποχή μας, η επιστήμη φαίνεται σχεδόν να υπερνικάει
τα υπόλοιπα.
– Τα χάπια αποπνέουν την αίσθηση της ψυχρότητας που νιώθουμε να
μας διαπερνά σε ένα νοσοκομείο. Η θρησκεία, αντιθέτως, συνδέεται με
το συναίσθημα, με τη θέρμη. Δεν βρίσκονται σε αντιπαράθεση;
– Ηθελα ακριβώς να δείξω ότι δεν είναι τόσο ξένες οι έννοιες της
θρησκείας και της επιστήμης, να διερευνήσω τα μεταξύ τους σύνορα,
που φέρνουν πιο κοντά το ψυχρό και το κλινικό με το συναίσθημα και
την πίστη. Εικόνες χαπιών αντί Αποστόλων, σκευάσματα με μεταφυσικές
προεκτάσεις. Ολα πια είναι μπλεγμένα στις ημέρες μας.
– Πολλοί από τους επισκέπτες της έκθεσης μάλλον περιμένουν να
δουν ζώα μέσα σε φορμόλη. Αντ’ αυτού είναι σαν να έχουν πάει σε
συνέδριο φαρμακευτικών ειδών. Λέτε να απογοητευτούν;
– Η λογική της έκθεσης είναι ότι πρόκειται για μια ενότητα έργων
που μπορεί να ταξιδέψει πολύ εύκολα από χώρα σε χώρα χωρίς μεγάλο
κόστος μεταφοράς και ασφαλίστρων. Το κεντρικό της έκθεμα είναι ένα
μεγάλο κουτί με συρτάρια, το οποίο συνοδεύεται από πολλές
μεταξοτυπίες. Δεν είναι ένα αναδρομικό αφιέρωμα, αλλά μια γεύση της
δουλειάς μου που εμπεριέχει ωστόσο όλα τα θέματα που με
απασχολούν.
– Στη Θεσσαλονίκη, η έκθεσή σας έχει ορισμένες εικόνες που
κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν προσβλητικές. Τι θα κάνατε αν ένας
πιστός κατέστρεφε ένα έργο σας.
– Θα το επιδιόρθωνα. Στο Μεξικό είχα κάνει μια έκθεση με τίτλο
«Ο θάνατος του Θεού» και είχα μιλήσει με τις θρησκευτικές αρχές,
για να μη δημιουργηθούν θέματα. Οταν ένας καλλιτέχνης έχει στο
μυαλό του μια ιδέα, ό,τι και αν του πουν δεν μπορούν να τον
σταματήσουν. Θα βρει χιλιάδες άλλους τρόπους να πει το ίδιο πράγμα.
Μπορώ να βγάλω τους σταυρούς και να ξαναπώ το ίδιο.
– Ποια είναι η άποψή σας για την αγορά της τέχνης, την οποία
ξαφνιάσατε με την προσωπική δημοπρασία των έργων σας το 2008 από
τον οίκο Sotheby’s; Πολλοί πιστεύουν ότι οι καλλιτεχνικές αξίες πια
υπαγορεύονται από συμφέροντα, ότι οι επιμελητές και οι έμποροι
στήνουν ολόκληρα χρηματιστηριακά παιχνίδια.
– Δεν συμφωνώ. Ολοι είναι χρήσιμοι στο στερέωμα της τέχνης,
παρότι ορισμένοι νόμιζαν ότι ήθελα να καταργήσω τους ενδιάμεσους
κρίκους, δημοπρατώντας μόνος τα έργα μου. Οι πλειστηριασμοί έργων
από ζώντες καλλιτέχνες είναι το επόμενο βήμα στην αγορά της τέχνης.
Ετσι και αλλιώς, ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία.
Νομίζω ότι ο Καρλ Μαρξ είχε πει πως ο λόγος για τον οποίον
αγοράζεται η τέχνη είναι πως κάποιοι πιστεύουν ότι θα επενδύουν
χρήματα σε ένα σκοπό που θα τους αποφέρει ακόμη περισσότερα. Αν
όμως η τέχνη είναι κάτι ανεκτίμητο και μοναδικό, όσα λεφτά και αν
δώσεις για να την αγοράσεις, πάλι κερδισμένος είσαι.
— Παρακολουθείτε ειδήσεις; Ξέρετε τι συμβαίνει στην Ιαπωνία,
στην Ελλάδα, στη Συρία, αυτήν τη στιγμή;
– Εχω επαφή με την ειδησεογραφία, όμως ένας καλλιτέχνης βλέπει
τα πράγματα συχνά από μια οικουμενική ή αισθητική πλευρά. Βλέπεις,
λ.χ., μια φωτογραφία στην εφημερίδα με μια γυναίκα να ουρλιάζει,
και σου κολλάει η εικόνα στο μυαλό, λες μέσα σου να κάνω ένα έργο
γι’ αυτό, και μετά η είδηση έχει περάσει. Με ενδιαφέρει πιο πολύ να
αποτυπώσω την πανανθρώπινη φρίκη, τον διαχρονικό φόβο και όχι
μεμονωμένα περιστατικά του που συμβαίνουν τώρα. Κάποτε ήθελα να
κάνω ένα πίνακα με τη φράση «Ο Τόνι Μπλερ είναι ψεύτης». Μα όλοι
τους οι πολιτικοί είναι ψεύτες. Τι αξία θα είχε τελικά; Η εικόνα
ενός χάμπουργκερ μου φαίνεται πιο διαχρονική από έναν τέτοιο
σχολιασμό.
– Ο Μπλερ πάντως εκμεταλλεύτηκε την αύρα της Cool Britania, του
ρεύματος της δεκαετίας του ’90, με τους Young British Artists στους
οποίους ανήκατε. Τότε ήσασταν πολύ πιο κοντά και με τον συλλέκτη
Σαάτσι.
– Ο Μπλερ όπως και ο συλλέκτης Σαάτσι έπαιξαν ρόλο στο να
δημιουργηθεί η Cool Britania. Η τέχνη δεν δημιουργείται ποτέ στο
κενό ούτε συλλαμβάνεται με τεχνητή γονιμοποίηση. Οι Young British
Artists ήταν απότοκο της εποχής της Θάτσερ. Οταν εξετάζεις την
ιστορία, καταλήγεις σε πολύ πιο χρήσιμα συμπεράσματα αν μία από τις
παραμέτρους της έρευνας είναι και η τέχνη.
– Τι θα λέγατε στους κατοίκους μιας χώρας με οικονομική
κρίση;
– Το αυτονόητο. Βγάλτε λεφτά.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
