Tου αρέσει να καταρρίπτει τους μύθους που τον περιβάλλουν – ότι είναι σπουδαίος δημιουργός, γνήσιος διανοούμενος ή ότι μοιάζει με τους χαρακτήρες των ταινιών του. Βασικά είναι ένας υψηλής λειτουργικότητας νευρωτικός, σε μόνιμη άρνηση της ιδιοφυΐας του. Στα 78 του διανύει τη δική του «ευρωπαϊκή αναγέννηση», που ξεκίνησε το 2005 με το αριστουργηματικό «Match Point». Οκτώ από τις εννέα τελευταίες ταινίες του γυρίστηκαν στην Ευρώπη και μόνο για το περυσινό «Θλιμμένη Τζάσμιν», που του χάρισε Οσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου (το τέταρτο) βρέθηκε πίσω στις ΗΠΑ και στο Σαν Φρανσίσκο. Για τον Αλεν η δουλειά (γράψιμο σεναρίων, σκηνοθεσία, προώθηση ταινιών) είναι ο καλύτερος τρόπος να μην κάθεται κλεισμένος στο σπίτι και να κλαίγεται για το πόσο χάλια είναι η ζωή. Η ζωή γενικά, γιατί η δική του, με τη σύζυγό του Σουν Γι και τις δύο υιοθετημένες κόρες τους, τη 14χρονη Mπεσέτ και τη 13χρονη Μάνζι, φαίνεται να πλησιάζει στην αρμονία…
Το νέο του φιλμ «Μαγεία στο Σεληνόφως» είναι μια ρομαντική κομεντί που γυρίστηκε στη νότια Γαλλία πέρυσι το καλοκαίρι, εκτυλίσσεται τη δεκαετία του ’20 και χρωστά πολλή από τη χάρη της στους πρωταγωνιστές της. Ο Κόλιν Φερθ είναι ένας γοητευτικός μάγος που προσλαμβάνεται να ξεμπροστιάσει ένα μέντιουμ, την Εμα Στόουν, αλλά τελικά την ερωτεύεται και αρχίζει να πιστεύει στο υπερφυσικό χάρισμά της. Με αυτή την αφορμή ο Αλεν έδωσε μία από τις πιο απολαυστικές του συνεντεύξεις των τελευταίων ετών.
Πόσο σας ευχαριστεί να δουλεύετε στην Ευρώπη;
Το λατρεύω, αν και, αν είχα δυνατότητα, θα γύριζα όλες τις ταινίες μου στη Νέα Υόρκη. Εδώ ζω, μπορώ να γυρίζω σπίτι μετά τη δουλειά και να μην ανησυχώ αν το room service θα καθυστερήσει ή θα χαθώ στο δρόμο και θα πρέπει να ζητάω οδηγίες από ένα ζευγάρι τουριστών από τη Λιθουανία. Ομως, η Νέα Υόρκη είναι ακριβό μέρος για να κάνεις ταινίες.
Ομως, λίγα χρόνια πριν, το «Μεσάνυκτα στο Παρίσι» έβγαλε 150 εκατομμύρια δολάρια – η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία σας. Δεν άνοιξε ο δρόμος για να γυρίζετε ταινίες όπου θέλετε;
Οχι. Αν έχω ένα μπάτζετ 15 ή 18 εκατομμυρίων, ξέρω ότι θα φτουρήσουν περισσότερο στην Ευρώπη. Τις περισσότερες φορές καταφέρνω να προσλαμβάνω μερικούς ηθοποιούς μόνο και μόνο γιατί έχουν κενό στο πρόγραμμά τους και δέχονται να παίξουν με ένα μικρό μέρος της συνηθισμένης τους αμοιβής. Αφήστε που στην Ευρώπη υπάρχουν χρηματοδότες που με δελεάζουν οικονομικά για να γυρίσω ταινίες.
Δεν νιώθετε ότι η καριέρα σας στην Ευρώπη έχει αναγεννηθεί;
Οχι. Απλά είμαι χαρούμενος που μπορώ να δουλεύω ακόμη. Εχω προ πολλού εγκαταλείψει τη φιλοδοξία ότι μια ταινία μου θα παιχτεί σε ένα φεστιβάλ και θα σταθεί επάξια πλάι στο έργο ενός Κουροσάβα, ενός Φελίνι ή Μπέργκμαν. Απογοητεύομαι διαρκώς από τη δουλειά μου – αν και μ’ αρέσει το «Match Point», επειδή το τελικό αποτέλεσμα ήταν πολύ κοντά σε αυτό που ήθελα να πετύχω όταν το έγραφα. Ακόμη και ταινίες που γενικά θεωρούνται οι καλύτερές μου, ο «Νευρικός Εραστής» και το «Μανχάταν», απέχουν πολύ από αυτό που σχεδίαζα. Ο «Εραστής» υποτίθεται ότι θα ήταν μια συρραφή αναμνήσεων και κατέληξε να είναι μια συμβατική αφήγηση, ενώ το «Μανχάταν» το μισούσα τόσο που πρότεινα στο στούντιο να το… αγοράσω για 1 εκατομμύριο δολάρια.
Και τότε πού αποδίδετε τoν σεβασμό που εμπνέετε ως σκηνοθέτης;
Υπήρξα απίστευτα τυχερός. Μου δόθηκε η ικανότητα να διασκεδάζω τον κόσμο και να αφηγούμαι ιστορίες που με κάποιον τρόπο τον αφορούν. Αλλά είναι από καθαρή τύχη. Γι’ αυτό το θέμα της τύχης επανέρχεται στις ταινίες μου. Στους ανθρώπους δεν αρέσει να παραδέχονται ότι σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία τους οφείλεται στην τύχη. Προτιμούν να πιστεύουν ότι είναι πανέξυπνοι, πως ό,τι κέρδισαν το κέρδισαν με τη σκληρή δουλειά τους. Αλλά πόσοι γύρω μας εργάζονται το ίδιο σκληρά ή έχουν το ίδιο ταλέντο και αποτυγχάνουν παταγωδώς; Οι περισσότεροι δεν παραδέχονται ότι σε μεγάλο βαθμό η ζωή περιστρέφεται γύρω από την τύχη, γιατί θα έπληττε την ίδια τους την ταυτότητα και την αίσθησή τους ότι ελέγχουν το πεπρωμένο τους.
Η ευτυχία εξαρτάται από την τύχη;
Είναι δύο ξέχωρα πράγματα. Η ευτυχία συνήθως εξαρτάται από την ικανότητά σου να αγνοείς όλα τα τρομερά που συμβαίνουν στη ζωή και να επικεντρώνεσαι στα θετικά. Τα πράγματα σπανίως εξελίσσονται με τον τρόπο που θα θέλαμε. Οι ερωτικές μας σχέσεις συχνά μας απογοητεύουν, κάνουμε δουλειές που δεν μας γεμίζουν πνευματικά ή δημιουργικά… Αλλά κάποιοι άνθρωποι έχουν τον τρόπο να ξεπερνούν ή να παρακάμπτουν αυτή τη σκληρή αλήθεια και να καλλιεργούν την ψευδαίσθηση ότι είναι ευτυχείς. Ολοι το κάνουμε και είμαι ο τελευταίος που θα κρίνω όποιον το καταφέρνει. Ο δικός μου τρόπος να χειρίζομαι αυτή την πραγματικότητα, ότι γερνάω, ότι δεν ανταποκρίνομαι στις φιλοδοξίες μου, είναι να συνεχίζω να δουλεύω, να βλέπω αθλητικά, να πηγαίνω σινεμά. Ετσι ξεγελιέμαι και μένω απασχολημένος για να μη με «ρουφήξει» η σκοτεινή πλευρά. Η επίγνωση, π.χ., ότι μπορείς να τρέχεις στο διάδρομο κάθε πρωί και να τρως μόνο υγιεινά και στο τέλος ο Χάρος θα έρθει να σε πάρει.
Μοιάζει να έχετε μια ιδανική ζωή ως σκηνοθέτης που καταφέρνει να γυρίζει μία ταινία το χρόνο.
Αισθάνομαι τυχερός γι’ αυτόν τον άνετο ρυθμό εργασίας. Η σκηνοθεσία δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη δουλειά, ενώ το γράψιμο μου βγαίνει πολύ εύκολα. Γράφω γρήγορα, δεν περνάω μήνες και μήνες κάνοντας αλλαγές. Η δουλειά μου είναι σίγουρα ευκολότερη από αυτή της δασκάλας ή του αστυνομικού. Βλέπω ταινίες, περνάω τα βράδια με τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου, πηγαίνω σε αγώνες μπάσκετ και περνάω συνήθως τα καλοκαίρια γυρίζοντας ταινίες σε υπέροχες πόλεις όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι. Δεν το λες και δύσκολη ζωή.
Παρ’ όλα αυτά, επιμένετε ότι η ζωή είναι μια υπαρξιακή πάλη για εσάς;
Επιβιώνω με περισπασμούς. Είναι μια διαφυγή, αλλά αποδίδει. Κοίτα πόσοι άνθρωποι προσπαθούν να «ξεφύγουν» βλέποντας άθλια προγράμματα στην τηλεόραση ή επενδύοντας ενέργεια κι ελπίδα στο ποιος θα κερδίσει ένα ανούσιο ματς ποδοσφαίρου ή πηγαίνοντας σινεμά. Συνεχίζω να γυρίζω ταινίες, ελπίζοντας μάταια ότι θα κάνω αυτό το ένα καθοριστικό αριστούργημα, αν και ξέρω ότι οι περισσότερες ταινίες μου είναι αποτυχίες.
Η Κέιτ Μπλάνσετ κέρδισε Οσκαρ για τη «Θλιμμένη Τζασμίν». Και τώρα βρήκατε μια νέα πρωταγωνίστρια στο πρόσωπο της Εμα Στόουν.
Η Εμα είναι υπέροχη ηθοποιός και έχει το χάρισμα του χιούμορ. Απ’ την αρχή κατάλαβα ότι είναι τέλεια για το ρόλο και θα συνεργαστούμε και στην επόμενη ταινία μου. Είναι εξαιρετικά ταλαντούχα και παίρνει τη δουλειά της πολύ στα σοβαρά. Απολαμβάνει την τέχνη του σινεμά και εγώ κάθε τόσο τής συνέστηνα να δει κάποιο έργο του Μπέργκμαν ή του Φελίνι.
Είχατε ιδέα για το πώς θα ταίριαζε με τον Κόλιν Φερθ όταν τους επιλέγατε;
Είναι αδύνατο να ξέρεις από πριν, αλλά συνήθως οι πολύ καλοί ηθοποιοί υπηρετούν καλά την ιστορία. Με τον Κόλιν και την Εμα παρενέβαινα ελάχιστα στις σκηνές. Τους άφηνα να κάνουν τη δουλειά τους. Παλιά ήμουν πιο πιεστικός με τους ηθοποιούς, επέμενα να μένουν στους γραμμένους διαλόγους, αλλά σε περιπτώσεις όπως αυτή είναι καλύτερο να τους δίνεις την ελευθερία να αλλάξουν πράγματα. Και μου αρέσει να βλέπω να «φέρνουν» κάτι σε μια σκηνή και να την κάνουν καλύτερη απ’ ό,τι την είχα φανταστεί.
Πολλές ταινίες σας, όπως το «Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου» ή το «Μεσάνυκτα στο Παρίσι», έχουν ένα στοιχείο φαντασιακό. Είναι σημαντική για εσάς η φαντασία;
Η αληθινή ζωή είναι γενικά πολύ πιο πληκτική και αναπόφευκτα πιο θλιβερή. Στο σινεμά ελέγχεις ό,τι συμβαίνει και μπορείς να ενδώσεις στα πιο ρομαντικά σου συναισθήματα, στις πιο εξωπραγματικές σου φαντασιώσεις. Γι’ αυτό είναι τόσο σαγηνευτικό και ευχάριστο να βγάζεις το ψωμί σου γυρίζοντας ταινίες. Δεν ζεις στον πραγματικό κόσμο. Ξυπνάς το πρωί και πας στη δουλειά, όπου περιβάλλεσαι από πανέμορφες γυναίκες και γοητευτικούς, πνευματώδεις άνδρες και πλάθεις ιστορίες… Eίναι τέλειο, αλλά δεν είναι αληθινό.
Ενα άλλο κοινό θέμα στις ταινίες σας είναι η αδυναμία πολλών να βρουν το κατάλληλο ταίρι. Πιστεύετε πως είμαστε καταδικασμένοι να μη συναντήσουμε ποτέ τον έρωτα της ζωής μας;
Συχνά οι άνθρωποι ερωτεύονται το λάθος πρόσωπο, που είτε δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα είτε βρίσκεται ήδη σε μια σχέση. Είναι τόσες πολλές οι μεταβλητές, που τελικά κάνουμε εκπτώσεις σ’ αυτό που θεωρούμε ιδανικό και συμβιβαζόμαστε με κάτι λιγότερο ή απλώς ελπίζουμε ότι η καρδιά μας μάς οδηγεί στη σωστή κατεύθυνση, αν και συνήθως δεν συμβαίνει αυτό. Είναι μια μόνιμη συζήτηση που έχω με φίλους, το πόσο η ζωή και η ευτυχία μας εξαρτώνται από το πεπρωμένο. Δύο άνθρωποι πρέπει να σταθούν εξαιρετικά τυχεροί για να ερωτευτούν και να είναι συμβατοί στην καθημερινότητά τους.
Ομως, δεν είναι και ο συμβιβασμός στο παιχνίδι;
Υπάρχουν διαβαθμίσεις. Πρέπει να ελπίζεις ότι δεν θα κάνεις τόσες θυσίες ή συμβιβασμούς που στην πορεία θα νιώθεις δυστυχής. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι οι άνθρωποι ακολουθούν την καρδιά περισσότερο από το μυαλό τους και αυτό σημαίνει ότι ερωτεύονται για λόγους που δεν μπορούν να εξηγήσουν. Ή, ακόμη χειρότερα, ερωτεύονται κάποιον που είναι ακατάλληλος. Συχνά δεν βρίσκουμε την αρμονία με κάποιο άλλο πρόσωπο, γιατί και οι δύο εμπλεκόμενοι σε μια σχέση κατακλύζονται από τις αντικρουόμενες επιθυμίες και τις παρορμήσεις τους. Και αυτό που κάνει ακόμα χειρότερα τα πράγματα είναι ότι μερικές φορές αυτές οι επιθυμίες αλλάζουν με τον καιρό. Ξαφνικά σταματάς να αγαπάς τον άλλο και δεν μπορείς να εξηγήσεις γιατί συνέβη.
Aρα η αγάπη είναι κάτι εύθραυστο και φευγαλέο;
Είσαι υποχρεωμένος να ελπίζεις ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν θετικά. Ακόμα και αν είσαι πολύ ερωτευμένος με κάποιον, πρέπει να βρεις έναν τρόπο συνύπαρξης που θα προσφέρει και στους δύο αγάπη και ασφάλεια, αλλά την ίδια στιγμή θα διασφαλίζει την ανεξαρτησία τους. Δεν υπάρχει συνταγή σ’ αυτό. Ελπίζεις, επίσης, ότι το πάθος σου για ορισμένα πράγματα δεν θα ενοχλεί το άλλο πρόσωπο και ότι κάπως θα καταφέρετε να εκτιμάτε ο ένας τον άλλο γι’ αυτό που είστε. Μπορεί να σ’ αρέσει ο Μότσαρτ και στον σύντροφό σου η κάντρι ή το χέβι μέταλ. Από τη στιγμή που θα τα ξεκαθαρίσετε αυτά, έχετε μια ελπίδα.
Χρειάζεται και τύχη για να διατηρηθεί μια ευτυχισμένη σχέση;
Το θέμα είναι να γνωρίσεις το κατάλληλο πρόσωπο. Την πρώτη φορά που παντρεύτηκα ήμουν πολύ νέος, 19, η γυναίκα μου 17, θέλαμε και οι δύο να ανακαλύψουμε τον κόσμο. Ετσι κι έγινε. Ηταν μια υπέροχη γυναίκα, εξαιρετικά ταλαντούχα, πιανίστα, φιλόσοφος, ο γάμος μας ήταν πολύ καλός, αλλά κάποια στιγμή ο καθένας τράβηξε το δρόμο του. Κι ύστερα παντρεύτηκα τη Λουίζ (Λάσερ), ήμουν τρελός μαζί της και ακόμη είμαι, παραμένουμε εξαιρετικοί φίλοι. Δεν με ενδιάφερε να ξαναπαντρευτώ ιδιαίτερα, αλλά αρχίσαμε να βγαίνουμε με τη Σουν Γι και έμοιαζε σωστό. Σήμερα έχουμε τα παιδιά μας, το σπίτι μας, είμαστε ευτυχισμένοι.
Η Σουν Γι ανακατεύεται στη δουλειά σας;
Μου λέει τη γνώμη της, αλλά ποτέ δεν θα έλεγε κάτι καλό απλά και μόνο για να με ευχαριστήσει. Δεν έχει δει και τόσες πολλές ταινίες μου. Η κοινή ζωή μας κινείται σε άλλη σφαίρα από τη δουλειά μου. Περνάμε πολύ χρόνο με τα παιδιά, το απολαμβάνω και απλά ελπίζω ότι δεν με θεωρούν υπερβολικά εκκεντρικό.
Οι κόρες σας βλέπουν τις ταινίες σας;
Οχι. Προτιμώ να τους δείχνω αδερφούς Μαρξ ή άλλα παλιά κλασικά που σου αφήνουν αυτή την υπέροχη ρομαντική αίσθηση. Ποτέ δεν τους έχω δείξει ταινίες μου, γιατί δεν θέλω να είναι αυτές μονίμως το σημείο αναφοράς της ζωής μου. Θέλω να με βλέπουν ως μπαμπά, όχι ως διάσημο σκηνοθέτη. Και στο σπίτι είμαι στ’ αλήθεια ο εαυτός μου, ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι δεν με έχουν στη μεγαλύτερη δυνατή υπόληψη. Που δεν με έχουν!
Επειτα από 46 ταινίες νιώθετε ότι καταλαβαίνετε περισσότερο τη ζωή;
Δεν νομίζω ότι καταφέρνουμε ποτέ να ανακαλύψουμε το βαθύτερο νόημα ή ότι κατανοούμε τα σημαντικά στοιχεία της ζωής. Νομίζω ότι γελοιοποιούμαστε ισοβίως, είτε είμαστε 20, είτε 40, είτε 60. Παλεύουμε με τα ίδια ακριβώς ερωτήματα που ταλάνιζαν τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Είμαστε καταδικασμένοι να βιώνουμε τις ίδιες αμφιβολίες, αντιφάσεις και απογοητεύσεις που οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν ανέκαθεν. Δεν έχω νιώσει καμία επιφοίτηση, δεν έχω βρει απαντήσεις. Γι’ αυτό και οι ταινίες μου αντανακλούν πόσο φευγαλέα είναι η ευτυχία, πόσο δύσκολο είναι να βρούμε την αρμονία και γιατί οι σχέσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες συνεχίζουν να είναι απρόβλεπτες και εύθραυστες.
Μας προδίδουν τα ένστικτά μας στον έρωτα και τις σχέσεις;
Συχνά προδίδουν τις καλύτερες προθέσεις μας. Μπορεί να γνωρίσεις την τέλεια γυναίκα «στα χαρτιά», αυτήν που όλοι οι φίλοι σου θεωρούν ιδανική για σένα, και να είναι έξυπνη, ελκυστική, καλή στο κρεβάτι και να σε θεωρεί υπέροχο. Μόνο που δεν την αγαπάς και πας και ερωτεύεσαι την άλλη γυναίκα, τη γραμματέα από το γραφείο, που βλέπει ταινίες δράσης και ντύνεται σαν τσούλα. Είναι σκέτη τρέλα που την ερωτεύεσαι, αλλά δεν μπορείς να ελέγξεις πώς νιώθεις. H αγάπη είναι έξω από τον έλεγχό μας και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει, όση σοφία και εμπειρία και διορατικότητα και αν αποκτήσουμε. ≠
