Κύριε διευθυντά
Στο φύλλο της 11/12/2022 της «Καθημερινής», το άρθρο σας αφιερώνεται στη γενιά που φεύγει. Ακολούθησαν μερικές επιστολές μελών της γενιάς αυτής με τις αναμνήσεις τους, που δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα σας.
Ανήκω σ’ αυτή τη γενιά ως γεννηθείς το 1928. Ο τίτλος του άρθρου σας ήταν «Η σοφία της γενιάς που έζησε πολλά». Πράγματι, η γενιά αυτή βρέθηκε στα μαθητικά θρανία όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Εζησε τον ασυγκράτητο ενθουσιασμό και τις ανεπανάληπτες συγκινήσεις του αλβανικού έπους και της ηρωικής αντίστασης των στρατιωτών μας εναντίον των Γερμανών στα οχυρά της Μακεδονίας. Ενιωσε απερίγραπτη οργή και θλίψη όταν είδε τους ηττημένους Ιταλούς να συμπεριφέρονται ως νικητές, ιδιαίτερα τους υπερφίαλους μελανοχίτωνες που τραγουδούσαν προκλητικά τη «νίκη» τους. Ποια νίκη; Παρηγοριά μας ήταν η ανυπόμονη προσδοκία να αρχίσει η αντίσταση. Δεν άργησαν να εμφανιστούν αντάρτες στα Αγραφιώτικα βουνά μας, που μας γέμισαν ενθουσιασμό κι ελπίδα. Ετσι άρχισε το έτος της εθνικής αντίστασης 1942-1944. Ακολούθησε, δυστυχώς, ο καταστρεπτικός Εμφύλιος 1946-1949 με συνέπεια πολλοί από τη γενιά μας να βρεθούν σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Επιτρέψτε μου, επίσης, να αναφερθώ και στην προσφορά της γενιάς μας στην ανόρθωση της χώρας μας μετά την καταστροφική δεκαετία 1940-1950. Τελειώσαμε τις γυμνασιακές σπουδές προς το τέλος ή λίγα χρόνια μετά το τέλος της Κατοχής. Οσοι ήθελαν να προχωρήσουν σε ανώτερες σπουδές έπρεπε να κάνουν την επιλογή τους. Κάποιος σοφός είπε ότι δεν επιλέγουμε τις πράξεις μας, εκείνες μας επιλέγουν. Κάποιο αόρατο χέρι μάς σπρώχνει προς αυτές. Η χώρα, εκείνη την εποχή έβγαινε βαριά πληγωμένη με καμένα πολλά χωριά και κατεστραμμένες τις υποδομές της. Εβγαινε προπαντός πεινασμένη, με μεγάλες ακόμα ελλείψεις σε βασικά είδη διατροφής. Ηταν πρόσφατες οι μνήμες από τις χιλιάδες των νεκρών, θύματα του μεγάλου λιμού της Αθήνας. Τους στοίβαζαν σε καροτσάκια και τους μετέφεραν σε ομαδικούς τάφους. Παιδιά με φουσκωμένες κοιλιές λόγω αβιταμίνωσης… Θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι σ’ εμάς τους τότε εφήβους λειτούργησε κάποιο συλλογικό ένστικτο, ανταποκρινόμενο στην ανάγκη ανασυγκρότησης της χώρας και επιβίωσης του έθνους. Ασυναίσθητα νιώθαμε να πέφτει στους εφηβικούς μας ώμους ένα μέρος της ευθύνης για την ανόρθωση της κατεστραμμένης πατρίδας μας. Θεωρώ ότι αυτό ήταν που ώθησε τους τότε υποψηφίους ανωτάτων σπουδών να στραφούν προς τις θετικές επιστήμες, προς σχολές οι οποίες ανταποκρίνονταν στην ανάγκη θεραπείας των ανωτέρω πληγών της χώρας. Εκείνες ήταν κυρίως οι πολυτεχνικές και οι γεωπονικές σχολές.
Σε ό,τι με αφορά, ο φιλόλογός μου με πίεζε να στραφώ προς τη φιλοσοφική σχολή, επειδή εκτιμούσε ότι εκείνη μου ταίριαζε λόγω των επιδόσεών μου στα αρχαία και στα νέα ελληνικά. Αυτή ήταν άλλωστε και η δική μου επιθυμία. Ομως, όλως παραδόξως, υπέβαλα υποψηφιότητα στην τότε Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών. Είχε προκηρύξει διαγωνισμό για 40 θέσεις και οι υποψήφιοι ήταν πάνω από 400. Μετά το τέλος της πενταετούς φοίτησης και της τριαντάμηνης στρατιωτικής μου θητείας, προκηρύχθηκε διαγωνισμός του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Πέτυχα και επέλεξα μία σχολή της Γαλλίας από την οποία αποφοίτησα ως πολιτικός μηχανικός με ειδίκευση στα έργα υποδομής για την ανάπτυξη της γεωργίας.
Στα έργα αυτά αφιέρωσα το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας μου. Στην περίοδο 1960-1980, τα εν λόγω έργα ήταν πρώτης προτεραιότητας στον προϋπολογισμό δημοσίων επενδύσεων και συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην αλματώδη γεωργική ανάπτυξη κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά το 1950. Με βάση κυρίως τη γεωργική ανάπτυξη, η Ελλάδα κατόρθωσε, αμέσως μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και για μία 20ετία, να είναι πρώτη στον κόσμο (μετά την Ιαπωνία) σε ετήσια οικονομική ανάπτυξη και με τον μικρότερο πληθωρισμό. Ετσι, μπόρεσε στη δεκαετία του 1970 να διεκδικήσει και να πετύχει την ένταξή της στην ομάδα των πιο ισχυρών οικονομικά κρατών της Ευρώπης, στην τότε ΕΟΚ. Στον ειρηνικό αυτό άθλο του ελληνικού λαού, ουσιαστικό ρόλο έπαιξε η γενιά που φεύγει. Ευτυχής συγκυρία ενέπλεξε και μένα στην ενταξιακή διαπραγμάτευση για την ένταξη στην ΕΟΚ υπό την ιδιότητα του γενικού διευθυντή του υπουργείου Γεωργίας και μέλους της πενταμελούς Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων, της οποίας είμαι ο τελευταίος επιζών.
