Κύριε διευθυντά
Από μια πρόσφατη συζήτηση κατάλαβα ότι λίγοι γνωρίζουν σήμερα πώς λειτουργούσε η ∆ημοκρατία στην Αθήνα του Περικλή και πόσο επηρέαζε τη ζωή των πολιτών. Ξέρουν μεν όλοι ότι οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στη διοίκηση, αλλά αγνοούν ότι τους βουλευτές δεν ψήφιζε κανένας, αλλά τους επέλεγαν στην ουσία δέκα (10) άτομα, οι ληξίαρχοι των δέκα φυλών της Αθήνας και μάλιστα ετησίως. Εκλογές γίνονταν κάθε χρόνο, αλλά όχι με ψηφοφορία. Γίνονταν με κλήρωση 50 ατόμων από κάθε φυλή, που την έκανε ο ληξίαρχος της φυλής. Αυτοί που κληρώνονταν αποτελούσαν για ένα χρόνο τη Βουλή των Πεντακοσίων (από περίπου 40.000 ενήλικους Αθηναίους πολίτες), ενώ το κυβερνητικό έργο διεκπεραίωναν εκάστοτε για ένα δέκατο του έτους 50 εξ αυτών, οι πρυτάνεις. Πρωθυπουργός, «επιστάτης των πρυτάνεων», ήταν εκάστοτε, μόνο για μία μέρα, ένας από τους πρυτάνεις. Γενικά, η συμμετοχή στα κοινά ήταν πολύ πιο άμεση και συνεχής από ό,τι σήμερα. Οποιος ψήφιζε να γίνει πόλεμος ήξερε ότι ο ίδιος έπρεπε να παραταχθεί στις μάχες, ενώ η ψήφος του ήταν πάντα φανερή, με εξαίρεση τον οστρακισμό.
Συνελεύσεις του ∆ήμου γίνονταν μόνο για να συζητηθούν σημαντικά θέματα, περίπου μία κάθε μήνα, και είχαν απαρτία αν παρευρίσκονταν τουλάχιστον 6.000 πολίτες (συνήθως όσοι σύχναζαν στην αγορά). Η πιθανότητα να γίνει κανείς βουλευτής έστω μία φορά στη ζωή του σε έναν ενεργό βίο ως πολίτης περίπου 40 ετών, από τα 20 μέχρι ίσως τα 60 του χρόνια, ήταν λοιπόν 500 επί 40 διά 40.000, δηλαδή 1/2, περίπου 50%.
Μπορεί κάποιος να ήταν τεχνίτης, βοσκός, γεωργός ή ψαράς. Οταν κληρωνόταν, έπρεπε να παρατήσει τη δουλειά του για ένα χρόνο και να συνεδριάζει στη Βουλή. Μπορούσε, βέβαια, να δηλώσει αδυναμία, αλλά τότε χαρακτηριζόταν ως «ιδιώτης», δηλαδή άτομο ανίκανο να συμμετάσχει στα κοινά. Ετσι, υπήρχε γενική επιδίωξη να αποκτήσουν οι άρρενες τουλάχιστον στοιχειώδη μόρφωση, παρόλο που αυτή ήταν μόνο ιδιωτική και αμειβόμενη. Από τον χαρακτηρισμό των απεχόντων από τα κοινά προέκυψε και η λέξη idiot (ηλίθιος) που υπάρχει σήμερα σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ομως, αυτό που χαρακτήριζε την πολύ πιο άμεση, απ’ ό,τι σήμερα, συμμετοχή στα κοινά δεν ήταν τόσο η συμμετοχή σε συνελεύσεις του Δήμου ή η δυνατότητα να γίνει κανείς βουλευτής, όσο το να γίνει δικαστής στην Ηλιαία. Οι δικαστές κληρώνονταν επίσης ετησίως, ήταν όμως συνολικά 6.000 και δίκαζαν κατά τμήματα μερικών εκατοντάδων δικαστών. Λειτουργούσαν, δηλαδή, ταυτοχρόνως ως δικαστές και ως ένορκοι και πληρώνονταν ανά συνεδρίαση. Σε 40 χρόνια ενεργού πολιτικού βίου κληρωνόταν, επομένως, κανείς κατά μέσον όρο έξι φορές (6) σε ετήσια διαθεσιμότητα ως δικαστής (40 x 6.000 / 40.000). Βουλευτής γινόταν ένας πολίτης με πιθανότητα 50%, αλλά δικαστής θα γινόταν οπωσδήποτε μερικές φορές στη ζωή του. Αυτό εξηγεί, ίσως, την έμφαση που δίνει η αρχαία τραγωδία σε θέματα σύγκρουσης αντιλήψεων περί δικαίου, που την κάνει ακόμη σήμερα τόσο επίκαιρη και σημαντική.
Ουσιαστικό επακόλουθο της λειτουργίας μιας τέτοιας δημοκρατίας ήταν και η τάση για διαλεκτική αντιπαράθεση και συζήτηση για κάθε θέμα με ανάπτυξη λογικών επιχειρημάτων. Αυτό μοιραία επηρέασε τον τρόπο γραφής τόσο των φιλοσόφων (Πλατωνικοί διάλογοι) όσο και όσων ανέπτυξαν και χρησιμοποιούσαν Μαθηματικά, όπως αρχιτέκτονες, αστρονόμοι, γεωγράφοι, γεωμέτρες κ.λπ. Οι γράφοντες ήξεραν ότι απευθύνονται σε αναγνωστικό κοινό που έχει συνηθίσει να σταθμίζει επιχειρήματα και δεν τα δέχεται άκριτα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΣΤΕΛΙΔΗΣ
Πεύκη
