Κύριε διευθυντά
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ευχαριστίες, διάβασα την επιστολή του επ. σχολικού συμβούλου φιλολόγων κ. Κ. Ε. Φραγκομίχαλου («Καθημερινή» 7/7/2023) και την πρότασή του για τη Χίο του 6ου αι. π.Χ. ως γενέθλιο τόπο της ∆ημοκρατίας.
Είναι σπουδαίο να εμπλουτίζεται ο κατάλογος και με άλλες –εκτός από την Αθήνα– πόλεις οι οποίες «ερίζουν» και μάρνανται σοφήν διά ρίζαν δημοκρατίας, για να παραφράσουμε το γνωστό με την ρίζαν Ομήρου. Ισως δεν είναι τυχαίο ότι εδώ οι «έριδες», συμπεριλαμβάνοντας τη Χίο, συμπίπτουν στην ίδια ρίζα. Στον ίδιο τόπο. Βέβαια, ο συνάδελφος αρχαιολόγος σε άλλη πόλη αναφερόταν, αλλ’… ου παντός, πλην του ιδίου, να κοινοποιήσει, όταν και εάν, τα συμπεράσματά του.
Εν τω μεταξύ, η προϊστορική Πολιόχνη της 3ης χιλιετίας π.Χ. δεν εμποδίζεται καθόλου να διεκδικεί την ευδιάθετη πρόθεση των κατοίκων της μακρινής εκείνης πολίχνης, για συνέλευση και διαβούλευση στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο μιας πλατείας, με πέτρινα έδρανα και πλακόστρωτο δάπεδο, διακριτό από τους χωματόδρομους, κατάλληλο για τις συναθροίσεις των διακεκριμένων μελών της. Βέβαια, ελλείψει γραφής και «ληξιαρχείου» στην εποχή εκείνη, η γένεση της Δημοκρατίας βασίζεται μόνο στη συνδυαστική «ανάγνωση» των οικοδομικών λειψάνων και όχι σε κάποια ιστορική μαρτυρία ή επιγραφή, όπως συμβαίνει αργότερα.
Ωστόσο, πιστεύω ότι το «κλειδί» και σε αυτήν την ανάγνωση είναι οι λέξεις εκείνες που μπορούν να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους. Ετσι, και για διευκόλυνση των αναγνωστών, παρακολουθώντας τη γέννηση της Δημοκρατίας, μπορούμε να μιλάμε για μήτρα δημοκρατικής σύλληψης στην αυγή της Προϊστορίας, για δημοκρατικές διαδικασίες στη συνέχεια και για συντεταγμένη δημοκρατική πολιτεία στους ιστορικούς και νεότερους χρόνους, ώσπου να φτάσουμε στη μετα-Ιστορία, με τις πολλές δημοκρατίες και τις άπειρες αλήθειες.
Γενικά, δεν γνωρίζω αν όντως είναι κουρασμένες οι δημοκρατίες σήμερα. Κουραστικός είναι μάλλον ο τρόπος που μιλάμε γι’ αυτές. Ούτως ή άλλως, η έρευνα για τη δημοκρατία δεν κουράζεται, δεν σιγά, ούτε αποσιωπάται. Οσο εκείνη εξελίσσεται, χρέος μας, πολιτών και πολιτικών, είναι να μην την αφήσουμε να σβήσει στον τόπο που γεννήθηκε. Και εννοούμε την Ευρώπη στο σύνολό της.
Συνοψίζοντας και επανερχόμενοι στη Χίο, μέσω Πολίχνης – Πολιόχνης, θα λέγαμε ότι ιδιαιτέρως προκλητική για σκέψη είναι η σύμπτωση ότι η λέξη πολίχνη, εκτός από μικρή πόλη, όπως και σήμερα, στην αρχαιότητα (Θουκ. 7,4) απαντά και ως κύριο όνομα: Πολίχνη και Πολίχνα (στην αττική διάλεκτο) και, το κυριότερο, ως η πόλις της Χίου (Πολίχνης της Χίων ορμεόμενος, Ηρ. 6,26).
Προφανώς, η σύμπτωση αυτή, εκτός από ευχάριστη έκπληξη, δεν συνιστά απόδειξη για κάτι. Θα μπορούσε, ωστόσο, να συνδέει τα πράγματα με κάποιο σημειολογικό τρόπο, με την όποια επισφάλεια μπορεί να προσφέρει ένα τόσο ευαίσθητο νήμα που επιλέγουμε να ιχνηλατήσει την πορεία από τη βούληση για Δημοκρατία έως τη δημοκρατική Βουλή.
Και σ’ αυτήν την ιχνηλασία, ο ρόλος της Πολιόχνης δεν είναι καθόλου αμελητέος ως προς την απαρχή μιας πρωταρχικής δημοκρατικής σκέψης.
Δρ Βιβή Βασιλοπούλου
