Είναι διαρκώς παρών. Μια συζήτηση μαζί του είναι πάντα απολαυστική και… επιμορφωτική. Είτε αφορά την τέχνη, είτε την πολιτική, είτε την κοινωνία – και τις δικές του προσωπικές και δημόσιες διαδρομές σ’ όλα αυτά τα πεδία. Συναντηθήκαμε στα μέσα Αυγούστου. Είχε επιστρέψει από συναυλίες και ετοιμαζόταν για άλλες, με αποκορύφωμα αυτήν στον Κήπο του Μεγάρου στις 4 Σεπτεμβρίου. Τίτλος της «Πώς η Ιστορία γίνεται σιωπή» – από τη «Ρόζα», σε στίχους Αλκη Αλκαίου. «Θα είναι ένα πρόγραμμα που θα παίζει με τη μνήμη. Και τη συλλογική, γιατί λαοί χωρίς μνήμη εξαφανίζονται, αλλά και την προσωπική, με τα πολύτιμα καθενός από εμάς. Αν σκεφτώ μια γυναίκα που ερωτεύτηκα, δυο-τρία τραγούδια θα έρθουν στο μυαλό μου. Στις στιγμές μοναξιάς, το ίδιο. Οσα ζούμε -κι όσα θυμόμαστε- με τραγούδια δεν τα “ντύνουμε”;» Την τελευταία πενταετία έχει πραγματοποιήσει περισσότερα από 450 live. Γιατί πρέπει να δουλεύει ακόμα τόσο; Γελάει. «Ο Μπαχ έγραφε τις Λειτουργίες του κατόπιν παραγγελίας του αρχιεπισκόπου, επειδή είχε να θρέψει είκοσι στόματα. Και έβαζε σ’ αυτές και το μέγιστο ταλέντο του και τις ιδεολογικές πεποιθήσεις ή τις εμμονές του, που ήταν θρησκευτικές. Αν σκεφτείς όσα περνάμε όλοι τα τελευταία χρόνια και ότι ο κόσμος, στερούμενος χρημάτων, κόβει πρώτα όσα θεωρεί πολυτέλεια -εν προκειμένω τη μουσική-, καταλαβαίνεις γιατί είναι απόλυτη ανάγκη να συνεχίσω να δουλεύω…»
Πώς αποτιμάτε το φετινό καλοκαίρι;
Ηταν σαν κινούμενη άμμος και ο πιο πυκνός πολιτικός χρόνος που έχω ζήσει. Ακόμη και από τα Ιουλιανά του ’65.
Το κοινό πώς το βλέπετε;
Τα τελευταία χρόνια η σχέση μας έχει γίνει πιο ουσιαστική. Αισθάνομαι την οργή και τη θλίψη τους. Και αυτό που τους προσφέρω λειτουργεί εμψυχωτικά όχι από καθέδρας -δεν είμαι γκουρού!- αλλά αμφίδρομα, με μια αλληλοεμψύχωση που ξεκινάει από τη σκηνή, μεταφέρεται στο κοινό και εκείνο την επιστρέφει μεγεθυμένη.
Πιστεύετε ακόμα ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Οχι. Βασικός ρόλος της είναι η καταγραφή της πορείας του ανθρώπου στον πλανήτη. Είναι το χνάρι του στην περιπέτειά του, από την πριμιτίβ ζωγραφική των ανθρώπων των σπηλαίων μέχρι σήμερα. Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Αλλά η τέχνη συμβάλλει στη δημιουργία της κριτικής συνείδησής τους. Και αυτό είναι βασική προϋπόθεση κάθε αλλαγής.
Το δικό σας χνάρι ποιο είναι;
Ο Γιάννης Ρίτσος, τον οποίο θεωρώ δάσκαλό μου, με συμβούλευε: «Γράφε για ό,τι σε καίει. Να θυμάσαι, όμως, ότι το θέμα δεν κάνει το έργο. Σεβάσου αυτό που σου παραδόθηκε στη μουσική, αλλά φτιάξε μια φόρμα του παρόντος με στοιχεία του μέλλοντος. Αλλού το κατάφερα, αλλού όχι. Από τεσσάρων ετών, δηλαδή εξήντα και πλέον χρόνια τώρα, γράφω για ό,τι με καίει. Εχω πάρει καλές κριτικές, κυρίως στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, έχω πολεμηθεί βαθύτατα, ίσως επειδή έχασα το προσωνύμιο του νέου συνθέτη με την πρώτη μου δουλειά και αυτό δεν ήταν ανεκτό από πολλούς γιατί η «πίτα» ήταν μικρή. Δεν λέω ότι έχω γράψει τα καλύτερα τραγούδια. Αλλά έχω σπρώξει τα όρια της φόρμας.
Εχετε καταλήξει στο ποιο τραγούδι μπορεί να γίνει «κοινού αισθήματος»;
Αυτό δεν το ξέρεις εκ των προτέρων. Ο χρόνος το αποφασίζει. Το «Αξιον Εστί» θα ακούγεται και το 2400 όπως η Εβδομη Συμφωνία του Μπετόβεν σήμερα. Είναι κατάκτηση της ανθρωπότητας. Αντιστοίχως, έχω δει τον «Σταυρό του Νότου» να γίνεται «κτήμα» τριών γενεών – και ενδέχεται να ζήσω και τέταρτη.
Εχετε εξήγηση για την… Καββαδιομανία;
Ο Καββαδίας είναι ένας ποιητής της θάλασσας, του ταξιδιού και της ζωής των ναυτικών, αλλά όχι μόνο. Προτρέπει τον νέο άνθρωπο να ξεπεράσει τις καταγεγραμμένες δυνατότητές του, να κατακτήσει το αδύνατο. «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία», του λέει. «Δάμασε το πιο ανθεκτικό ζώο του πλανήτη». Αυτήν τη διάσταση της ποίησής του δεν τη βρήκαν οι κριτικοί που διάβασαν τα ποιήματά του, την ανακάλυψε όμως και την προέβαλε η μουσική μου.
Στα δύσκολα που ζούμε, ποια είναι η νησίδα σας;
Η γυναίκα μου, Μαρία Παπαγιάννη, τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου, οι φίλοι με τους οποίους έχουμε «περπατήσει» μαζί για χρόνια. Και, βέβαια, η μουσική μου. Δεν μπορώ, άλλωστε, να τους ξεχωρίσω από αυτήν. Πώς θα τους είχα αν δεν έκανα μουσική; Και πώς θα έκανα μουσική αν δεν τους είχα;
Αγωνιάτε για το μέλλον των παιδιών σας;
Φυσικά. Οι διαφορετικές ηλικίες τους -36, 34, 19 και 14 ετών- προκαλούν και διαφορετικές αγωνίες. Ομως, όσο ζω, οι φτερούγες μου θα είναι ανοιχτές γι’ αυτά. Κι ένα τσουκάλι φακή να έχουμε, στα δεκάξι θα μοιραστεί. Τόσοι είμαστε!
info
Κήπος Μεγάρου Μουσικής, 4/9.
Μαζί του οι Αφροδίτη Μάνου, Κώστας Θωμαΐδης,
Θύμιος Παπαδόπουλος (πνευστά),
Θοδωρής Οικονόμου (πιάνο).
Πληροφορίες-εισιτήρια: τηλ. 210-72.82.333
