Κύριε διευθυντά
Στο άρθρο του «Ο άδικος πόλεμος και το παιχνίδι των προφάσεων» («Καθημερινή» 20.3.2022), με το οποίο καταγγέλλει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως άδικο πόλεμο, ο καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου αποφαίνεται εν κατακλείδι ότι «ο πόλεμος δεν νοείται πια και δεν δικαιολογείται ως συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα», αμφισβητώντας τον θεωρητικό του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς. Είναι αλήθεια ότι δεν είμαστε πια στην εποχή των ναπολεόντειων πολέμων. Εχουμε σημειώσει πρόοδο. Τα κυρίαρχα κράτη, τα οποία θέλησαν να δεσμευθούν με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου της εποχής μας, οφείλουν να σέβονται αυτούς τους κανόνες και να μην πολεμούν κατά παράβασή τους προτάσσοντας συμφέροντα. Εντός αυτού του κανονιστικού πλαισίου ελέγχεται η νομιμότητα της πολεμικής δράσης των κρατών από τη διεθνή κοινότητα, όπως είναι οργανωμένη. Αυτή η πρακτική διαχείριση του φαινομένου, ως καρπός πικρής πείρας και πολλών συμβιβασμών, είναι βεβαίως ατελής και δεν ικανοποιεί τον συντάκτη του άρθρου. Γράφει: «Τα κυρίαρχα, ωστόσο, κράτη έχουν δεσμεύσεις όχι μόνον απέναντι στους πολίτες τους αλλά και απέναντι σε άλλα κυρίαρχα κράτη και λαούς. Οι δεσμεύσεις αυτές είναι εγγεγραμμένες στον κοινό ανθρώπινο λόγο και πρέπει διαρκώς να επιβεβαιώνονται στις έννομες σχέσεις των κρατών μεταξύ τους».
Αλλά ο ανθρώπινος λόγος έχει γίνει ένας και κοινός –μια καθολικά αποδεκτή λογική– σε ελάχιστα πεδία, στα οποία δεν περιλαμβάνεται η πολιτική. Εκεί ερίζουν αντίθετοι λόγοι, αξιώνοντας να γίνουν «Αλήθεια ή Καταβάλλοντες». Οι φιλόσοφοι δεν εξετόπισαν τον Πρωταγόρα. Γι’ αυτό ο πόλεμος παραμένει μέσον της πολιτικής (ή, κατά τη διατύπωση του Κλαούζεβιτς «eine Fortsetzung des politischen Verkehrs mit Einmischung anderer Mittel») χωρίς ορατό χρονικό ορίζοντα.
