Αν και πολλοί πανεπιστημιακοί, σχολιαστές και συγγραφείς ασχολούνται τα τελευταία χρόνια με την αποδόμηση των μύθων που ακολουθεί τους αριστερούς και τους δεξιούς στην Ελλάδα, ωστόσο ειδικά την τελευταία χρονιά, η προσπάθεια προσέγγισης κατά το δυνατόν της ιστορικής αλήθειας έχει ενταθεί. Μοιραία, ο εμφύλιος, η σχέση της ελληνικής Αριστεράς με την Εκκλησία, αλλά και η επικρατούσα εν Ελλάδι εντύπωση περί της αποκλειστικότητας της Αριστεράς ως προς τον προοδευτισμό, όλα αυτά τα ζητήματα επαναπροσδιορίζονται.
Ο Κώστας Κατσάπης, συγγραφέας του βιβλίου «Ηχοι και απόηχοι, κοινωνική ιστορία του ροκ εν ρολ φαινομένου στην Ελλάδα, 1956-1967», μας δίνει απαντήσεις για τις σχεδόν κοινές αντιδράσεις της Αριστεράς και της Εκκλησίας άμα τη εμφανίσει… του ροκ.
– Ποιο είναι το γενικό πλαίσιο του ροκ στην Ελλάδα και στον κόσμο την εποχή που το πραγματεύεσθε;
– Ξεκινάει από τις ΗΠΑ στα μέσα της δεκαετίας του ’50, όπου υπάρχει μια πραγματικότητα που είναι πάρα πολύ σκληρή και καταπιεστική για τους νέους. Υπάρχει, βέβαια, μια κοινωνία της αφθονίας, όπου έχει αναπτυχθεί πολύ ο καταναλωτισμός, ασκούνται πολιτικές κοινωνικής στήριξης των μεσαίων στρωμάτων, αλλά παράλληλα επικρατεί μια παλιά βικτωριανή ηθική με βάση την οποία από τις γυναίκες απαιτείται να παντρευτούν και να γίνουν γρήγορα μητέρες και από τους άντρες να παίξουν τον παραδοσιακό ρόλο του πατέρα.
– Κατά τη γνώμη σας, γιατί ξεκινάει εκείνη την εποχή και όχι παλαιότερα;
– Λόγω κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων που πραγματοποιούνται στην αμερικανική κοινωνία τα χρόνια εκείνα. Κατ’ αρχάς, υπάρχει με το baby boom μια έκρηξη στον αριθμό των γεννήσεων μετά το 1945. Αυτή η παράμετρος αφορά εκείνη τη γενιά που μπήκε στο προσκήνιο από το ’60 και μετά, δηλαδή οι πρώτοι baby boomers είναι αυτοί που θα πρωταγωνιστήσουν στο κύμα της μπιτλομανίας μετά το 1964. Επίσης, από το ’45 κι έπειτα, στις ΗΠΑ όπως και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου, αναπτύσσονται κεντροαριστερές κεϊνσιανές πολιτικές, οι οποίες αφορούν τη στήριξη του εισοδήματος των λεγόμενων μεσαίων τάξεων, με αποτέλεσμα το άνοιγμα της εκπαίδευσης σε πολύ μεγάλο βαθμό, στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Αυτό σήμαινε ότι χιλιάδες νέοι μπορούσαν πια μπαίνοντας στο πανεπιστήμιο να παρατείνουν τη νεότητά τους και να απολαύσουν ένα ελεύθερο χρονικό διάστημα ανάμεσα στο τέλος του σχολείου και στην είσοδό τους στην αγορά εργασίας. Και τέλος, επίσης, για πρώτη φορά η νεολαία αποκτά αγοραστική δύναμη και μπορεί να αποκτήσει τους δίσκους με τη μουσική ή τα ρούχα που απευθύνονται πια αποκλειστικά σε αυτή.
– Στην Ελλάδα επικρατούν παρόμοιες συνθήκες ή όχι;
– Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η βασική ομοιότητα είναι ότι η κοινωνική πραγματικότητα είναι πάρα πολύ συντηρητική, δηλαδή αυτό το στοιχείο της πολύ σαφούς και έντονης προσδοκίας συγκεκριμένων πραγμάτων από τους νέους, που υπήρχε στις ΗΠΑ, συναντάται και εδώ.
– Ποιος είναι ο κυρίαρχος εκφραστής αυτής της ιδεολογίας, κατά τη γνώμη σας, την εποχή εκείνη;
– Νομίζω ότι είναι μία συμπεριφορά, η οποία είναι προσδοκώμενη διαταξικά και διαπαραταξιακά στην ελληνική κοινωνία. Σε ένα βαθμό θεωρώ ότι η Αριστερά ήταν πολύ πιο σκληρή στα πράγματα αυτά, ακριβώς επειδή ήταν με την πλάτη στον τοίχο μετά τον εμφύλιο πόλεμο και ήθελε να ευθυγραμμιστεί περισσότερο με τις κοινωνικές νόρμες, όσον αφορά τη συμπεριφορά των νέων. Βασικός εκφραστής αυτής της ιδεολογίας και κοσμοθεωρίας είναι η Εκκλησία, αυτό είναι αυτονόητο. Οταν το ροκ εν ρολ εμφανίζεται στην Ελλάδα, όλη αυτή η συμπεριφορά «εξαλλοσύνης» γίνεται αντιληπτή ως κάτι πολύ επικίνδυνο από όσους διαμορφώνουν δημόσια εικόνα στα πράγματα (εφημερίδες, εκκλησία, πανεπιστήμιο, κόμματα).
– Ποια ήταν η αντίδραση της Εκκλησίας και των παρεκκλησιαστικών οργανώσεων στο θέμα του ροκ;
– Η Εκκλησία, η επίσημη Εκκλησία και οι παραθρησκευτικές οργανώσεις, προσπάθησαν μέσα από τους μοχλούς πίεσης που είχαν και μέσα από τους μηχανισμούς αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας τους, να δημιουργήσουν τις κατάλληλες άμυνες κατ’ αυτούς, ώστε αυτό το αμερικανικό, δυτικό πολιτιστικό προϊόν, που αποτελούσε κατά τους ίδιους έναν κίνδυνο για την ελληνική οικογένεια, να μην έρθει ή να μη ριζώσει στην Ελλάδα. Αυτό, βέβαια, γινόταν με τους κλασικούς τρόπους που εύκολα μπορεί κάποιος να καταλάβει, μέσα από αρθρογραφία, ομιλίες, κατηχητικά.
– Και από την Αριστερά πώς εκφράζεται αυτή η άρνηση;
– Εδώ υπάρχει μια μεγάλη διαφορά και μια μεγάλη ομοιότητα: η ομοιότητα είναι ότι και οι δύο ιδεολογίες προσλαμβάνουν ως κάτι το εντελώς επικίνδυνο αυτό το πολιτιστικό προϊόν που λέγεται ροκ εν ρολ. Η διαφορά έγκειται στην ερμηνεία του λόγου για τον οποίο είναι επικίνδυνο. Για μεν το ελληνορθόδοξο στρατόπεδο, το ροκ εν ρολ είναι ένα δημιούργημα των δυτικών κοινωνιών, οι οποίες από αιώνες έχουν ξεφύγει από τον ορθό δρόμο της ορθοδοξίας με αποτέλεσμα τη δημιουργία προβλημάτων που πριονίζουν τις βασικές αξίες με τις οποίες πρέπει να δομείται μια κοινωνία, όπως η οικογένεια, η χρηστή συμπεριφορά. Σ’ ό,τι αφορά την Αριστερά, το βασικό σημείο κριτικής είναι η αντιμετώπιση του ροκ εν ρολ ως τμήματος μιας γενικότερης προσπάθειας των Αμερικανών στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου να προπαγανδίσουν τη δική τους κοινωνία και τον δικό τους πολιτισμό ως ανώτερο του ευρωπαϊκού ή και κατ’ επέκταση του ανατολικού.
– Πάντως, μάλλον και οι δύο πλευρές, και η Αριστερά και η Δεξιά, έχουν αντίρρηση όσον αφορά την εξατομικευμένη συνείδηση των νέων.
– Σε ό,τι αφορά την Αριστερά το μεγάλο πρόβλημα κατ’ αυτούς, όπως προκύπτει από την αρθρογραφία, στην «Αυγή» για παράδειγμα, είναι ότι το ροκ εν ρολ μπορεί να οδηγήσει τους νέους σε μια παραβατική συμπεριφορά και να ενσταλάξει στο μυαλό τους την άποψη ότι το βασικό πρόβλημα δεν είναι η πάλη των τάξεων αλλά η πάλη των γενεών, κάτι το οποίο θα είναι πάρα πολύ επικίνδυνο. Βέβαια, θα πρέπει να ξέρουμε ότι όταν μιλάμε για επίσημη άποψη της Αριστεράς αναφερόμαστε στην επίσημη άποψη όπως αυτή προκύπτει από τα κομματικά έντυπα, από την αναπαραγωγή του κομματικού μηχανισμού και όχι όπως εκφράζεται από νέους ανθρώπους που εντάχθηκαν τότε στην Αριστερά. Διότι από την έρευνα προκύπτει ότι υπήρχε αυτή η διάθεση των κομματικών καθοδηγητών να πείσουν τους νέους ότι τα αμερικανικά ακούσματα ήταν κάτι αρνητικό, ωστόσο αυτά δεν γίνονταν δεκτά σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη βάση της νεολαίας του κόμματος.
– Οι άνθρωποι που ενστερνίστηκαν και αγάπησαν το ροκ, οι νεολαίοι εκείνης της εποχής, τι απέγιναν τελικά;
– Σχετικά με τη μετέπειτα πορεία του συνόλου δεν μπορεί να δοθεί μια ασφαλής απάντηση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ροκ μουσική υπήρξε ο κοινός τόπος που στήριξε την επανάσταση των νέων ανθρώπων απέναντι στον καθωσπρεπισμό και τον συντηρητισμό που μέχρι τότε επικρατούσε.
Ποιος είναι
Ο Κώστας Κατσάπης (1973) είναι ιστορικός και ασχολείται με ζητήματα σύγχρονης κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας. Μεταξύ άλλων έχει συγγράψει τα βιβλία: «Ηχοι και απόηχοι. Κοινωνική ιστορία του ροκ εν ρολ φαινομένου στην Ελλάδα, 1956-1967» (2007), «Το “πρόβλημα νεολαία”. Μοντέρνοι νέοι, παράδοση και αμφισβήτηση στη μεταπολεμική Ελλάδα, 1964-1974» (2013).
