Η περιγραφή τής γέννησης του Χριστού στα Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν ευαγγέλια έχει πλέον πάψει να μας συγκινεί. Οι απεικονίσεις του Θείου Βρέφους προσφέρονται στο ευρύ κοινό σαν έγχρωμες προβολές θεατρικών χαρακτήρων, όπου το άστρο οποιασδήποτε εμπορικής Βηθλεέμ προτρέπει τις χριστιανικές οικογένειες να αγοράσουν και να καταναλώσουν – αυτή άλλωστε διαφημίζεται παντού σαν η αυθεντική απόλαυση των Χριστουγέννων και η μέγιστη χαρά της χριστιανοσύνης. Δεν ήταν ανέκαθεν έτσι.
Ο Τζοβάνι Μπελίνι (1430-1516) είναι ένας από τους τρεις σημαντικότερους Βενετούς ζωγράφους της ύστερης Αναγέννησης. Αναθρεμμένος μέσα στο πολυάσχολο εργαστήριο του πατέρα του Γιάκοπο και του μεγαλύτερου αδελφού του Τζεντίλε, ανοιχτόμυαλος και εργατικός, αγαπημένος συνεργάτης του κουνιάδου του σπουδαίου Αντρέα Μαντένια, φιλόδοξος αλλά και προσεκτικός αγοραστής-συντηρητής των καλλιτεχνικών θησαυρών δύο δόγηδων, ο Μπελίνι ζωγράφιζε μέχρι τα 85 του και μάλιστα με τη βοήθεια των μεγαλοφυών μαθητών του Τιτσιάνο και Τζορτζιόνε στους οποίους ανέθετε σκηνές πλήθους, τοπία και ουρανούς, ενώ ο ίδιος προσηλωνόταν περισσότερο σε πρόσωπα, ενδυμασίες, εκφραστικές χειρονομίες.
Ολη η Βενετία τον αγαπούσε και τον θαύμαζε, αισθήματα που ανταπέδωσε αρνούμενος τις προσκλήσεις της Φλωρεντίας, της Πάντοβας, του Βατικανού και στολίζοντας εκκλησίες και παλάτια της πατρίδας του με ανεξίτηλες ομορφιές σε ξύλο, καμβά και μάρμαρο.
Οσοι έχουν επισκεφθεί το Μουσείο Frick στη Νέα Υόρκη και έχουν σταθεί μπροστά στον εξαίσιο «Αγιο Φραγκίσκο σε έκσταση», θα έχουν θαμβωθεί από το λαμπερό, βαθύ πράσινο φως που τον περιβάλλει, από την εμπνευσμένη, ρωμαλέα κορμοστασιά του που υπερβαίνει κάθε εμπόδιο, κάθε αμάρτημα, κάθε εγωισμό. Ο Αγιος Φραγκίσκος της Ασίζης στέκεται μόνος και ταπεινός κάτω από το βλέμμα του Θεού, ανυποψίαστος μέσα στη στυγερή σιωπή του αποψιλωμένου τοπίου που τον περιβάλλει.
Ο Μπελίνι εμφορείτο από βαθιά χριστιανική πίστη. Μέχρι το 1470 σχεδόν όλοι οι πίνακές του συνομιλούν με την Καινή Διαθήκη, λατρεύουν τον αποκαθηλωμένο Ιησού, δοξάζουν τη μητέρα Παναγία με το βρέφος στην αγκαλιά της. Στις πάμπολλες αποκαθηλώσεις με τέμπερα και αργότερα με λάδι, στον Ιησού παραστέκονται άγγελοι εξ ουρανού με εκφράσεις έντονης συμπόνιας αλλά και απορίας, αισθήματα απολύτως ανθρώπινα και φυσικά. Η μεταφυσική διάσταση του γεγονότος δεν τους αγγίζει ακόμη: είναι παρόντες διότι απλά τυχαίνει να είναι παρόντες, όπως απλοί περαστικοί θα ήταν παρόντες σε ένα δυστύχημα.
Παρά το αριστουργηματικό ταλέντο του για μεγάλες, πολυάνθρωπες αναπαραστάσεις με θεατρική σύνθεση και διδακτικό χαρακτήρα (όπως «Η μέθη του Νώε» του 1515), ο Μπελίνι εξακολουθεί να ζωγραφίζει την Παναγία με το θείο βρέφος ασταμάτητα για τουλάχιστον 50 χρόνια. Οι πρώτοι πίνακες, κυρίως με τέμπερες, μας φαίνονται σοβαροί και σκοτεινοί, περισσότερο σαν προάγγελοι του Μαρτυρίου παρά σαν μάρτυρες της νεογέννητης χαράς. Μετά τη δεκαετία του 1470 τα χρώματα ζωντανεύουν, οι περίτεχνες λαδομπογιές που ο Αντονέλο ντα Μεσίνα δίδαξε στους ομοτέχνους του απαιτούν βάθος και εκφραστικότητα για να αναδειχθούν. Ο Μπελίνι ανακαλύπτει τη θεατρικότητα και τη χρωματοψία των αισθημάτων. Η Παναγία καμαρώνει, κανακεύει, θαυμάζει, απορεί, φοβάται, ονειρεύεται το μέλλον του βρέφους της. Το βλέμμα της, τα χέρια της, η αγκαλιά της προσφέρουν στο θείο βρέφος σε κάθε απεικόνιση τη σκηνογραφία για να εκφράσει το μεταφυσικό μήνυμα της ύπαρξής του.
Από τον 15 αιώνα μέχρι σήμερα το γεγονός της Γέννησης του Θεανθρώπου έχει υποστεί κοσμογονικές αλλαγές. Ο στάβλος με τη φάτνη και τα ζώα, οι Μάγοι με τα δώρα κάτω από τον έναστρο ουρανό, οι συμπαντικές σημασίες της Βηθλεέμ δεν υπάρχουν στη φαντασία του Μπελίνι. Εμπνευσμένος από ενδόμυχη χριστιανική πίστη, ζωγραφίζει για να μας μεταδώσει την αγαλλίαση της ανθρώπινης ζεστασιάς, την αποδοχή της θυσίας προς χάρη των συνανθρώπων μας, την υπόσχεση της ατέλειωτης αγάπης.
