Κύριε διευθυντά
Αφορμή για την παρούσα η ακόλουθη δήλωση της αξιολόγου βυζαντινολόγου κ. Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ: «…έχουμε την αναίδεια να λέμε ότι δεν είμαστε Ρωμιοί, όταν το να είσαι Ρωμιός σημαίνει ότι είσαι ακριβώς ο πολίτης της μεγαλύτερης και μακροβιότερης αυτοκρατορίας της Ευρώπης». («Αρχονταρίκι», 18.4.2010).
Μόνο που η συμπαθέστατη καθηγήτρια (επιτηδείως;) ξέχασε ότι: α) στις αυτοκρατορίες δεν υπάρχουν πολίτες – μόνον υπήκοοι και β) η «μακροβιότερη αυτοκρατορία της Ευρώπης» ήταν ελληνόφωνη – όχι ελληνική.
Στη σημερινή Ελλάδα υπάρχει η κοινή γνώμη (communis opinio) ότι Ρωμιοσύνη και Ελληνοσύνη είναι όροι ταυτόσημοι. Δείγμα αυτής της γνώμης η εξακουστή εξύμνηση της Ρωμιοσύνης από τον Γιάννη Ρίτσο και η μελοποίησή της από τον Μίκη Θεοδωράκη.
Πόση όμως Ελληνοσύνη ενυπήρχε στη βυζαντινή Ρωμιοσύνη; Ή να το θέσω αλλιώς: Πώς έβλεπε ο μέσος Βυζαντινός Ρωμιός τον αρχαίο Ελληνα πολίτη και τον πολιτισμό του; Ως μακρινό του συγγενή ή ως ξεχασμένο άσαρκο όστρακο;
Ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Cyril Mango απαντά:
«Ο μέσος Βυζαντινός δεν αισθανόταν καμία συγγένεια με τους αρχαίους Ελληνες. Είχε περισσότερη επίγνωση της ιστορίας της Ρώμης, ιδιαίτερα από τον [αυτοκράτορα] Αύγουστο και μετά, αφού αυτή ήταν η ιστορία της δικής του Αυτοκρατορίας. […] Τα βασικά σημεία του ιστορικού του σχήματος ήταν η Δημιουργία, ο Κατακλυσμός, ο Αβραάμ, ο Μωυσής, η Ενσάρκωση του Χριστού» («Discontinuity with the Classical Past in Byzantium»», Πανεπιστήμιο Birmingham, 13 Συμπόσιο Βυζαντινών Σπουδών, 1979, σ. 54).
Ο Ιωάννης Μαλάλας (6ος αι. μ.Χ.) στη «Χρονογραφία» του περιγράφει τους μεγάλους (επί Ιουστινιανού) διωγμούς των Ελλήνων στο Βυζάντιο («διωγμός γέγονεν Ελλήνων μέγας» – 449.1-5) και κάνει λόγο για απαγόρευση της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στην Αθήνα («εν Αθήναις… μηδένα διδάσκειν φιλοσοφίαν» – 451.15-20).
Γενικά, οι Βυζαντινοί χρονογράφοι (οι κατ’ εξοχήν διαμορφωτές συνείδησης των ολιγογράμματων Ρωμιών) δεν αφιερώνουν «ούτε λέξη για την κλασική Ελλάδα, για τα Μηδικά, για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο» (Mango, ό.π. σ. 53).
Συμπέρασμα: Με εξαίρεση την ελληνική γλώσσα, στη βυζαντινή χριστιανική Ρωμιοσύνη δεν χωρούσε ο Ελλην γυμνός αθλητής, ο αθυρόστομος Αριστοφάνης, ο φιλόγελως Δημόκριτος, ο (κατά τον Ρωμανό τον Μελωδό) «δικαίως φιμωθείς» Πυθαγόρας. Χωρούσε όμως ο ορθόδοξος Λιβανέζος, ο ορθόδοξος Παλαιστίνιος, ο ορθόδοξος Σύρος, ο ορθόδοξος Αρμένης… και, φυσικά, ο ορθόδοξος Ελληνας – όλοι τους υπήκοοι κάποιου «ελέω Θεού» αυτοκράτορα (ή βασιλέα) των Ρωμαίων.
