Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν (1918-1988), βραβευμένος με Νομπέλ Φυσικής το 1965 για τη δουλειά του πάνω στην κβαντική ηλεκτροδυναμική, ήταν μια πολυσχιδής, χαρισματική προσωπικότητα που κινήθηκε σε ποικίλους τομείς της επιστημονικής δημιουργίας, της τέχνης και της κοινωνίας.
Ο Γιώργος Κοτανίδης ανεβάζει μία από τις πιο επιτυχημένες παραστάσεις των τελευταίων δέκα χρόνων, με κεντρικό ήρωα τον Φάινμαν, αποχαιρετώντας πλέον τον ρόλο-σταθμό της καριέρας του. Η αναμέτρηση του Ελληνα ηθοποιού με τον νομπελίστα φυσικό στο έργο του Peter Parnell «Q.E.D» ή «Τι απέδειξε ο κύριος Φάινμαν» ζωντανεύει ξανά στη σκηνή του θεάτρου του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης».
Πριν από την αυριανή παράσταση, ο Γιώργος Γραμματικάκης, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, τέως πρύτανης, νυν ευρωβουλευτής, θα μιλήσει για τον Φάινμαν, τον οποίο είχε συναντήσει στα τέλη της δεκαετίας του ’70 στην Κρήτη, σε συνέδριο του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Ζητήσαμε από τον Γιώργο Γραμματικάκη και τον Γιώργο Κοτανίδη να μας μιλήσουν για την προσωπικότητα του κορυφαίου επιστήμονα του 20ού αιώνα.
– Ποια χαρακτηριστικά καθιστούν ξεχωριστό επιστήμονα τον Ρίτσαρντ Φάινμαν;
Γιώργος Γραμματικάκης: Ο Φάινμαν ξεχωρίζει γιατί πήρε το Νομπέλ για μια έξοχη θεωρία που λέγεται κβαντική ηλεκτροδυναμική: είναι το κλειδί για την ερμηνεία των αλληλεπιδράσεων του φωτός με την ύλη, θέμα κολοσσιαίο. Είχα τη χαρά να έρθω σε επαφή με αυτό το αρχέτυπο του επιστήμονα με την απίστευτη περιέργεια, η οποία επεκτεινόταν σε όλα τα πράγματα επί της γης. Ηταν ένα μυαλό σε διαρκή εγρήγορση, με ένα χιούμορ κι έναν σαρκασμό ισοπεδωτικό απέναντι σε όλους. Οταν τον ρωτήσαμε να μας πει με τι ασχολούνταν, απάντησε: «Με τίποτε που να αξίζει». Ανήκε στη μεγάλη γενιά των φυσικών που ήξεραν πως η ποσότητα δεν έχει πάντα σχέση με την ποιότητα. Tότε δημοσίευες μόνο ό,τι άξιζε. Σήμερα, για να βρεις μια θέση στα πανεπιστήμια, δημοσιεύεις διαρκώς.
– Ποια θέματα κινούσαν περισσότερο το ενδιαφέρον του;
Γ. Γρ.: Κάποια στιγμή με ρώτησε για τον αρχαίο πολιτισμό, για τον οποίο όμως δεν νομίζω ότι ενδιαφερόταν πραγματικά. Δεν έμοιαζε με τους Ευρωπαίους επιστήμονες. Ηταν πολύ πιο εμπειριστής και ζωντανός. Ετυχε να γνωρίσω και τον Στίβεν Χόκινγκ στην Κρήτη, ο οποίος όταν επισκέφθηκε το αρχαιολογικό μουσείο τούς εντυπωσίασε όλους με τις γνώσεις του. Ο Φάινμαν ήταν λαμπερό μυαλό, αλλά θεωρούσε την καθημερινή ζωή σημαντικότερη από όλα. Μόνο για το μυστήριο της γραφής του Δίσκου της Φαιστού έδειξε να ενδιαφέρεται.
– Η σκέψη και η προσωπικότητά του συνδέονται, με κάποιο τρόπο, με την τέχνη;
Γιώργος Κοτανίδης: Ήταν εξαιρετικός ντράμερ. Κάποια στιγμή έκανε μια συμφωνία με έναν φίλο του ζωγράφο: του πρότεινε να του μάθει εκείνος Φυσική για να του μάθει ο ζωγράφος να ζωγραφίζει. Αργότερα, αποκάλυψε ότι ήθελε να μάθει να ζωγραφίζει για να εκφράσει τον θαυμασμό του για τη μαθηματική ομορφιά της φύσης, για το πώς λειτουργεί από μέσα.
Γ. Γρ.: Αν παρατηρήσει κάποιος την απεικόνιση του QED θα δει ότι μοιάζει με έναν απίστευτο πίνακα ζωγραφικής. Και όλα αυτά τα διαγράμματα αντιγράφουν έναν ολόκληρο κύκλο αλληλεπιδράσεων.
Γ. Κ.: Για μένα ήταν ένας φυσικός φιλόσοφος. Ανήκει στην παράδοση του Θαλή, γιατί παρατηρεί, πειραματίζεται και ψάχνει να βρει την αλήθεια μέσα από το πείραμα και όχι μέσα από τη θεωρία. Λέει κάποια στιγμή: «μόνο εγώ κάθομαι και φτιάχνω σχέδια, οι άλλοι δουλεύουν με σκέτες εξισώσεις. Αλλά έχω ανάγκη να παραστήσω όσα αναζητώ». Η σκέψη του είναι εικονοκλαστική.
Γ. Γρ.: Γι’ αυτό και τον ονόμασα στο πρόγραμμα της παράστασης του Γιώργου, ο χορογράφος του φωτός. Νομίζω ότι τα σχέδιά του μοιάζουν με χορογραφίες που έχουν σχέση με το φως, τη βασική οντότητα της φύσης.
– Πώς έχει επηρεάσει η ανακάλυψή του την εξέλιξη της επιστήμης;
Γ. Γρ.:Ηταν ένα μεγάλο βήμα προς μια ενοποίηση που δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Ενοποίησε την κβαντική φυσική με τον ηλεκτρομαγνητισμό, και αυτό είναι πολύ μεγάλο βήμα. Η μόνη που μένει απέξω αυτή τη στιγμή είναι η βαρύτητα. Και κατά τη γνώμη μου θα μείνει για πολύ καιρό ακόμη.
– Ο Φάινμαν ήταν εκείνος που εντόπισε την αιτία της καταστροφής του διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ, σωστά;
Γ. Γρ.: Προσπάθησαν να τον βάλουν σε μια επιτροπή που θα εξέταζε τα αίτια του ατυχήματος και αυτός, επειδή απεχθανόταν την εξουσία, είπε ότι θα λάβει μέρος μόνο αν είχε την πλήρη ελευθερία να ερευνήσει το θέμα. Τελικά, βρήκε την αιτία του ατυχήματος. Εμφανίστηκε στην τηλεόραση και περιέγραψε αυτό που δεν μπορούσαν να φανταστούν: ότι η αποκόλληση ενός δακτυλίου σφραγίσματος, ένα κομμάτι λάστιχο το οποίο σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες συστρεφόταν, δημιούργησε το πρόβλημα. Και όλα αυτά τα παρουσίασε σε ένα πείραμα στην τηλεόραση, δείχνοντας με παγωμένο νερό πώς αλλοιώθηκε το λάστιχο που φαινόταν να συστρέφεται.
Ιντερνετ και εξίσωση λέιζερ
Γ.Κ.: Και το Ιντερνετ είναι συνέπεια του QED, της θεωρίας του. Εχει σχέση με το πώς κινείται το φως.
Γ.Γρ.: Τα λέιζερ επίσης. Την εξίσωση των λέιζερ τη γράφει πρώτος ο Αϊνστάιν, δεν καταλαβαίνει όμως τι είναι. Ο Φάινμαν ερμηνεύει αυτή την εξίσωση και βγαίνουν όλα ξεκάθαρα στο φως.
Γ.Κ.: Ο Φάινμαν θεωρείται, επίσης, ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες όλων των εποχών. Εξηγούσε την επιστήμη παραστατικά, με μεγάλη σαφήνεια και καθαρότητα. Υπήρξε γενναίος απέναντι στην επιστήμη, τη ζωή και τον θάνατο.
Γ.Γρ.: Θέλω να επισημάνω, ακόμη, την απίστευτη ευσυνειδησία του Γιώργου, που μελέτησε τη ζωή του Φάινμαν και με έψαξε από πολύ νωρίς για να του μιλήσω για εκείνον. Στην παράσταση τον κάνει ακόμα πιο ορατό σε μένα, που τον είχα συναντήσει. Ο Κοτανίδης εστιάζει σε μιάμιση ώρα σε όλα όσα είχα τη μεγάλη τύχη να ζήσω μέσα σε μια βδομάδα.
Peter Parnell «Q.E.D» ή «Τι απέδειξε ο κύριος Φάινμαν», Ιδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης». Κάθε Δευτέρα και Τρίτη, μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου, το κοινό έχει τη μοναδική ευκαιρία να παρακολουθεί, πριν και μετά την παράσταση, ξεχωριστές ομιλίες με ορισμένους από τους σημαντικότερους Ελληνες φυσικούς, οι οποίοι ανεβαίνουν στη σκηνή του θεάτρου για να μας ταξιδέψουν στον κόσμο της ύλης και του σύμπαντος.
