Κύριε διευθυντά
Εκατό χρόνια αφότου υπογράψαμε (με Αγγλους, Γάλλους, Ιταλούς, Σέρβους… Ιάπωνες) τη Συνθήκη της Λωζάννης. Εμείς γιορτάζουμε(;) την εκατονταετηρίδα του θανάτου της «Μεγάλης Ιδέας», που «γαλούχησε» γενεές Ελλήνων, για την ενσωμάτωση της ομογένειας στον ελλαδικό χώρο. Η Συνθήκη της Λωζάννης περιέλαβε και μία Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για την «…υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος». Η Σύμβαση υπογράφηκε στις 30 Ιανουαρίου και 24 Ιουλίου 1923.
Η Σύμβαση αναφέρει ότι, άρθρο 1: τα πρόσωπα αυτά δεν θα μπορούν να έλθουν για να εγκατασταθούν εκ νέου στην Τουρκία ή στην Ελλάδα, χωρίς την άδεια της τουρκικής ή της ελληνικής κυβέρνησης. Πολλοί πρόσφυγες πέρασαν τη ζωή τους με το όνειρο της επιστροφής στην «πατρίδα». Κατ’ ουσίαν οι πραγματικοί «Ανταλλάξιμοι», που μετακινήθηκαν με τους όρους της Σύμβασης, ήταν περίπου 200.000 Ρωμιοί από την Καππαδοκία και το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Ομως θεωρήθηκαν «Ανταλλάξιμοι», περίπου 1.600.000 Ελληνες και 350.000 μουσουλμάνοι, που είχαν μετακινηθεί από 18 Οκτωβρίου 1912. Τότε ελευθερώθηκαν οι «νέες χώρες» από τον ελληνικό στρατό, και άρχισε η απομάκρυνση των μουσουλμάνων προς την Τουρκία. Στο κείμενο της Σύμβασης δεν γίνεται λόγος για «Τούρκους», παρά μόνο για «μουσουλμάνους». Και αυτό είναι ένα «αγκάθι» που δημιουργεί προβλήματα στην ερμηνεία. Από την Ανταλλαγή εξαιρέθηκαν οι «μουσουλμάνοι» της Δυτικής Θράκης και οι Ελληνες Κωνσταντινούπολης, Ιμβρου και Τενέδου. Η ιδέα για την «ανταλλαγή» των πληθυσμών αιωρείτο στην ατμόσφαιρα από το 1914, όταν χιλιάδες Ρωμιοί από τα παράλια της Μ. Ασίας κατέφυγαν στην Ελλάδα. Φανερά κανείς επίσημος δεν τολμούσε να υποστηρίξει την «Υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών» που ακόμη και ως έννοια, ήταν απεχθής. Θεωρούσαν, όμως, δύσκολη την επιστροφή των ξεριζωμένων από τις εστίες τους. Θέμα ανταλλαγής έθεσε επισήμως ο εκπρόσωπος της ΚτΕ, Κόρζον, τον Δεκέμβριο 1922, και άρχισαν οι συζητήσεις με βάση κείμενο που συνέταξε ο Νάνσεν, Νορβηγός Υπατος Αρμοστής. Η Ελλάδα, εξουθενωμένη από δεκαετείς πολέμους και μια καταστροφική ήττα του ’22, ήταν αδύνατο να αποκαταστήσει δύο εκατομμύρια πρόσφυγες. Να τους στεγάσει, να τους θρέψει και να τους περιθάλψει. Βοήθησαν διεθνείς φιλανθρωπικές οργανώσεις και υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού, ο διεθνής, ο αμερικανικός, ο σουηδικός, οργανώσεις όπως η Near East Relief, American Women’s Hospitals, κ.ά. Μετέφεραν ορφανά, ίδρυσαν ορφανοτροφεία και νοσοκομεία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Στο «Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων» Θεσσαλονίκης, «φιλοξενήθηκα» το 1937 για μια εβδομάδα, πάσχων από περιπνευμονία. Ευγνωμόνων!
